informacje ogólne
Definicja
- Gruczoły Bartholina znajdują się w tylnej jednej trzeciej warg sromowych większych i mają wielkość ok. 0,5 cm. Ich przewody wydzielnicze otwierają się do przedsionka pochwy. Ich wydzielina służy do nawilżania sromu i pochwy.
- Jeśli przewód wydzielniczy jest zablokowany, gromadzi się wydzielina, co ostatecznie prowadzi do tworzenia się torbieli.
- Niezakaźne torbiele Bartholina są zwykle bezobjawowe i często wykrywane są przypadkowo. Mogą być jednak również postrzegane jako opuchlizna i być niewygodne podczas stosunku płciowego.
- Jeśli torbiel zostanie zakażona, mówimy o zapaleniu gruczołu Bartholina; jeśli utworzy się ropień, jest on nazywany ropniem Bartholina1-3.
Częstość występowania
- U około 2–3% wszystkich kobiet w ciągu życia rozwinie się tak zwana torbiel Bartholina lub ropień Bartholina4-5.
- Ropnie występują około 3 razy częściej niż torbiele6-7.
- Zapalenie gruczołu Bartholina występuje częściej między 20. a 29. rokiem życia.
Etiologia i patogeneza
Budowa anatomiczna2-3,7
- Gruczoły Bartholina (Glandulae vestibulares majores, gruczoły przedsionkowe większe) odpowiadają gruczołom Cowpera u mężczyzn (Glandulae bulbourethrales, gruczoły opuszkowo-cewkowe).
- Gruczoły te zaczynają funkcjonować w okresie dojrzewania i są odpowiedzialne za nawilżanie przedsionka pochwy.
- Znajdują się one obustronnie u podstawy warg sromowych mniejszych i każdy z nich odprowadza wydzielinę przez przewód wydzielniczy o długości 2–2,5 cm, który na wysokości godziny 4. lub 8. w pozycji litotomijnej uchodzi do przedsionka.
- Z reguły gruczoły Bartholina mają rozmiar około 0,5 cm, rzadko ich średnica przekracza 1 cm.
- Gruczoły można wyczuć tylko w przypadku choroby lub zakażenia.
- Od ok. 30. roku życia gruczoły Bartholina stopniowo zanikają.
Patologie
- Dystalna niedrożność przewodów wydzielniczych może prowadzić do zatrzymania wydzieliny i późniejszego rozszerzenia dotkniętego przewodu z utworzeniem torbieli.
- Jeśli torbiel zostanie zakażona, może dojść do powstania ropnia.
- Taki ropień gruczołowy może również rozwinąć się niezależnie od obecności torbieli Bartholina3.
- Możliwe czynniki wywołujące niedrożność to:
- urazy
- urazy porodowe, nacięcie krocza przy porodzie2
- Rozmiar torbieli zależy od ilości nagromadzonej wydzieliny. Dlatego aktywność seksualna często prowadzi do powiększenia zmiany8.
- Różne zakażenia bakteryjne mogą powodować ropień2-3,8:
- E. coli (najczęstszy patogen, 43,6%)
- gronkowce (zwłaszcza S. aureus)
- paciorkowce (zwłaszcza paciorkowce grupy B)
- Enterococcus spp.
- W rzadkich przypadkach zakażenia chlamydią lub gonokokami mogą również powodować ropnie Bartholina. Dlatego zaleca się wykluczenie obecności tych chorób przenoszonych drogą płciową, jeśli są one podejrzewane.
ICD-10
- N75 Choroby gruczołu Bartholina
- N75.0 Torbiel Bartholina
- N75.1 Ropień gruczołu przedsionkowego większego
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego.
Inne zmiany torbielowate i lite w okolicy sromu
- Cała sekcja została opracowana na podstawie tego źródła literaturowego6.
- Torbiel wtrętowa naskórka (torbiel keratynowa)
- zwykle zlokalizowana w okolicy warg sromowych większych
- łagodna, ruchoma, niewrażliwa, spowodowana urazem lub niedrożnością mieszków włosowych
- Torbiel śluzowa
- zwykle zlokalizowana w okolicy warg sromowych mniejszych, przedsionka pochwy lub łechtaczki
- miękka, średnica mniejsza niż 2 cm, gładka powierzchnia, lokalizacja zewnętrzna, pojedyncza lub mnoga, zwykle bezobjawowa
- Gruczolak potowy brodawkowaty
- zlokalizowany między wargami sromowymi większymi a wargami sromowymi mniejszymi
- Łagodne, wolno rosnące małe guzki (od 2 mm do 3 cm) powstające z apokrynowych gruczołów potowych.
- Tworzenie się torbieli w gruczołach przycewkowych (gruczołach Skenego)
- zlokalizowane po obu stronach ujścia cewki moczowej
- Łagodne, bezobjawowe, jeśli są wystarczająco duże, mogą prowadzić do niedrożności cewki moczowej.
- Włókniak
- Łagodna masa, może być uszypułowana.
- zlokalizowany w okolicy warg sromowych większych, krocza i wejścia do pochwy
- zwykle bezobjawowy
- Torbiel Nucka
- zlokalizowana w okolicy warg sromowych większych
- Miękka, ściśliwa, może przypominać przepuklinę pachwinową.
- Mięśniak gładkokomórkowy
- Tłuszczak
- Nerwiakowłókniak
- Rak płaskonabłonkowy i gruczolakorak gruczołu Bartholina
- zwłaszcza w zaawansowanym wieku
- Rak gruczołu Bartholina stanowi 5% raków sromu7.
- Badanie przedmiotowe ujawnia guzkową opuchliznę, ewentualnie z owrzodzeniami
Wywiad lekarski
- Cała sekcja została opracowana na podstawie tych źródeł literaturowych2.
- Niezakażona torbiel Bartholina może przebiegać bezobjawowo.
- Torbiele/ropnie Bartholina zazwyczaj występują jednostronnie.
- Opuchlizna i ból w tylnej części warg sromowych większych wskazują na zakażenie.
- Ból może również występować podczas chodzenia, siedzenia lub podczas stosunku płciowego.
- W przypadku powstania ropnia może dojść do wypływu ropnej wydzieliny.
- Tworzenie się ropnia może prowadzić do ogólnych objawów, takich jak gorączka.
- Historia chorób przenoszonych drogą płciową, jeśli dotyczy
- Torbiele Bartholina rzadko występują u kobiet w wieku powyżej 40 lat. W zaawansowanym wieku należy zatem wykluczyć nowotwór złośliwy.
Badanie fizykalne
- Całą sekcję oparto na tym źródle literaturowym2.
- Oglądanie sromu
- jednostronna opuchlizna w obszarze, w którym przewody wydzielnicze gruczołów Bartholina otwierają się do przedsionka (tylna część warg sromowych większych)
- W przypadku tworzenia się ropnia można zaobserwować zmiany zapalne: zaczerwienienie i wypływ ropnej wydzieliny.
- palpacja
- Jeśli tworzy się ropień, zmiana jest bolesna przy ucisku.
- ewentualnie wyczuwalne stwardnienie lub chełbotanie
Badanie uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego
- Nie są konieczne.
Wskazania do skierowania
- Dalsze leczenie ginekologiczne w przypadku:
- zapalenia gruczołu Bartholina/ropnia
- występowania bólu w przypadku torbieli Bartholina
- podejrzenia złośliwości zmiany
leczenie
Cele terapii
- złagodzenie objawów,
- Zachowanie funkcjonalności
- Zapobieganie nawrotowi choroby
Ogólne informacje o leczeniu
- Leczenie zależy od objawów.
- Bezobjawowa torbiel nie wymaga leczenia8.
- W przypadku torbieli/ropni, które drenują się samoistnie, możliwe jest podejście zachowawcze:
- nasiadówki
- leczenie przeciwbólowe2-3.
- Drenaż jest wskazany w przypadku objawowych torbieli lub ropni, które nie drenują się samoistnie.
Leczenie farmakologiczne
- Ewentualnie w razie potrzeby leczenie przeciwbólowe
- W przypadku nawracających ropni Bartholina oprócz drenażu wskazana jest antybiotykoterapia.
Leczenie chirurgiczne
- Nacięcie i drenaż przy użyciu cewnika Word
- Drenaż przy użyciu cewnika Word jest szczególnie wskazany, gdy torbiel lub ropień Bartholina pojawia się po raz pierwszy.
- Zabieg można wykonać ambulatoryjnie w znieczuleniu miejscowym.
- Technika chirurgiczna
- pionowe nacięcie o długości ok. 3 mm w obszarze błony śluzowej warg sromowych mniejszych
- drenaż ropnej wydzieliny, ewentualnie pobranie próbek do badań mikrobiologicznych
- biopsja w przypadku podejrzenia nowotworu złośliwego
- Wprowadzenie cewnika Word do jamy ropnia: końcówka cewnika jest umieszczana w pochwie i zapewnia ciągły drenaż2-3,7.
