Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Alergia kontaktowa w jamie ustnej

Streszczenie

  • Definicja: Alergia kontaktowa w jamie ustnej jest reakcją obejmującą śluzówki jamy ustnej w kontakcie z alergenem.
  • Częstość występowaniaEpidemiologia: Alergia kontaktowa w  jamie ustnej jest rzadsza niż alergia kontaktowa skóry.
  • Objawy: Uczucie pieczenia, ból, parestezja, drętwienie, nieprzyjemny smak, zwiększone wydzielanie śliny, świąd wokół ust, zespół pieczenia jamy ustnej
  • Badanie fizykalne: Możliwe zmiany rumieniowe, nadżerki, owrzodzenia, rogowacenie białe, zmiany liszajowate w  jamie ustnej, zmiany o charakterze pokrzywki kontaktowej
  • Diagnostyka:  Ewentualnie swoiste IgE w  surowicy i naskórkowe testy płatkowe
  • Leczenie:  Unikanie czynników wywołujących, ewentualnie glikokortykosteroidy miejscowo

Informacje ogólne

Definicja

  • Alergia kontaktowa w jamie ustnej jest procesem chorobowym obejmującym śluzówki jamy ustnej w kontakcie z alergenem.1
  • Błona śluzowa jamy ustnej wydaje się bardziej odporna na alergie kontaktowe niż skóra.2
  • Alergie kontaktowe w jamie ustnej można podzielić na trzy3 kategorie:3:
    • alergia wywołana przez biomateriały stomatologiczne
    • alergia wywołana przez żywność
    • alergia wywołana przez produkty do higieny jamy ustnej.
  • Objawami klinicznymi alergii kontaktowej mogą być liszajowate zmiany kontaktowe, uogólnione zapalenie jamy ustnej, układowe kontaktowe zapalenie skóry lub wyłącznie subiektywne objawy, takie jak nadmierne wydzielanie śliny i zespół pieczenia jamy ustnej.3-4

Częstość występowaniaEpidemiologia

  • Kontaktowe reakcje alergiczne błony śluzowej jamy ustnej występują stosunkowo rzadko.
  • Kontaktową reakcję alergiczną na metale dentystyczne potwierdzono dodatnim wynikiem naskórkowych testów płatkowych u ok. 7–70% pacjentów, u których podejrzewano taką alergię.5

Etiologia i patogeneza

  • Błona śluzowa jamy ustnej jest stosunkowo odporna na działanie czynników drażniących i alergenów z następujących powodów:6:
    • obfite unaczynienie, zapewniające szybkie wchłanianie i zapobiegające przedłużonemu kontaktowi z alergenem
    • niska gęstość komórek Langerhansa i limfocytów T
    • rozcieńczanie substancji drażniących i alergenów przez ślinę, zatrzymującą również związki alkaliczne.

Alergia kontaktowa

  • Wywołana reakcją nadwrażliwości na małocząsteczkową substancję (hapten), która przenika przez skórę lub błonę śluzową.
  • Hapten tworzy kompleks z autologicznym białkiem HLA. Kompleks hapten-–białko jest prezentowany przez komórki prezentujące antygen (komórki Langerhansa) w skórze lub błonie śluzowej limfocytom T, powodując ich uczulenie.
  • Limfocyty T namnażają się i w ciągu siedmiu7 do dziesięciu–10 dni powstaje wystarczająca liczba uczulonych limfocytów T, aby wywołać kontaktową reakcję alergiczną przy ponownym kontakcie z antygenem (reakcja nadwrażliwości typu IV).
  • Rzadziej występują reakcje typu I (natychmiastowego) i typu III (kompleksów immunologicznych -– mogące powodować zmiany naczyniowe).7

Zespół alergii jamy ustnej8-10

  • U osób z alergią na pyłki, po spożyciu pokarmów reagujących krzyżowo z alergenami powietrznopochodnymi, w jamie ustnej może wystąpić reakcja w postaci świądu, a czasami obrzęku naczynioruchowego.
  • Alergeny zawarte w niektórych owocach i warzywach wykazują podobieństwo strukturalne z alergenami zawartymi w pyłkach.
  • Często pokarmy te są lepiej tolerowane w postaci gotowanej niż surowej, a pacjenci reagują na nie tylko w sezonie pylenia.
  • Objawy reakcji krzyżowych układają się w charakterystyczne zespoły, np. brzozowo-–jabłkowo-–orzechowy, selerowo-–marchewkowo-–byliczo-–przyprawowy oraz typu banan-–lateks czy roztocze-–ślimaki. Najbardziej charakterystyczną reakcją jest występowanie nawet u ponad 70% pacjentów uczulonych na pyłek brzozy objawów po zjedzeniu jabłek, gruszek, brzoskwiń, pomidorów, marchwi.
  • W celu potwierdzenia rozpoznania przeprowadzane mogą być testy skórne.

Skóra a błona śluzowa

  • Rzadsze występowanie alergii kontaktowej w jamie ustnej w porównaniu ze skórą można częściowo przypisać różnicom anatomicznym i fizjologicznym między skórą a błoną śluzową.
  • W błonie śluzowej jamy ustnej (poza dziąsłami i podniebieniem twardym) nie ma warstwy rogowej z funkcją barierową i zdolnością magazynowania. Nie ma wydzielania lipidów, występuje natomiast ciągły przepływ śliny, który zmywa obce substancje.
  • Nie jest jasne, czy różnice te można uznać za właściwe wyjaśnienie rzadkiego występowania kontaktowych reakcji alergicznych błony śluzowej.
  • Składnik komórkowy niezbędny do wystąpienia reakcji nadwrażliwości typu IV (typ późny) występuje również w błonie śluzowej jamy ustnej. Nie ma pewności, czy narażenie na alergen poprzez błonę śluzową jamy ustnej uczula, czy tylko wyzwala już istniejące uczulenie.
  • Indukcja tolerancji (u osób nieuczulonych) może prawdopodobnie nastąpić przez błonę śluzową jamy ustnej.11

Czynniki predysponujące

  • Alergie kontaktowe na biomateriały stomatologiczne
    • Zostały opisane dla różnych materiałów: rtęci w wypełnieniach amalgamatowych12-13, niklu lub chromu w aparatach ortodontycznych lub koronach/mostkach14, kobaltu w protezach częściowych z metalowym szkieletem, palladu w koronach/mostkach i złota.15-16
    • Reakcje takie mogą powodować również tworzywa sztuczne.17-18
  • Żywność i produkty do higieny jamy ustnej
    • Do typowych alergenów kontaktowych w substancjach zapachowych należą alkohol cynamonowy i aldehyd cynamonowy. Cynamon jest często używany jako przyprawa w produktach żywnościowych, słodyczach, gumach do żucia, pastach do zębów i płynach do płukania jamy ustnej. Dodatki smakowe są zwykle przyczyną reakcji np. na pastę do zębów.19-20
    • Zgłaszano kontaktowe reakcje alergiczne w obrębie jamy ustnej u osób z alergią na perfumy.

Nikiel i chrom

  • Należą do najczęstszych alergenów kontaktowych.
  • Są składnikiem materiałów korygujących stosowanych w ortodoncji.
  • Nikiel i chrom występują w protezach częściowych oraz w aparatach ortodontycznych.

Amalgamat

  • Jest to materiał do wypełniania zębów, stosowany coraz rzadziej; wypełnienia amalgamatowe są bardzo trwałe, dlatego nadal są powszechnie spotykane.
  • Miejscowe reakcje na wypełnienia amalgamatowe należą do najczęstszych reakcji błony śluzowej jamy ustnej, mających związek z materiałem.
  • Mogą pojawić się miejscowe zmiany liszajowate, przypominające liszaj płaski.
  • Jednym z najważniejszych czynników etiologicznych jest rtęć.21-22
  • U osób z ujemnym wynikiem naskórkowych testów skórnych, przyczyną liszajowatych zmian kontaktowych w jamie ustnej wywołanych przez amalgamat, mogą być niewyjaśnione miejscowe reakcje immunologiczne, inne niż alergia kontaktowa.23

Złoto

  • Alergia na złoto jest częstą alergią kontaktową.24
  • Istnieją podstawy do przypuszczenia, że w środowisku biologicznym złoto może uwalniać się w niewielkich ilościach z dentystycznych stopów złota.25.  Znaczenie kliniczne stwierdzonej alergii kontaktowej na złoto jest jednak ogólnie niskie.

