Definicja

Nudności i wymioty są częstymi objawami u pacjentów w opiece paliatywnej, szczególnie u osób z zaawansowanymi chorobami nowotworowymi. Mogą one znacząco pogorszyć ich jakość życia, prowadząc do utraty apetytu, odwodnienia i osłabienia organizmu. Celem leczenia jest złagodzenie tych objawów, poprawa komfortu pacjenta i wsparcie w radzeniu sobie z trudnościami wynikającymi z zaawansowanej choroby.

Częstość występowania

Nudności i wymioty występują u 40–70% pacjentów z zaawansowanymi nowotworami. Około 30% pacjentów doświadcza również wymiotów. Objawy te mogą występować na każdym etapie choroby nowotworowej, zarówno w trakcie leczenia, jak i w fazie terminalnej.

Przyczyny

Przyczyny nudności i wymiotów w opiece paliatywnej mogą być różnorodne i wynikają z kilku czynników:

• Bezpośrednie działanie nowotworu: guzy, zwłaszcza w obrębie żołądka, mózgu lub wątroby, mogą bezpośrednio wywoływać nudności.
• Zmiany metaboliczne: nowotwory mogą prowadzić do zaburzeń metabolicznych, takich jak hiperkalcemia, która również sprzyja nudnościom.
• Leczenie onkologiczne: chemioterapia, radioterapia i stosowanie leków przeciwbólowych (np. opioidów) mogą prowadzić do nudności jako efektu ubocznego.
• Zaparcia: leczenie opioidami, które często jest stosowane w opiece paliatywnej, może powodować zaparcia, które z kolei wywołują nudności.
• Zespoły paranowotworowe: niektóre nowotwory mogą wydzielać substancje chemiczne, które wpływają na organizm, prowadząc do nudności.
• Infekcje wtórne i wyniszczenie organizmu: osłabienie ogólne pacjenta, infekcje, a także utrata masy ciała mogą przyczyniać się do występowania nudności i wymiotów.

Diagnostyka

Przed rozpoczęciem leczenia nudności i wymiotów należy ustalić ich przyczynę. Kluczowe pytania diagnostyczne to:

• Czy pacjent doświadcza silnego pragnienia?
• Czy występują objawy, takie jak ból głowy, zawroty głowy, zaparcia?
• Czy pacjent odczuwa bóle brzucha lub inne dolegliwości bólowe?
• Jakie leki są stosowane?

Ponadto lekarz wykonuje badanie fizykalne, w tym ocenę jamy ustnej, brzucha i odbytnicy. Badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi, badania czynności wątroby i nerek, mogą również pomóc w identyfikacji przyczyn. Celem diagnostyki jest nie tylko zrozumienie, co wywołuje objawy, ale także określenie, jak leczenie może złagodzić dolegliwości.

Leczenie

Celem leczenia nudności i wymiotów jest poprawa jakości życia pacjenta poprzez zmniejszenie częstotliwości i intensywności tych objawów. Podejście terapeutyczne jest zindywidualizowane i obejmuje zarówno środki niefarmakologiczne, jak i farmakoterapię.

Podejście niefarmakologiczne

• Zmiana diety i stylu życia: wskazane jest unikanie pokarmów, które mogą wywoływać nudności. Spożywanie mniejszych posiłków częściej w ciągu dnia, unikanie tłustych i ciężkostrawnych potraw, a także uniesienie górnej części ciała po jedzeniu, może przynieść ulgę.
• Odpoczynek i relaks: warto zachęcać pacjentów do odpoczynku, stosowania technik relaksacyjnych i odwracania uwagi od objawów, co może pomóc w łagodzeniu nudności.
• Unikanie czynników wywołujących nudności: gdy to możliwe, należy odstawić leki, które mogą nasilać objawy.

Farmakoterapia

W leczeniu nudności i wymiotów stosuje się leki w zależności od przyczyny i nasilenia objawów:

• Metoklopramid: jest to lek pierwszego wyboru w przypadku ogólnych nudności. Działa poprzez blokowanie receptorów dopaminowych w mózgu, co zmniejsza nudności. Dawka leku powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta.
• Leki przeciwhistaminowe: w przypadku, gdy metoklopramid nie przynosi oczekiwanych efektów, lekarz może rozważyć wprowadzenie leków przeciwhistaminowych. Leki te mogą działać na receptory H₁, które są związane z uczuciem nudności.
• Leki przeciwcholinergiczne: w przypadku, gdy nudności są oporne na inne terapie, stosuje się skopolaminę, która blokuje receptory cholinergiczne i może przynieść ulgę.
• Kortykosteroidy: w niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy nudności są związane z wysokim ciśnieniem wewnątrzczaszkowym, stosuje się glikokortykosteroidy.
• Antagoniści serotoniny: leki te mogą być skuteczne w leczeniu nudności związanych z chemioterapią lub radioterapią, gdzie nudności mają charakter przewlekły.
• Benzodiazepiny: w przypadkach nudności związanych z lękiem i niepokojem można zastosować benzodiazepiny, które pomogą złagodzić objawy psychiczne towarzyszące nudnościom.

Działania niepożądane

Chociaż leki stosowane w leczeniu nudności są efektywne, mogą wiązać się z działaniami niepożądanymi:

• Metoklopramid: może powodować działania niepożądane ze strony układu nerwowego, takie jak niekontrolowane ruchy (dyskinezy), szczególnie u dzieci, młodzieży i pacjentów odwodnionych. W takich przypadkach stosuje się leki przeciwparkinsonowskie, aby zapobiec tym skutkom ubocznym.
• Leki przeciwhistaminowe i przeciwcholinergiczne: mogą prowadzić do suchości w jamie ustnej, zaburzeń urologicznych, a także zgagi.
• Antagoniści serotoniny: długotrwałe stosowanie tych leków może prowadzić do zaparć, co wymaga monitorowania stanu pacjenta.
• Opioidy: nudności wywołane przez opioidy są powszechne. Często stosuje się antagonistów dopaminy, w celu złagodzenia tych objawów

Dodatkowe informacje

• Czym jest medycyna paliatywna?
• Leczenie lęku.
• Zaparcia.
• Suchość w jamie ustnej.
• Trudności z oddychaniem.
• Utrata masy ciała w chorobie nowotworowej.
• Depresja.
• Majaczenie.
• Jedzenie przy braku apetytu.
• Nudności i wymioty — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
• Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarz naukowy (recenzent/redaktor)
• Marie-Christine Fritzsche, lekarz (recenzent/redaktor)