- Cewnik Word powinien pozostać na miejscu przez co najmniej 4 tygodnie.
- Nacięcie i marsupializacja
- Technika chirurgiczna
- Torbiel jest nacinana pionowo na długości 1,5–3 cm i drenowana.
- Ściana torbieli jest następnie zszywana z otaczającą błoną śluzową w celu utworzenia stałego drenażu.
- W wyniku zabiegu może wystąpić dyspareunia, krwiak lub zakażenie.
- W łagodzeniu dolegliwości pomocne mogą być kąpiele nasiadowe, wykonywane 2–3 razy dziennie2,6,8.
- Technika chirurgiczna
- Częstość nawrotów w przypadku marsupializacji lub nacięcia z drenażem przy użyciu cewnika Worda jest mniej więcej taka sama. Proste nacięcie kłute z drenażem zawartości torbieli wiąże się z wyższym odsetkiem nawrotów i dlatego nie jest zalecane7,9
- Po marsupializacji leczenie zwykle trwa dłużej i wymaga więcej środków przeciwbólowych w porównaniu z nacięciem z wprowadzeniem cewnika Word.
- Wycięcie może być wskazane w przypadku nawracających torbieli/ropni2-3.
- Wycięcie jest stosunkowo skomplikowanym zabiegiem, wykonywanym w znieczuleniu ogólnym.
- Po wycięciu gruczołu Bartholina brak wydzieliny może prowadzić do suchości, uczucia pieczenia, swędzenia i dyspareunii8.
- Inne opcje leczenia
- Ablacja azotanem srebra
- Odparowanie laserem CO2
- Użycie cewnika z pierścieniem Jacobiego2-3
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
- Torbiel Bartholina może pozostawać bezobjawowa przez długi czas. Najczęściej do wystąpienia objawów prowadzi zakażenie.
Powikłania:
- Zakażenie/tworzenie się ropnia
- W rzadkich przypadkach może dojść do powstania przetoki (przetoki odbytniczo-pochwowej lub przetoki między odbytnicą a przewodem wydzielniczym gruczołu)3.
- Po operacji może wystąpić krwawienie, zakażenia i dyspareunia2.
Rokowania
- Nieodpowiednie leczenie może prowadzić do nawrotów.
- Marsupializacja lub nacięcie z wprowadzeniem cewnika Word wykazują porównywalne wskaźniki nawrotów (10–12%)
informacje dla pacjentów
Informacje dla pacjentów w Deximed
Illustrationen
Bartholin-Zyste
Quellen
Literatur
- Omole F, Simmons BJ, Hacker Y. Management of Bartholin's duct cyst and gland abscess. Am Fam Physician 2003; 68: 135-40. PubMed
- Lee WA, Wittler M. Bartholin Gland Cyst. 2021 Feb 25. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan–. PMID: 30335304. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Quaresma C, Sparzak PB. Anatomy, Abdomen and Pelvis, Bartholin Gland. 2021 Jan 28. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan–. PMID: 32491735. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Pundir J, Auld BJ. A review of the management of diseases of the Bartholin's gland. J Obstet Gynaecol 2008; 28: 161-5. pmid:18393010 PubMed
- Berger MB, Betschart C, Khandwala N, DeLancy JO, Haefner HK. Incidental bartholin gland cysts identified on pelvic magnetic resonance imaging. Obstet Gynecol 2012; 120(4): 798-802. pmid:22996097 PubMed
- Omole F, Simmons BJ, Hacker Y. Management of Bartholin's duct cyst and gland abscess. Am Fam Physician 2003; 68(1): 135. pmid:12887119 PubMed
- Omole F, Kelsey RC, Phillips K, Cunningham K. Bartholin Duct Cyst and Gland Abscess: Office Management. Am Fam Physician. 2019 Jun 15;99(12):760-766. PMID: 31194482. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Colleen Kennedy Stockdale, Lori A. Boardman. Bartholin’s cyst. BMJ Best Practice, last updated Dec 2019. bestpractice.bmj.com
- Illingworth B, Stocking K, Showell M, Kirk E, Duffy J. Evaluation of treatments for Bartholin's cyst or abscess: a systematic review [published online ahead of print, 2019 Dec 26]. BJOG. 2019;10.1111/1471-0528.16079. doi:10.1111/1471-0528.16079 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Autor*innen
- Susanne Engelhardt, Dr. med., Ärztin in Weiterbildung für Allgemeinmedizin, Hof