Co to są niepowściągliwe wymioty ciężarnych?
Niepowściągliwe wymioty ciężarnych, łac. hyperemesis gravidarum, to stan charakteryzujący się silnymi nudnościami i wymiotami (więcej niż 5 razy dziennie), które wpływają na ogólny stan zdrowia. Wymioty mogą prowadzić do utraty masy ciała, zaburzeń metabolicznych, odwodnienia oraz zaburzeń równowagi elektrolitowej.
Zgodnie z powszechnie stosowaną definicją są to nudności i wymioty przed 20. tygodniem ciąży. Nudności zwykle zaczynają się w 4.–9. tygodniu ciąży i u 50% ciężarnych następuje poprawa do 14. tygodnia ciąży.
Objawy
Nudności występują zwykle przez cały dzień, nie tylko rano. Dolegliwości zaczynają się zwykle w 4–9 tygodniu ciąży. Nudności i wymioty przybierają takie nasilenie, że ogólny stan fizyczny ulega pogorszeniu. Chore nie są w stanie nic jeść ani pić, więc istnieje ryzyko utraty masy ciała (ponad 5% masy ciała) i odwodnienia. Około 9. tygodnia ciąży nudności są zwykle najbardziej nasilone. Niekiedy wzrasta temperatura ciała i tętno. W niektórych przypadkach dochodzi do upośledzenia funkcji nerek i wątroby. Objawy mogą być tak poważne, że pacjentce może być zalecana opieka szpitalna.
Przyczyny
Przyczyna choroby nie jest znana. Prawdopodobnie ma ona związek ze zmianami hormonalnymi podczas ciąży.
Hormony
Choroba jest prawdopodobnie związana z hormonami ciążowymi, jednak dokładny mechanizm jej powstawania nie został jeszcze w pełni wyjaśniony. Zakłada się związek ze zmianami hormonalnymi (zwiększone stężenie hCG, estrogenu, progesteronu). Przypuszczalnie pacjentki z niepowściągliwymi wymiotami ciężarnych są bardziej wrażliwe na działanie estrogenów niż kobiety ciężarne bez dolegliwości. Choroba występuje również częściej w ciążach z płodem żeńskim.
Czynniki psychologiczne
Czynniki psychologiczne mogą również odgrywać pewną rolę, ale nie zostały one wystarczająco zbadane. Przypuszcza się, że dolegliwości mogą być powodowane pokaźnymi zmianami fizycznymi, jakie zachodzą podczas ciąży, lub stresem.
Predyspozycje
Kobiety, których matki również cierpiały na chorobę podczas jednej lub kilku ciąż, są od 3 do 4 razy bardziej narażone na wystąpienie niepohamowanych wymiotów w ciąży.
Choroby przewodu pokarmowego
Dolegliwości mogą być spowodowane przez ograniczoną ruchliwość w górnym odcinku przewodu pokarmowego oraz zakażenie bakterią Helicobacter pylori.
Tarczyca
Podczas ciąży może wystąpić przejściowa nadczynność tarczycy. Może się to wiązać z niepowściągliwymi wymiotami w ciąży.
Czynniki ryzyka
- Niepowściągliwe wymioty ciężarnych są związane z ciążami w młodym wieku, ciążami mnogimi, chorobami trofoblastycznymi (np. zaśniad groniasty), nadwagą i niepowściągliwymi wymiotami w przeszłości.
- Ciężarne kobiety pochodzące spoza Europy Zachodniej wydają się częściej zapadać na tę chorobę.
- Takie choroby, jak nadczynność tarczycy, cukrzyca, astma lub choroby psychiczne również sprzyjają występowaniu niepowściągliwych wymiotów ciężarnych.
Częstotliwość występowania
- Nudności i wymioty w różnym stopniu dotykają 50–90% wszystkich ciężarnych kobiet na początku ciąży.
- Niepowściągliwe wymioty ciężarnych występują u 0,5–2% wszystkich kobiet w ciąży.
Badania dodatkowe
Rozpoznanie ustala się na podstawie charakterystycznego wywiadu medycznego, przy czym należy wykluczyć inne choroby.
Badanie fizykalne
- Podczas badania lekarskiego sprawdzana jest w szczególności ewentualna utrata masy ciała i ogólny stan fizyczny.
- Poza tym należy zwrócić uwagę na oznaki zaburzeń metabolicznych lub odwodnienia.
Badania laboratoryjne
- Za pomocą badań krwi sprawdza się, czy doszło do uszkodzenia wątroby lub nerek oraz czy występuje nadczynność tarczycy. W ten sposób można także wykryć ewentualne odchylenia w stężeniach elekrolitów.
- Mocz bada się między innymi pod kątem obecności ciał ketonowych.
Badanie ultrasonograficzne
Za pomocą badania ultrasonograficznego sprawdza się, czy występuje ciąża mnoga lub choroba trofoblastyczna (zaśniad groniasty).
Skierowanie do szpitala
W przypadku pogorszenia ogólnego stanu fizycznego, oznak odwodnienia lub utraty masy ciała o ponad 5% w stosunku do początkowej masy ciała przed zajściem w ciążę zaleca się hospitalizację.
Leczenie
Najważniejszym celem jest przebieg ciąży z jak najmniejszymi dolegliwościami dla matki i jak najmniejszym ryzykiem dla dziecka.
Leki
Większość kobiet cierpiących na wymioty i nudności w ciąży nie wymaga leczenia farmakologicznego. Objawy często ustępują samoistnie. Jeśli objawy są ciężkie i uporczywe, pomocne może być leczenie farmakologiczne.
Leki przeciwhistaminowe
W przypadku nudności i wymiotów podczas ciąży można stosować leki przeciwhistaminowe; nie ma żadnych podstaw, aby sądzić, że leki te powodują wady rozwojowe.
Witamina B6
Tabletki z witaminą B6 zmniejszają nudności, ale nie wymioty.
Witamina B1
Przyjmowanie witaminy B1 jest uzasadnione w celu zapobiegania możliwej encefalopatii Wernickego (ciężkiej chorobie mózgu spowodowanej niedoborem witaminy B1).
Imbir
Imbir może pomóc w łagodzeniu nudności i jest prawdopodobnie bezpieczny do spożywania w czasie ciąży. Brakuje jednak bardziej obszernych badań potwierdzających skuteczność i bezpieczeństwo stosowania imbiru w czasie ciąży.
Często występują skutki uboczne, takie jak ból głowy lub zgaga.
Leczenie w szpitalu
- W przypadku pacjentek leczonych w szpitalu stosuje się również inne leki przeciw nudnościom i wymiotom.
- W przypadku odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych wymagane jest dożylne podawanie płynów i elektrolitów.
- Żywienie dojelitowe sondą lub żywienie pozajelitowe są ostatecznością u pacjentek, u których nie uzyskano poprawy po zastosowaniu innych metod leczenia
Działania uzupełniające
Akupresura jest stosowana przez wiele kobiet w ciąży jako alternatywa nielekowa. W norweskim badaniu 71% pacjentek zgłosiło poprawę przy zastosowaniu akupresury, a 59% przy zastosowaniu placebo, czyli nie było dużej różnicy, ale efekt placebo był wyraźny.
Co możesz zrobić sam?
Dostosowanie warunków życia
Należy skupić się na unikaniu czynników, które mogą być przyczyną nudności. Należą do nich nieświeże powietrze, mocne zapachy, upał, wysoka wilgotność, wysoki poziom hałasu, ruchome efekty świetlne lub jazda samochodem.
Dostosowanie diety
- Należy spożywać wiele małych posiłków, pierwszy w miarę możliwości jeszcze przed wstaniem z łóżka. Jeśli to możliwe, należy coś zjeść, zanim poczuje się znowu głód, ponieważ jedzenie na pusty żołądek nasila nudności.
- Niektóre kobiety wydają się bardziej tolerować potrawy bogate w węglowodany, białko, lekko przyprawione i osolone.
- Należy unikać żywności, która wywołuje lub nasila nudności. Efekt taki mogą mieć mocne zapachy, potrawy tłuste, smażone czy mocno przyprawione.
- Zimne, przezroczyste i gazowane płyny, a także napoje o kwaśnym smaku, są zwykle lepiej tolerowane. Nawet niewielkie łyki między posiłkami mogą przynieść pozytywny efekt.
Rokowanie
Wymioty zmniejszają się w dalszym przebiegu ciąży. U 15–20% osób dotkniętych chorobą dolegliwości spowodowane nudnościami występują jednak również w trzecim trymestrze ciąży. U 5% dolegliwości ustępują dopiero po porodzie.
Nudności i wymioty same w sobie nie są szkodliwe dla matki ani dziecka, a poważne powikłania występują rzadko. Jednak dolegliwości znacznie pogarszają jakość życia w ciąży. Skutki choroby utrudniają codzienne czynności prywatne i zawodowe. Znaczna utrata masy ciała na początku ciąży może prowadzić do niższej masy urodzeniowej i skrócenia czasu trwania ciąży.
Ryzyko wystąpienia niepowściągliwych wymiotów w kolejnych ciążach wynosi 15–20% u kobiet, u których w przeszłości wystąpiły wymioty w ciąży. W przypadku kobiet, które w przeszłości nie cierpiały na niepowściągliwe wymioty, ryzyko to wynosi zaledwie 1%.
Dodatkowe informacje
- Wymioty w ciąży
- Niepowściągliwe wymioty ciężarnych — informacje dla personelu medycznego
Autor*innen
- Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
- Martina Bujard, Wissenschaftsjournalistin, Wiesbaden
- Julia Trifyllis, Fachärztin für Gynäkologie und Geburtshilfe, Köln