Co to jest niedoczynność tarczycy?

Niedoczynności tarczycy to zespół objawów wynikających z niedoboru hormonów tarczycy w organizmie. Choroba ta może dotyczyć kobiet, które już przed ciążą chorowały na niedoczynność i były odpowiednio leczone. Schorzenie może jednak także wystąpić po raz pierwszy w czasie ciąży.

U zdrowych osób funkcjonowanie tarczycy jest kontrolowane przez hormony produkowane w mózgu, a dokładniej w przysadce mózgowej. Hormon zwany TSH (hormon tyreotropowy) lub tyreotropina jest produkowany w przysadce. Pobudza on tarczycę do produkcji własnego hormonu – tyroksyny (T4). Jeżeli obydwa te narządy funkcjonują normalnie, produkcja TSH i T4 jest prawidłowa. Wartości te można zmierzyć za pomocą badania krwi.

Jeśli hormon tarczycy występuje w zbyt niskim stężeniu, przysadka mózgowa zwiększa produkcję TSH, aby pobudzić tarczycę do produkcji większej ilości T4. W takich okolicznościach często dochodzi do powiększenia tarczycy, co nazywane jest wolem. Jeśli tarczyca nie produkuje wystarczającej ilości T4 pomimo zwiększonej stymulacji przez TSH, pojawiają się objawy niedoczynności tarczycy. W badaniu krwi niedoczynność tarczycy wykrywa się, gdy poziom TSH jest wyższy od normy, a poziom wolnej T4 niższy od normy.

W artykule Niedoczynność tarczycy można dowiedzieć się więcej na ten temat oraz na temat objawów związanych z niedoczynnością; do typowych zalicza się wyczerpanie, łamliwe paznokcie, suchą skórę, zaparcia, przyrost masy ciała, nadwrażliwość na zimno i zwiększoną potrzebę snu. U większości chorych niedoczynność tarczycy może być łatwo leczona poprzez przyjmowanie substancji czynnej, lewotyroksyny, w postaci tabletek. Pozwala to unormować metabolizm i zmniejszyć dolegliwości. 

Około 0,4% wszystkich kobiet w ciąży choruje na wymagającą leczenia niedoczynność tarczycy. Najczęstszą przyczynę stanowi autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, tzw. choroba Hashimoto.

U niektórych kobiet występuje tzw. subkliniczna niedoczynność tarczycy. Oznacza to, że istnieje niedoczynność tarczycy, ale nie ma objawów klinicznych. Definiuje się ją w ten sposób, że poziom TSH jest lekko podwyższony, natomiast poziom FT4 jest w normie. Kobietom z subkliniczną niedoczynnością tarczycy często zaleca się leczenie w czasie ciąży, nawet jeśli przed ciążą nie było powodów do terapii.

Metabolizm w ciąży

W czasie prawidłowej ciąży w organizmie zachodzi szereg zmian, które obciążają metabolizm. Tarczyca zwiększa się o ok. 10%, a produkcja hormonów tarczycy wzrasta o ok. 50 %. Wynika to między innymi ze zwiększonej ilości estrogenów, które mogą blokować niektóre działania innych hormonów. Dodatkowo, do 5. miesiąca ciąży, dziecko korzysta z matczynej lewotyroksyny, ponieważ wcześniej tarczyca nie jest u niego w pełni rozwinięta. Kobiety, które mają już niedoczynność tarczycy (hipotyreozę), nie posiadają niezbędnych rezerw w momencie zajścia w ciążę. Dlatego ich zapotrzebowanie na hormony tarczycy wzrasta w stosunku do czasu przed ciążą.

Należy również wziąć pod uwagę zwiększone zapotrzebowanie na jod pochodzący z diety, ponieważ nienarodzone dziecko również potrzebuje jodu niezbędnego do wytwarzania hormonów tarczycy.

Kobietom z niedoczynnością tarczycy przyjmującym lewotyroksynę zaleca się (po konsultacji z lekarzem) natychmiastowe zwiększenie dawki nawet o 50%, gdy dowiedzą się, że są w ciąży. Jeśli dawka nie jest zwiększona lub jeśli odstawiono hormony tarczycy w czasie ciąży, dochodzi do niedoboru hormonów tarczycy niezbędnych do prawidłowej przemiany materii w ciąży, co może mieć szereg negatywnych konsekwencji.

Niedoczynność tarczycy zwiększa ryzyko opóźnionego i zaburzonego rozwoju układu nerwowego u dziecka oraz opóźnia jego rozwój intelektualny. Dodatkowo zwiększa się ryzyko poronienia, a u kobiety wysokiego ciśnienia i tzw. gestozy, która w potocznym języku nazywana jest również zatruciem ciążowym. Zachodzi również zwiększone ryzyko przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej dziecka. 

Leczenie

Niedoczynność tarczycy powinna być zawsze leczona lewotyroksyną w postaci tabletek, nawet w czasie ciąży. Należy pamiętać, że wymagana dawka dobowa jest większa niż przed ciążą. 

Kobiety ciężarne z niedoczynnością tarczycy zwykle mają kontrolowane parametry tarczycy co 4-8 tygodni w ramach badania krwi. Należy pamiętać, że w czasie ciąży poziom TSH jest niższy niż zwykle. Ilość lewotyroksyny dostosowuje się w zależności od wyników badań krwi. U wielu kobiet w ciąży należy stopniowo zwiększać dawkę do poziomu nawet o 50% wyższego niż przed ciążą.

W niektórych przypadkach utajona niedoczynność tarczycy jest również leczona lewotyroksyną, zwłaszcza jeśli poziom TSH jest znacznie podwyższony lub we krwi wykrywa się pewne przeciwciała (anty-TPO). Leczenie hormonami tarczycy może również zapobiec poronieniom nawykowym.

Po porodzie zapotrzebowanie na lewotyroksynę spada dość szybko do poziomu sprzed ciąży. Wartość ta jest również korygowana na podstawie wyników badań krwi. W celu sprawdzenia poziomu hormonu tarczycy badania wykonuje się zwykle krótko po porodzie oraz 6 i 12 miesięcy po nim.

Zalecenia

Kobietom w ciąży zaleca się przyjmowanie 100-150 mcg jodu dziennie. Jeśli cierpisz na choroby tarczycy, zasięgnij porady lekarza. Dodatkowo należy przyjmować odpowiednią ilość jodu wraz z dietą, np. nabiałem, rybami morskimi i solą jodowaną.

Rokowanie

Jeśli niedoczynność tarczycy występująca w ciąży nie jest leczona, istnieje duże ryzyko upośledzenia fizycznego i intelektualnego u dziecka oraz powikłań w ciąży.

Jeśli zalecenia dotyczące terapii są przestrzegane, zwiększone ryzyko w ciąży nie występuje – ani dla matki, ani dla dziecka.

Dodatkowe informacje

• Hipotyreoza
• Wole
• Choroba Hashimoto
• Subkliniczna niedoczynność tarczycy  
• Niedoczynność tarczycy w ciąży – Informacje dla personelu medycznego

Autorzy

• Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (recenzent)
• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Julia Trifyllis, dr n. med., specjalista ginekologii i położnictwa, Münster/W.
• Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie (edytor)