Co to jest płaskostopie u dorosłych?
Płaskostopie to nieprawidłowe ułożenie stóp, które występuje głównie u dzieci i które zanika samoistnie z wiekiem. U niektórych dzieci płaskostopie utrzymuje się, ale u dorosłych może ono również wystąpić wraz z upływem lat. Zazwyczaj stopa jest zgięta do wewnątrz, a podeszwa stopy leży płasko na ziemi, tj. brakuje prawidłowego łuku po wewnętrznej stronie stopy (stopa płasko-koślawa). Najczęstszą przyczyną nabytego płaskostopia jest dysfunkcja ścięgna biegnącego wzdłuż wewnętrznej strony stopy i od kości piszczelowej do wewnętrznej kostki (ścięgno piszczelowe tylne). Jest to forma przewlekłego zapalenia ścięgna, w wyniku którego w ścięgnie i mięśniach mogą wystąpić trwałe zmiany zwyrodnieniowe. Z technicznego punktu widzenia stan ten nazywany jest dysfunkcją tylnej części piszczeli lub dysfunkcją tylnego ścięgna piszczelowego.
Choroba występuje najczęściej u kobiet powyżej 40. roku życia, które mają nadwagę. Według badań, problem ten dotyczy 10% starszych kobiet.
Przyczyny
Ścięgno piszczelowe tylne lub przyczepiony do niego mięsień w podudziu odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu prawidłowo wysklepionego łuku wewnętrznej strony stopy, tj. stabilizacji sklepienia stopy. To z kolei jest ważne, aby móc normalnie chodzić. Kiedy ścięgno jest osłabione, więzadła i torebka stawowa kostki są również osłabione, łuk stopy jest zmniejszony i pojawia się płaskostopie. Rzeczywista przyczyna tej choroby zwyrodnieniowej nie jest dokładnie znana, prawdopodobnie ścięgno zostało uszkodzone w wyniku jednego poważnego lub licznych drobnych urazów.
Jednak u dorosłych przyczyną nabytego płaskostopia mogą być również stany zapalne, guzy stopy, urazy, uszkodzenia kości i stawów lub choroby neurologiczne.
Objawy
Zazwyczaj występuje zwiększona tkliwość i ból po wewnętrznej stronie tyłostopia. Może to trwać miesiącami i latami. Czasami można również poczuć dotykiem, że ścięgno za wewnętrzną kostką jest spuchnięte. W pewnym momencie można zauważyć, że stopa stała się płaska i pojawiają się problemy z równowagą i chodzeniem. Osobom dotkniętym tą chorobą szczególnie trudno jest chodzić po nierównym podłożu. Jeśli choroba jest bardzo zaawansowana, ból zwykle zmniejsza się powoli, ale staw skokowy staje się bardziej usztywniony.
Diagnostyka
W większości przypadków to schorzenie można rozpoznać już na podstawie opisu objawów i wyników badania fizykalnego przeprowadzonego przez lekarza. Stopy bada się pod kątem nieprawidłowego ustawienia kostek, płaskostopia oraz tego, czy przednia część stopy nie uległa poszerzeniu. Gdy stopa powraca do normalnego łuku po wewnętrznej stronie, gdy tylko pacjent stanie na palcach, nazywa się to elastycznym płaskostopiem. Jeśli tak nie jest, mamy do czynienia ze sztywnym płaskostopiem.
Ponieważ ścięgno przyczepia się do kości za kostką, obszar ten może być szczególnie wrażliwy. W zaawansowanym stadium cała podeszwa stopy staje się sztywna — można ją zgiąć tylko o kilka stopni.
Chorobę można podzielić na cztery stopnie w zależności od jej nasilenia:
- Stopień 1.: ścięgno jest objęte stanem zapalnym, ale nie jest uszkodzone. Występuje ból, ale funkcja i kształt stopy pozostają nienaruszone.
