Co to jest opryszczkowe zapalenie rogówki?
Rozróżnia się dwie formy zakażenia rogówki. Najczęstszą postacią jest powierzchowne zakażenie rogówki, nabłonkowe zapalenie rogówki lub dendrytyczne zapalenie rogówki. W niektórych przypadkach zakażenie rozszerza się na głębsze części rogówki, co skutkuje tak zwanym zrębowym zapaleniem rogówki lub tarczowatym zapaleniem rogówki. Zapalenie rogówki oznacza zakażenie rogówki.
Opryszczkowe zapalenie rogówki to zakażenie rogówki wywołane przez wirus opryszczki zwykłej (herpes simplex virus, HSV). Jest to ten sam wirus, który może powodować opryszczkę na ustach. Wirus opryszczki jest najczęstszą przyczyną zakażeń rogówki. Zakażenie może wystąpić u noworodków (noworodkowe zakażenie HSV), jako choroba początkowa (pierwotne zakażenie HSV) oraz jako choroba nawracająca (nawracające zakażenie HSV). Choroba ta atakuje oko na różne sposoby, ale przede wszystkim jako zakażenie rogówki. Inne obszary oka, które mogą zostać zaatakowane to powieki (zapalenie powiek), spojówka (zapalenie spojówek), tęczówka (zapalenie tęczówki) i siatkówka (zapalenie siatkówki).
Częstość występowania
W kontekście chorób rogówki opryszczkowe zapalenie rogówki jest uważane za najczęstszą przyczynę poważnych zaburzeń widzenia w krajach zachodnich. W większości przypadków choroba dotyka tylko jedno oko. Liczba nowych przypadków w Europie wynosi rocznie ok. 12 na 100 000 osób. Na całym świecie co roku nalicza się łącznie 1,5 mln nowych przypadków zachorowań oraz 40 000 nowych przypadków upośledzenia widzenia lub ślepoty. 90% osób w średnim wieku zostało już zakażonych wirusem HSV-1 i wytworzyło przeciwciała. Tylko mniej niż 5% pierwszych zakażeń HSV dotyczy oczu.
Przyczyny
Przyczyną jest zakażenie wirusem opryszczki. Większość zdrowych dorosłych osób jest już zakażona wirusem. Mają one wirusa w swoim organizmie. Często osoba zostaje zakażona w dzieciństwie, a następnie przechodzi tzw. zakażenie pierwotne, które zwykle powoduje bardzo niegroźne objawy, podobne do objawów przeziębienia. Po pierwotnym zakażeniu wirus przechodzi w „stan uśpienia”, ale choroba może pojawić się ponownie w późniejszym czasie. W przypadku opryszczkowego zapalenia rogówki wirus znajduje się w ciele komórki nerwowej w pobliżu oka (w ganglionie trójdzielnym) i po reaktywacji jest transportowany wzdłuż rdzenia nerwowego do rogówki.
Zakażenie może się pojawić ponownie szczególnie w przypadku osłabienia układu odpornościowego. W literaturze opisywane są pewne czynniki sprzyjające wystąpieniu opryszczkowego zapalenia rogówki:
- pogorszony ogólny stan fizyczny
- cukrzyca
- światło ultrafioletowe
- uraz
- soczewki kontaktowe
- zaburzenia psychiczne
- menstruacja
- miejscowa lub układowa immunosupresja
- HIV i AIDS
- gorączka.
Objawy
Opryszczkowe zapalenie rogówki powoduje ból w oku. Nie u wszystkich jest on bardzo silny, gdyż jednocześnie może wystąpić obniżona tkliwość rogówki. Inne typowe objawy to wrażliwość na światło, łzawienie oczu i zaburzenia widzenia. Choroba zazwyczaj dotyczy tylko jednego oka. W innych miejscach (wokół ust lub narządów płciowych) mogą występować inne zmiany opryszczkowe.
Diagnostyka
Rozpoznanie stawiane jest na podstawie typowych zmian w rogówce i wymaga przeprowadzenia badania okulistycznego. Typowe objawy to odczyn grudkowy worka spojówkowego i zmniejszona wrażliwość rogówki. Ważną metodą badania jest barwienie fluorescencyjne. W tym zabiegu do oka wkrapla się specjalny barwnik, który gromadzi się w małych zmianach w rogówce. Zazwyczaj zmiany są łatwe do rozpoznania w postaci specyficznych wzorów rozgałęzień (dendrytyczne zapalenie rogówki). Często zakażenie jest ograniczone do zewnętrznej warstwy rogówki, ale czasami może rozszerzyć się w głąb rogówki (zrębowe zapalenie rogówki).
Terapia
Celem leczenia jest zatrzymanie zakażenia i stłumienie stanu zapalnego w rogówce, a także bólu. Ponadto należy skrócić czas trwania choroby oraz zapobiegać nawrotom i późnym efektom.
Ważnym środkiem leczniczym jest stosowanie leków przeciwwirusowych, takich jak acyklowir, gancyklowir czy triflurydyna. Substancje aktywne dostępne są w postaci kropli do oczu, żelu lub tabletek. W zależności od stopnia zaawansowania choroby, terapia trwa 7 dni lub nawet kilka tygodni. W przypadku zrębowego zapalenia rogówki przepisuje się również miejscowo sterydy. W tych przypadkach proces leczenia jest badany i dokumentowany przez okulistę za pomocą lampy szczelinowej. W jednym z ostatnich badań opisano zastosowanie takrolimusu jako wskazane, ale lek ten nie został jeszcze zatwierdzony do leczenia zapalenia rogówki wywołanego wirusem opryszczki zwykłej.
Transplantacja rogówki jest konieczna w niektórych rzadkich przypadkach, gdy powstały duże blizny, które wpływają na widzenie. Warunkiem do przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego jest zakażenie opryszczką, które jest od dłuższego czasu nieaktywne.
Zapobieganie
Leczenie zapobiegawcze tabletkami z acyklowirem może być właściwe u pacjentów z nawracającym opryszczkowym zapaleniem rogówki. Takie leczenie powinno trwać co najmniej rok. Krótkotrwałe zabiegi (tygodnie) nie mają działania profilaktycznego.
Rokowanie
Powierzchowną postać zapalenia rogówki leczy się w ciągu jednego do dwóch tygodni. W jednym z badań zakażenie minęło po tygodniu u 89% poza tym zdrowych osób, a po dwóch tygodniach u 99%. W zasadzie wyleczenie jest możliwe również bez interwencji terapeutycznej, ale wydłuża się wtedy czas trwania choroby. U osób z osłabionym układem odpornościowym możliwy jest długotrwały przebieg choroby ze zwiększonym ryzykiem uszkodzenia oczu.
W zrębowym zapaleniu rogówki zapalenie może się przedłużać, ponieważ rogówka nie jest zaopatrywana w krew i dlatego proces leczenia jest powolny. Ta choroba wiąże się z większym ryzykiem powstania blizny na rogówce. Inne możliwe powikłania to destrukcja tkanek, nowotwory naczyń, jaskra i utrzymujące się powierzchowne ubytki. Leczenie może trwać od tygodni do miesięcy. W pojedynczych przypadkach może wystąpić trwałe upośledzenie widzenia, a nawet ślepota.
Opryszczkowe zapalenie rogówki to zakażenie oka, które ma tendencję do nawrotów. 1 na 3 chore osoby zachoruje ponownie w ciągu 2 lat. Zalecane są kontrolne badania okulistyczne.
Co powinny wiedzieć osoby chore?
- Należy dbać o właściwą higienę rąk.
- Osoby używające soczewek kontaktowych chorujące na opryszczkę powinny bardzo uważać, aby nie zanieczyścić soczewek kontaktowych wirusem: Przed założeniem soczewek kontaktowych należy dokładnie umyć ręce i użyć świeżego ręcznika.
- W przypadku wystąpienia upośledzenia widzenia należy niezwłocznie zgłosić się do okulisty.
- W przypadku zaburzonej czynności nerek i leczenia profilaktycznego mogą być wskazane regularne kontrole laboratoryjne z oznaczeniem wartości nerkowych i morfologia krwi.
- Możliwe są interakcje lekowe.
Dodatkowe informacje
- Opryszczka zwykła, opryszczka wargowa
- Zapalenie rogówki wywołane wirusem opryszczki zwykłej – informacje dla lekarzy
Autorzy
- Kalina van der Bend, lekarz, Blachownia (recenzent)
- Hannah Brand, lekarz, Berlin