Tworzywa sztuczne

  • W nieprzetworzonej formie wiele z tych materiałów ma silne właściwości alergizujące.26
  • Utwardzone metakrylany nie mają jednak silnych właściwości alergizujących, które mogłyby wywoływać kontaktowe reakcje alergiczne w jamie ustnej.
  • Dotychczas nie stwierdzono alarmującego wzrostu liczby zgłoszeń reakcji alergicznych na materiały do wypełnień stomatologicznych na bazie tworzyw sztucznych.27
  • Właściwości alergizujące nieutwardzonych tworzyw sztucznych stanowią natomiast zagrożenie dla personelu stomatologicznego.28

ICD-–10

  • K12 Zapalenie jamy ustnej i choroby pokrewne.
    • K12.1 Inne postacie zapalenia jamy ustnej.
  • K13 Inne choroby śluzówki warg i jamy ustnej.
    • K13.0 Choroby warg.
    • K13.2 Rogowacenie białe i inne choroby nabłonka jamy ustnej, w tym języka.
    • K13.6 Rozrost z podrażnienia śluzówki jamy ustnej.
    • K13.7 Inne i nieokreślone choroby śluzówki jamy ustnej.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

  • Brak jednoznacznych kryteriów.
  • Same pokarmy rzadko są przyczyną kontaktowych reakcji alergicznych w jamie ustnej.6
  • W niektórych przypadkach pomocne mogą być naskórkowe testy płatkowe.

Diagnostyka różnicowa

  • Zespół pieczenia jamy ustnej
    • Może mieć komponent alergiczny, ale związki przyczynowe są złożone, niejasne i niepewne.29
  • Liszaj płaski jamy ustnej
    • Występuje głównie w postaci miejscowych reakcji na amalgamat.
    • Objawy kliniczne i zmiany histopatologiczne związane z liszajowatymi zmianami kontaktowymi i liszajem płaskim jamy ustnej są bardzo podobne.
    • Nie ma pewnej metody rozróżnienia tych chorób.
  • Aftowe zapalenie jamy ustnej.
  • Choroba Behçeta.
  • Kandydoza jamy ustnej.
  • Zakażenie wirusowe w jamie ustnej.
  • Układowe kontaktowe zapalenie skóry
    • Metale pochodzące z uzupełnień dentystycznych mogą prawdopodobnie, w rzadkich przypadkach, wywoływać układowe kontaktowe zapalenie skóry (wysypkę skórną), ze współwystępującymi lub nie zmianami w jamie ustnej.15,30
    • Rozpoznanie jest trudne.

Wywiad lekarski

  • Nie ma swoistego obrazu klinicznego alergii kontaktowej w jamie ustnej.31
  • Objawy kontaktowych reakcji alergicznych w jamie ustnej mogą przypominać inne powszechnie występujące dolegliwości w jamie ustnej, co utrudnia rozpoznanie.32
  • Alergia kontaktowa może występować epizodycznie, ale postać przewlekła wydaje się częstsza.6
  • Trudno jest zidentyfikować czynniki wyzwalające.
  • Objawami mogą być uczucie pieczenia, ból, parestezja, odrętwienie, nieprzyjemny smak, zwiększone wydzielanie śliny, świąd wokół ust.
  • U dzieci z atopowym zapaleniem skóry i alergią pokarmową może wystąpić pokrzywka kontaktowa z obrzękiem warg i zapaleniem jamy ustnej po kontakcie z żywnością, zwłaszcza owocami.

Badanie przedmiotowefizykalne

  • Możliwe objawy kliniczne: zmiany rumieniowe, nadżerki, owrzodzenia, rogowacenie białe, zmiany liszajowate o charakterze pokrzywki kontaktowej
    • Reakcje liszajowate wydają się być najczęstszym objawem.
  • Alergia na złoto
    • Możliwe objawy kliniczne: kontaktowe zmiany liszajowate w jamie ustnej lub miejscowe zapalenie jamy ustnej topograficznie związane z uzupełnieniami dentystycznymi zawierającymi złoto.
    • W przypadku zapalenia jamy ustnej bez wyraźnego związku topograficznego lub z objawami wyłącznie subiektywnymi, takimi jak zespół pieczenia jamy ustnej, prawdopodobieństwo, że współistniejąca alergia na złoto ma znaczenie kliniczne, jest znacznie niższe.16

Badania uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego

  • Swoiste IgE w surowicy
    • Czułość i swoistość są niepewne, a znaczenie dla chorób jamy ustnej wątpliwe.

Diagnostyka specjalistyczna

Naskórkowe testy płatkowe

  • Ważne, aby zdawać sobie sprawę z ograniczeń naskórkowego testu płatkowego jako narzędzia diagnostycznego. Sam test może wykazać jedynie występowanie alergii kontaktowej, a nie jej związek z objawami pacjenta.
  • Diagnostyce kontaktowej reakcji alergicznej za pomocą naskórkowego testu płatkowego, powinna zawsze towarzyszyć wcześeniejszaniejsza ocena kliniczna, najlepiej w ramach współpracy między lekarzem rodzinnym, stomatologiem, alergologiem i dermatologiem.
  • U 90% pacjentów z liszajowatą zmianą kontaktową i dodatnim wynikiem testu naskórkowego następuje poprawa po usunięciu wypełnień amalgamatowych. Następuje ona jednak również u 68% z ujemnym wynikiem testu naskórkowego.

Wskazania do wykonania naskórkowego testu płatkowego w przypadku podejrzenia alergii kontaktowej na materiały stomatologiczne

  • Obiektywne zmiany w błonie śluzowej jamy ustnej, klinicznie zgodne z reakcjami kontaktowymi lub reakcjami liszajowatymi i topograficznie związane z uzupełnieniami stomatologicznymi.
  • Wyprysk związany z leczeniem dentystycznym, jeśli nie wykazano innej etiologii.
  • Klinicznie uzasadnione podejrzenie alergii kontaktowej (alergiczny wyprysk kontaktowy) na substancję stosowaną w leczeniu dentystycznym.

Wskazania do skierowania do specjalisty

  • W celu pogłębienia diagnostyki.
  • W przypadku wyraźnych dolegliwości, które nie reagują na leczenie.

Leczenie

Cel leczenia

  • Złagodzenie lub wyeliminowanie objawów.

Ogólne informacje o leczeniu

  • Jeśli to możliwe, należy usunąć czynniki wyzwalające.
  • Glikokortykosteroidy o działaniu ogólnoustrojowym zwykle nie są konieczne.
  • Można podjąć próbę zastosowania doustnych glikokortykosteroidów o działaniu miejscowym (brak w Polsce gotowych preparatów do stosowania miejscowego w jamie ustnej, dostępne są leki recepturowe, np. z hydrokortyzonem).
  • Ssanie kostek lodu może czasowo łagodzić dolegliwości.

Zalecenia dla pacjentów

  • Eliminacja czynników wyzwalających
    • Należy zwrócić pacjentowi uwagę na to, że mieszanki przypraw mogą mieć różny skład w zależności od producenta.
    • Pacjent powinien zrezygnować z napojów smakowych, słodyczy i gumy do żucia, jeśli ma alergię na dodatki smakowe.
    • Pacjent powinien zrezygnować z pokarmów, które wywołują u niego reakcję alergiczną.
  • Ponowne wprowadzenie
    • W przypadku poprawy można wprowadzać z powrotem kolejne alergeny i obserwować czy nie nastąpi pogorszenie.

Dalsze leczenie

  • Wymiana starych wypełnień zębów.
  • Wymiana wypełnień amalgamatowych może w wielu przypadkach prowadzić do ustąpienia lub złagodzenia zmian.23

Przebieg, powikłania i rokowanie

Rokowanie

  • Rokowanie jest bardzo dobre, jeśli czynnik wyzwalający zostanie wykryty i usunięty.

Informacje dla pacjentów

InformacjeMateriały edukacyjne dla pacjentów w Deximed

Źródła

Piśmiennictwo

  1. Wang D., Woo SBS.B. Histopathologic Spectrum of Intraoral Irritant and Contact Hypersensitivity Reactions: A Series of 12 cases., Head Neck Pathol 2021:, 15(4): 1172-118484, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  2. Fisher AAA.A. Allergic reactions due to metals used in dentistry. Cutis 1974;, 14: 797-800., PubMed
  3. De Rossi SSS.S., Greenberg MSM.S. Intraoral contact allergy: a literature review and case reports., J Am Dent Assoc 1998;, 129: 1435-41., PubMed
  4. Dal Sacco D., Gibelli D., Gallo R. Contact allergy in the burning mouth syndrome: a retrospective study on 38 patients., Acta Derm Venereol 2005;, 85: 63-4., PubMed
  5. Jutel M. Alergia na materiały stomatologiczne., (dostęp: 16.01.2024), www.mp.pl
  6. Tosti A., Piraccini BAB.A. Contact Stomatitis. eMedicine, November 23.11.2005, 2005. www.emedicine.com.
  7. Świder K., Dąbrowa T., Więckiewicz W. Reakcje alergiczne na biomateriały stosowane w protetyce stomatologicznej – przegląd piśmiennictwa., Protet Stomatol, 2020;, 70(2): 210-219.9, (dostęp: 16.01.2024), www.protetstomatol.pl
  8. Bartuzi Z., Horvath A. Nadwrażliwość pokarmowa. Interna – mały podręcznik., (dostęp: 16.01.2024), www.mp.pl
  9. Rasławska-Socha J. Objawy alergii w jamie ustnej. Magazyn stomatologiczny., 2022;, 12: 74-76.6, (dostęp: 16.01.2024), www.magazyn-stomatologiczny.pl
  10. Jutel M. Zespół alergii jamy ustnej., (dostęp: 16.01.2024), www.mp.pl
  11. Wilkinson JDJ.D., Shaw S. Contact dermatitis: Allergic. I: Champion RHR.H., Burton JLJ.L., Burns DAD.A. et al, red. Textbook of dermatology., Oxford: Blackwell, 1998:, 802-12.
  12. Kallus T., Mjör IAI.A. Incidence of adverse effects of dental materials., Scand J Dent Res 1991;, 99: 236-40., PubMed
  13. Axéll T. Hypersensitivity of the oral mucosa: clinics and pathology., Acta Odontol Scand 2001;, 59: 315-9., PubMed
  14. Hensten-Pettersen A. Casting alloys: side effects., Adv Dent Res 1992;, 6: 38-43., PubMed
  15. Vamnes JSJ.S., Morken T., Helland S. et al. Dental gold alloys and contact hypersensitivity., Contact Dermatitis 2000;, 42: 128-33., PubMed
  16. Möller H. Dental gold alloys and contact allergy., Contact Dermatitis 2002;, 47: 63-6., PubMed
  17. Blomgren J., Axell T., Sandahl O. et al. Adverse reactions in the oral mucosa associated with anterior composite restorations., J Oral Pathol Med 1996;, 25: 311-3., PubMed
  18. Björkner B., Niklasson B. Contact allergy to the UV absorber Tinuvin P in a dental restorative material., Am J Contact Dermat 1997;, 8: 6-7., PubMed
  19. Jones DHD.H., Beltrani VSV.S. Oral mucous membrane contact dermatitis., Immunol Allergy Clin North Am 1997;, 17: 471-85., PubMed
  20. Francalanci S., Sertoli A., Giorgini S. et al. Multicentre study of allergic contact cheilitis from toothpastes., Contact Dermatitis 2000;, 43: 216-22., PubMed
  21. Alanko K., Kanerva L., Jolanki R. et al. Oral mucosal diseases investigated by patch testing with a dental screening series., Contact Dermatitis 1996;, 34: 263-7., PubMed
  22. Laeijendecker R., Dekker SKS.K., Burger PM et al. Oral lichen planus and allergy to dental amalgam restorations., Arch Dermatol 2004;, 140: 1434-8., PubMed
  23. Issa Y., Brunton PAP.A., Glenny AMA.M. et al. Healing of oral lichenoid lesions after replacing amalgam restorations: a systematic review., Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2004;, 98: 553-65., PubMed
  24. Björkner B., Bruze M., Möller H. High frequency of contact allergy to gold sodium thiosulfate. An indication of gold allergy? Contact Dermatitis 1994;, 30: 144-51., PubMed
  25. Begerow J., Neuendorf J., Turfeld M. et al. Long-term urinary platinum, palladium, and gold excretion of patients after insertion of noble-metal dental alloys., Biomarkers 1999;, 4: 27-36., PubMed
  26. Geurtsen W. Biocompatibility of resin-modified filling materials., Crit Rev Oral Biol 2000;, 11: 333-55., PubMed
  27. van Noort R., Gjerdet NRN.R., Schedle A. et al. An overview of the current status of national reporting systems for adverse reactions to dental materials., J Dent 2004;, 32: 351-8., PubMed
  28. Kanerva L., Lahtinen A., Toikkanen J et al. Increase in occupational skin diseases of dental personnel., Contact Dermatitis 1999;, 40: 104-8., PubMed
  29. Pedersen AMLA.M.L., Smidt D., Nauntofte B. et al. Burning mouth syndrome. Ætiopatogenetiske mekanismer, symptomatologi, diagnostik og behandling., Tandlægebladet 2004;, 108: 418-31., PubMed
  30. Pigatto PDP.D., Guzzi G. Systemic contact dermatitis from nickel associated with orthodontic appliances., Contact Dermatitis 2004;, 50: 100-1., PubMed
  31. Mallo Perez L., Diaz Donado C. Intraoral contact allergy to materials used in dental practice. A critical review., Med Oral 2003;, 8: 334-47., PubMed
  32. De Rossi SSS.S., Greenberg MSM.S. Intraoral contact allergy: a literature review and case reports., J Am Dent Assoc 1998;, 129: 1435-41., PubMed