- Stopień 2.: ścięgno jest uszkodzone lub nawet zerwane, przy rozluźnionych mięśniach występuje płaskostopie. Ale nadal można przesunąć stopę do normalnego kształtu z widocznym łukiem podłużnym. Mimo to u osób chorych występują już trudności z chodzeniem.
- Stopień 3.: pozycja płaskiej stopy jest stała i nie można jej zmienić. Dolny staw skokowy wykazuje zmiany zwyrodnieniowe (artrozę).
- Stopień 4.: dodatkowo występuje również artroza (zapalenie) w górnym stawie skokowym.
Podczas gdy w stopniu 1. zwykle występuje znaczny ból, zmniejsza się on przy wyższych stopniach. Jednak zmiany w ścięgnach i stawach są wówczas prawie nieodwracalne.
Lekarz przyjrzy się również dokładnie wzorcowi chodu pacjenta, a także zwróci uwagę na pozycję kolan i stawów biodrowych.
Zazwyczaj nie jest konieczna diagnostyka obrazowa za pomocą zdjęć rentgenowskich lub badania ultrasonograficznego, lecz czasami może ona być przydatna do wykluczenia innych chorób.
Leczenie
Celem leczenia jest złagodzenie objawów i poprawa funkcji stopy podczas chodzenia. Leczenie zależy od stopnia zaawansowania choroby i może również pomóc zatrzymać lub spowolnić postęp choroby we wczesnych stadiach. W większości przypadków leczenie obejmuje porady dotyczące odpowiedniego obuwia; można również otrzymać specjalne buty lub wsparcie (ortezę) kostki, aby zmniejszyć nacisk na ścięgno.
Fizjoterapia może poprawić wzorzec chodu i wzmocnić mięśnie stopy, co może przeciwdziałać nieprawidłowej pozycji stopy.
U niektórych pacjentów (stopień 1.) występuje ostre zapalenie ścięgna. W takim przypadku osoba chora otrzymuje leczenie lekami przeciwzapalnymi (NLPZ) i zalecenie, aby w miarę możliwości unieruchomić stopę i, jeśli to możliwe, unieść ją podczas odpoczynku. Przez kilka tygodni może być konieczne noszenie specjalnego opatrunku gipsowego. W 1. i 2. stopniu choroby zasadniczo nadal możliwe jest skorygowanie nieprawidłowego ułożenia stopy. Leki przeciwbólowe, unieruchomienie, w razie potrzeby za pomocą ortezy przez okres 4–8 tygodni, fizjoterapia i odpowiednie obuwie (płaskie, ze sznurowadłami zapewniającymi stabilną pozycję) mogą pomóc w odciążeniu ścięgna, tak aby stało się ono bardziej stabilne.
W późniejszych stadiach deformacji nie można już poprawić. Fizjoterapia, leki przeciwbólowe i wkładki do butów lub buty ortopedyczne powinny zapewnić, że ból jest znośny, a osoba chora może nadal chodzić.
Jeśli choroba powoduje silny ból, konieczna może być operacja. Operacja jest możliwa w stopniu 1. i 2., jeśli leczenie zachowawcze jest nieskuteczne i ma na celu wzmocnienie ścięgna. W stopniu 3. i 4. celem jest leczenie zmian w stawach w taki sposób, aby złagodzić ból. Chociaż operacja prowadzi do dobrego wyniku u wielu osób, odczuwanie efektów zabiegu w pełni może zająć nawet rok.
Rokowanie
Wiele osób, których to dotyczy, nie ma żadnych dolegliwości. Jeśli jednak występuje ból i problemy z chodzeniem, zaleca się wczesne zasięgnięcie porady lekarskiej i przestrzeganie zaleceń, aby w miarę możliwości stan się nie pogorszył.
Dodatkowe informacje
- Płaskostopie (stopa płasko-koślawa)
- Stopa płasko-koślawa (płaskostopie) — informacje dla lekarzy
- Dysfunkcja piszczeli tylnej (płaskostopie nabyte) — informacje dla lekarzy
Autorzy
- Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
- Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema