Czym jest sztywność karku?
Sztywność karku odnosi się do ograniczonego i bolesnego zginania głowy w kierunku klatki piersiowej. Osoby dotknięte chorobą mogą tylko w ograniczonym zakresie pochylać głowę do przodu. Czasami jako synonimu używa się terminu meningismus. Meningismus odnosi się do postawy ochronnej mającej na celu złagodzenie bólu związanego z zapaleniem opon mózgowych. Opistotonus (skurcz mięśni pleców) opisuje maksymalnie rozluźnioną postawę: szyja i plecy są całkowicie rozciągnięte, a postawa wydaje się wklęsła.
Częstość występowania
Wśród chorób potencjalnie zagrażających życiu zakaźne zapalenie opon mózgowych jest najczęstszą przyczyną sztywności karku. Inne choroby, takie jak krwotoki wewnątrzczaszkowe, guzy, autoimmunopatie z manifestacją w ośrodkowym układzie nerwowym (np. toczeń rumieniowaty układowy) lub zespół Kawasakiego są raczej rzadkimi przyczynami.
Przyczyny występowania sztywności karku.
Blokada odcinka szyjnego kręgosłupa
- Częsta przyczyna.
- Nagły początek ograniczenia ruchowego podczas gwałtownych ruchów lub po długim leżeniu/spaniu.
- Często występują dolegliwości bólowe.
- Prawie brak odczuwania choroby.
Powiększone i zapalne szyjne węzły chłonne
- Częsta przyczyna.
- Chorobę wywołuje zakażenie miejscowe, np. zapalenie gardła.
- Typowe są przesuwalne względem podłoża, powiększone i bolesne węzły chłonne.
Zapalenie opon mózgowych
- Zapalenie opon mózgowych to rzadka, ale bardzo ciężka choroba.
- Zwykle powodowana przez bakterie (meningokoki).
- Choroba objawia się znacznym pogorszeniem stanu ogólnego, bólami głowy i gorączką o nieznanej przyczynie.
Krwotok podpajęczynówkowy
- Krwotok podpajęczynówkowy może dotyczyć młodych dorosłych.
- Jest to szczególna postać krwotoku mózgowego, spowodowana ostrym krwawieniem z dużych i średnich naczyń krwionośnych w przestrzeni podpajęczynówkowej.
- Początkowe objawy to nagle pojawiające się bóle głowy (najsilniejszy w życiu ból głowy).
- W przebiegu możliwe są przymglenie świadomości i zapalenie opon mózgowych.
Leki
- Niektóre leki, takie jak np. antybiotyk trimetoprim, mogą wywołać aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Inne infekcje
- Zbieranie się ropy (ropnie) w okolicy głowy i szyi lub poniżej żuchwy (podżuchwowe)
- Zakażenie szpiku kostnego kręgów (zapalenie kości i szpiku)
Kręcz szyi (torticollis)
- Kręcz szyi występuje np. poprzez skurcz i skrócenie mięśnia.
- Może być również objawem ciężkich chorób, np. guzów nowotworowych.
Guzy
- Bardzo rzadko.
- Najczęstsze są guzy mózgu lub guzy rdzenia kręgowego.
- Początkowym objawem jest niekiedy sztywność karku lub kręcz szyi.
Diagnostyka
W celu stwierdzenia przyczyny sztywności karku należy poinformować leczących nas lekarzy o początku i przebiegu bólu. W pewnych okolicznościach mogą zostać zadane następujące pytania:
- Czy wystąpił szarpany, nietypowy ruch kręgosłupa szyjnego?
- Czy występują bóle głowy? Czy występuje kaszel lub katar?
- Czy inni ludzie w twoim otoczeniu też są chorzy?
- Jakie przyjmowałeś/aś leki?
Badania dodatkowe
Podczas badania przedmiotowego ocenia się ogólny stan zdrowia oraz bada zakres ruchu kręgosłupa szyjnego. Personel lekarski zwraca również uwagę na oznaki urazu, takie jak ślady stłuczeń na głowie. W przypadku podejrzenia bakteryjnego zapalenia opon mózgowych zbadana zostanie Twoja skóra, ponieważ niewielkie krwawienia (wybroczyny) mogą być oznaką ciężkiego przebiegu choroby (tzw. zespołu Waterhousa-Friderrichsena).
Można wykonać specyficzne testy funkcjonalne, w których rozciąga się opony mózgowe. Pacjenci z podrażnionymi oponami mózgowymi przyjmują podczas tych badań określone postawy.
- W przypadku testu Lasegue'a leży się na plecach, a noga jest uniesiona w wyprostowanej pozycji. Objaw jest uważany za dodatni, jeśli wystąpi ból pleców promieniujący do nogi.
- W przypadku testu Brudzińskiego leży się na plecach, podczas gdy lekarz podnosi twoją głowę. Gdy opony mózgowe są podrażnione, chorzy odruchowo zginają kończyny w stawach biodrowych i kolanowych.
- W przypadku testu Kerniga leży się na plecach, a osoba badająca podnosi twoje wyprostowane nogi. Jeśli podczas wykonywania testu odruchowo zginasz kończymy w stawach kolanowych, test uznaje się za pozytywny.
Kiedy konieczna jest hospitalizacja?
Sztywność karku jest objawem ostrzegawczym, który może występować w różnych chorobach zagrażających życiu. W przypadku podejrzenia poważniejszej choroby, jak najszybciej przeprowadzana jest diagnostyka w warunkach szpitalnych.
W przypadku podejrzenia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jako przyczyny sztywności karku, w ciągu 1. godziny pobytu w szpitalu wskazana jest punkcja lędźwiowa (badanie płynu mózgowo-rdzeniowego), badania krwi oraz rozpoczęcie antybiotykoterapii. W przypadku nieprawidłowości neurologicznych przed nakłuciem lędźwiowym wykonuje się również tomografię komputerową głowy, aby wykluczyć podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe.
Dodatkowe informacje
- Zapalenie opon mózgowych
- Krwotok podpajęczynówkowy
- Kręcz szyi
- Antybiotykoterapia
- sztywność karku (podrażnienie opon mózgowych) – informacje dla personelu lekarskiego
Autorzy
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
- Hannah Brand, lekarka, Berlin