AutorzyOpracowanie

  • Piotr Piechocki, lekarz, w trakcie specjalizacji z medycyny rodzinnej, Przychodnia Lekarzy Rodzinnych MEDIMED w Białymstoku (recenzent)
  • Sławomir Chlabicz, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (redaktor)
  • Terje Johannessen, professor i allmennmedisin, Institutt for samfunnsmedisinske fag, Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet, Trondheim(recenzent/redaktor)

 

K12; K121; K13; K130; K132; K136; K137
kontaktallergi i munnhulen; Kontaktallergie im Mund; Kontaktallergie in der Mundhöhle
Alergia wywołana materiałami stomatologicznymi; Alergia pokarmowa; Alergia wywołana produktami do higieny jamy ustnej; Alergia kontaktowa; Liszajowata zmiana kontaktowa; Zapalenie jamy ustnej; Kontaktowe zapalenie skóry; Ślinotok; Zespół pieczenia jamy ustnej; Alergia jamy ustnej; Wypełnienia zębów; Aparat ortodontyczny; Korona dentystyczna; Proteza dentystyczna
Alergia kontaktowa w jamie ustnej
document-disease document-nav document-tools document-theme
Definicja: Alergia kontaktowa w jamie ustnej jest reakcją obejmującą śluzówki jamy ustnej w kontakcie z alergenem. Częstość występowaniaEpidemiologia: Alergia kontaktowa w  jamie ustnej jest rzadsza niż alergia kontaktowa skóry.
Laryngologia
Alergia kontaktowa w jamie ustnej
/link/369b92417104482d8174ed7256660dbf.aspx
/link/369b92417104482d8174ed7256660dbf.aspx
alergia-kontaktowa-wjamie-ustnej
SiteDisease
Alergia kontaktowa w jamie ustnej
K.Reinhardt@gesinform.de
livem.com#dr.dabrowska@wpparol@konsylium24.pl
pl
pl
pl