Co to jest makroglobulinemia Waldenströma?
Makroglobulinemia Waldenströma to nowotwór, który wywodzi się ze specyficznego typu komórek układu limfatycznego. Makroglobulinemia Waldenströma należy do grupy tzw. chłoniaków nieziarniczych. Choroba charakteryzuje się nadmierną produkcją białka w osoczu zwanego immunoglobuliną M (IgM). Nadprodukcja immunoglobuliny M prowadzi do nadlepkości krwi — staje się ona zbyt gęsta.
Inną cechą choroby jest rozrost limfoidalnych komórek nowotworowych w szpiku kostnym.
Makroglobulinemia Waldenströma jest rzadkim schorzeniem. W Europie co roku zapada na nią około 7 mężczyzn i 4 kobiety na 1 mln osób. Średnio chorzy mają ponad 70 lat.
Przyczyny
Przyczyną rozwoju makroglobulinemii Waldenströma u ponad 90% pacjentów jest specyficzna zmiana genu, która powoduje, że komórki chłonne przekształcają się w komórki nowotworowe. Dlatego u osób mających bliskiego krewnego z makroglobulinemią Waldenströma ryzyko, że również na nią zachorują, jest wyraźnie zwiększone.
Prawdopodobnie rolę odgrywają również czynniki, które przewlekle aktywują układ odpornościowy, np. zakażenia lub choroby autoimmunologiczne.
Objawy
Jest to choroba, która w przeważającej mierze dotyczy osób starszych. Charakteryzuje się powolnym rozwojem z objawami takimi jak zwiększone zmęczenie, utrata wagi i brak apetytu.
Niektórzy pacjenci skarżą się również na ból palców kończyn (zespół Raynauda), zwłaszcza przy zimnej pogodzie. Ból nerwów w dłoniach i stopach również nie należy do rzadkości. Czasami występuje niewyjaśniona gorączka. Mogą wystąpić zaburzenia widzenia i pogorszenie wzroku.
Węzły chłonne mogą być powiększone. U niektórych pacjentów występuje znacznie większa częstość zakażeń, ponieważ układ odpornościowy jest osłabiony przez makroglonbulinemię Waldenströma. Niekiedy występują zmiany skórne w postaci drobnych krwotoków (wybroczyny). Występuje zwiększona skłonność do krwawień ogólnych (np. rozwój siniaków nawet z niewielkiej przyczyny).
Diagnostyka
Lekarz dokładnie zbada pacjenta, sprawdzi palpacyjnie brzuch i węzły chłonne, a następnie funkcjonowanie nerwów, zapyta o wzrok albo sprawdzi wzrok w badaniu okulistycznym.
Wykrycie dużych ilości swoistego białka osocza (IgM) we krwi za pomocą elektroforezy (podział białek we krwi w polu elektrycznym) sugeruje makroglonbulinemię Waldenströma. Rozpoznanie jest potwierdzone w przypadku stwierdzenia odpowiednich komórek nowotworowych w badaniu szpiku kostnego oraz jednoczesnego wykrycia we krwi chłoniaka (nowotworu z komórek chłonnych) i podwyższonego stężenia IgM.
W laboratorium analizuje się krew pacjenta, aby znaleźć markery czynności m. in. nerek i wątroby oraz w celu ustalenia, czy liczba zdrowych komórek krwi mieści się (jeszcze) w normie i czy występują zaburzenia krzepnięcia krwi. Konieczne jest również wykonanie badań moczu, gdyż w makroglobulinemii Waldenströma wydalanie białka może być zmienione.
Metody obrazowania, takie jak badanie ultrasonograficzne i tomografia komputerowa, dostarczają informacji o tym, czy i w jakim stopniu powiększona jest wątroba i śledziona, a także węzły chłonne w klatce piersiowej i jamie brzusznej. W przypadku podejrzenia zaburzeń czynnościowych mięśnia sercowego wykonuje się odpowiednie badanie ultrasonograficzne (echokardiografię). Badanie to jest również ważne przed przepisaniem chemioterapii w przypadku makroglobulinemii Waldenströma, ponieważ może ona uszkodzić mięsień sercowy.
Tak zwane molekularne badania genetyczne mogą wyjaśnić, czy obecna jest mutacja genu, która odpowiada za większość przypadków makroglobulinemii Waldenströma. Wynik tego badania decyduje również o tym, czy u ciężko chorych pacjentów może być stosowana terapia ibrutynibem.
Terapia
Terapia służy łagodzeniu objawów i zapobieganiu powikłaniom.
Część pacjentów w momencie rozpoznania jest bezobjawowa. W tym przypadku terapia nie jest (początkowo) konieczna. Pacjenci bezobjawowi są badani w regularnych odstępach czasu, a próbki krwi są pobierane w celu sprawdzenia parametrów krwi i wykrycia innych zmian we wczesnym stadium.
Jeśli choroba wiąże się z objawami i występuje bardzo wysokie stężenie IgM we krwi, leczenie ma na celu jego obniżenie- zwykle za pomocą plazmaferezy. Krew jest oczyszczana maszynowo i IgM jest odfiltrowywana. Leczenie to zwykle trwa dłuższy czas w odstępach od jednego do dwóch tygodni.
U pacjentów będących w dobrym stanie ogólnym stosuje się na ogół chemioterapię i podawanie przeciwciała CD-20 (rytuksymabu), które zwalcza zmienione limfocyty. Jeśli u pacjentów występują już wyraźne objawy, podaje się tylko rytuksymab.
W ciężkich przypadkach, gdy występuje specyficzna mutacja genowa, możliwa jest dalsza terapia substancją czynną o nazwie ibrutynib, która hamuje określony enzym i tym samym spowalnia namnażanie się komórek nowotworowych.
Rokowanie
Makroglobulinemia Waldenströma z reguły ma powolny przebieg, tzn. objawy nasilają się stopniowo, w dłuższym okresie. W najgorszym przypadku mogą wystąpić powikłania, w tym zaburzenia krzepnięcia krwi (zakrzepy lub krwawienia), zaburzenia widzenia, zaburzenia neurologiczne, zespół Raynauda, niedokrwistość oraz zwiększona podatność na zakażenia. Dlatego ważne jest, aby pacjenci, zwłaszcza w trakcie leczenia, szybko zwracali się do lekarza, jeśli wystąpią: gorączka, dreszcze, objawy przeziębienia, duszności, pieczenie przy oddawaniu moczu lub niewyjaśnione krwawienie (w tym czarne stolce lub krew w stolcu).
W przebiegu makroglobulinemii Waldenströma u niektórych pacjentów również odkłada się w różnych narządach pewne białko (amyloid), co prowadzi do zaburzeń czynnościowych, na przykład zaburzeń nerek. Ponadto należy wziąć pod uwagę ewentualne działania niepożądane chemioterapii lub leków.
Istnieją pewne parametry, na podstawie których lekarz może w przybliżeniu oszacować, jak duże szanse ma pacjent. Prawdopodobieństwo przeżycia kolejnych 5 lat waha się od nieco poniżej 40% do prawie 90%.
Dodatkowe informacje
- chłoniak nieziarniczy
- Zespół Raynauda
- obrzęk węzłów chłonnych
- Chłoniak
- Makroglobulinemia Waldenströma — Informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Marlies Karsch-Völk, dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Monachium
- Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent