Staw skroniowo-żuchwowy
W stawie skroniowo-żuchwowym żuchwa łączy się z częścią czaszki (kość skroniowa). Krążek stawowy zbudowany z chrząstki zapewnia większą ruchomość stawu. Staw skroniowo-żuchwowy umożliwia otwieranie i zamykanie ust, żucie, połykanie i mówienie.
Co to jest zaburzenie czynności stawu skroniowo-żuchwowego?
W normalnych warunkach staw skroniowo-żuchwowy otwiera się i zamyka bez żadnego dyskomfortu. Zaburzenie czynności stawu skroniowo-żuchwowego to stan, w którym
Częstotliwość występowania
Dyskomfort w stawie skroniowo-żuchwowym jest powszechny i nierzadko jest przyczyną przewlekłego bólu w okolicy ust i twarzy.
Szacuje się, że co najmniej 20% populacji odczuwa dyskomfort w stawie skroniowo-żuchwowym- w większości są to młode kobiety. Z badań wynika, że tylko ok. 5% osób z przynajmniej jednym objawem zaburzeń stawu skroniowo-żuchwowego zasięga porady lekarza.
Przyczyny
Przyczyny zaburzeń czynności stawu skroniowo-żuchwowego są złożone. Obecnie naukowcy zakładają, że u pacjentów występuje jednocześnie kilka niekorzystnych czynników. Za czynniki ryzyka i/lub czynniki wyzwalające uznaje się predyspozycje genetyczne, niewielkie urazy, ortopedyczne nieprawidłowości w statyce i dynamice stawu, zgrzytanie zębami, zaciskanie zębów, napieranie językiem, niepokój emocjonalny, lęk i stany depresyjne. Inną możliwą przyczyną dolegliwości są schorzenia stawu skroniowo-żuchwowego, takie jak zapalenie torebki stawowej np. w wyniku zaburzeń reumatycznych.
U większości pacjentów występuje ból mięśni biorących udział w procesie żucia, a następnie przemieszczenie krążka stawowego i w konsekwencji ograniczenie ruchomości szczęki. Na trzecim miejscu znajdują się zaburzenia czynności stawów skroniowo-żuchwowych spowodowane zapaleniem stawów (miejscowy stan zapalny stawów, np. w chorobach reumatycznych) lub artrozą (częściej u osób starszych).
Zaburzenie czynności tego stawu często prowadzi do braku koordynacji konkretnych grup mięśniowych, co skutkuje bólem mięśni, napięciem, stanem zapalnym, sztywnością i innymi dolegliwościami.
U pacjentów z zaburzeniem czynności stawu skroniowo-żuchwowego mogą rozwinąć się zaburzenia w całym układzie mięśniowo-szkieletowym, gdyż elementy składowe tego układu są ze sobą powiązane.
Diagnostyka
Istnieją trzy główne czynniki, które bierze się pod uwagę przy stawianiu diagnozy:
- ból szczęki i twarzy, ból w szczęce wyzwalany lub nasilany przez aktywny ruch szczęki
- trzaski lub trzeszczenie szczęki
- brak możliwości pełnego otwarci ust.
Dolegliwości
Typowe dolegliwości to ból w stawie skroniowo-żuchwowym promieniujący w kierunku ucha, skroni, policzka lub żuchwy. Inne objawy to bóle głowy, ból twarzy, ból lub sztywność karku, utrudnione otwieranie ust lub klikanie w stawie. Samo trzeszczenie jest powszechne i nie jest wyznacznikiem przyszłych dolegliwości. U niektórych chorych staw skroniowo-żuchwowy ulega całkowitemu tymczasowemu zwichnięciu. W rzadkich przypadkach krążek stawowy przesuwa się przy otwieraniu ust tak bardzo, że nie można zamknąć szczęki (szczękościsk).
Około jedna trzecia pacjentów zgłasza uczucie zatkanego ucha. Twierdzą, że kiedy są w samolocie, podczas startu i lądowania w przynajmniej jednym uchu coś „strzela” lub „trzeszczy”. Objawy te są najczęściej spowodowane zaburzeniem przewodu słuchowego, który jest odpowiedzialny za wyrównanie ciśnienia w uchu środkowym. Zakłada się, że u pacjentów z zaburzeniem czynności szczęki dochodzi do skurczów mięśni odpowiedzialnych za kontrolę otwierania i zamykania przewodu słuchowego. U połowy pacjentów po skutecznym leczeniu zaburzeń czynności szczęki dzwonienie w uszach znika. Około 40% pacjentów zgłasza bliżej nieokreślone zawroty głowy lub problemy z równowagą.
Badanie lekarskie
W trakcie badania, podczas otwierania i zamykania ust, lekarz przeprowadza badanie palpacyjne stawu skroniowo-żuchwowego. Często ujawnia ono wyraźną wrażliwość mięśni biorących udział w procesie żucia, trzaski lub trzeszczenie i wyzwala typowy ból. W razie potrzeby lekarz zbada węzły chłonne na szyi oraz miejsca wyjścia nerwów na twarzy. Nieprawidłowości świadczą o obecności chorób podstawowych. Dodatkowo może być wskazane badanie kręgosłupa szyjnego.
W wielu przypadkach zalecane jest badanie stomatologiczne. Do dokładniejszej diagnostyki wykorzystuje się obrazowanie RM, USG, TK i/lub RTG. Wstrzykiwanie środków miejscowo znieczulających do punktów spustowych w mięśniach biorących udział w procesie żucia może również dostarczyć przydatnych informacji, badanie to jest jednak wykonywane tylko przez specjalistów.
Terapia
Co można zrobić?
- Obserwuj swoje dolegliwości: może uda Ci się wywnioskować, jaka sytuacja stresowa je wywołuje?
- Nie obciążaj nadmiernie stawu skroniowo-żuchwowego i związanych z nim mięśni:
- Unikaj czynności, które wyzwalają lub nasilają objawy.
- Wykonuj ćwiczenia relaksacyjne.
- W przypadku ostrych dolegliwości
- Unikaj twardych pokarmów, które trzeba żuć, ale po ustąpieniu bólu wróć do zwykłych nawyków żywieniowych.
- Staraj się utrzymać normalną aktywność szczęki, aby utrzymać siłę i elastyczność mięśni.
- Możesz stosować zimne lub ciepłe okłady, w zależności od tego, które są skuteczniejsze.
Leki
Proponowana farmakoterapia zależy od przyczyny i towarzyszących okoliczności. W przypadku ostrego bólu szczęki zaleca się krótkotrwałe stosowanie leków przeciwbólowych (np. paracetamol 2 do 4 razy dziennie 500–1000 mg w fazach silnego bólu lub naproksen 3 x 250 mg przez 1 tydzień).
Jeśli dolegliwości są spowodowane przez zęby lub dziąsła, stosuje się leczenie stomatologiczne. Zabiegi takie jak fizjoterapia, osteopatia, biofeedback czy kursy relaksacyjne można stosować uzupełniająco, ale także przyczynowo, w leczeniu objawów czynnościowych w obrębie zębów, mięśni i stawów skroniowo-żuchwowych.
Jeśli wyżej wymienione środki terapeutyczne nie są wystarczające, a dolegliwości utrzymują się, może być wskazane wstrzyknięcie kortyzonu do stawu skroniowo-żuchwowego. Inną opcją jest wstrzykiwanie dekstrozy („proloterapia”) lub, w przypadku przewlekłego zgrzytania zębami — wstrzykiwanie toksyny botulinowej w tzw. punkty spustowe. Wpływ toksyny botulinowej na ból wydaje się być niewielki i tymczasowy. Dostępnych jest tylko kilka badań dotyczących skuteczności proloterapii. W co najmniej jednym badaniu wykazano dobry efekt 3 wstrzyknięć wykonywanych w odstępie 1 miesiąca.
Operacja może być wskazana w wyjątkowych przypadkach uszkodzonej struktury stawu.
Postępowanie w przypadku zwichnięcia stawu skroniowo-żuchwowego
Jeśli staw skroniowo-żuchwowy nie znajduje się w swojej normalnej pozycji, należy go jak najszybciej nastawić. Można spróbować na własną rękę poruszać żuchwą na boki, jednocześnie szeroko otwierając usta. Jeśli to nie przyniesie efektów, istnieją specjalne uchwyty, za pomocą których lekarz może nastawiać stawy skroniowo-żuchwowe. Prawą i lewą stronę zwykle nastawia się osobno.
Rokowanie
Rokowanie zależy od przyczyny leżącej u podstaw tych zaburzeń. U większości osób objawy są przejściowe i samoistnie ulegają poprawie bez konieczności leczenia lub przy zastosowaniu indywidualnych środków, takich jak odpowiednie informacje i zalecenia dotyczące postępowania. W wielu przypadkach poprawę w ciągu kilku dni przynosi redukcja stresu lub oszczędzanie szczęki. W jednym z badań wykazano, że u 50% osób cierpiących na tego typu dolegliwości nastąpiła poprawa po 1 roku, a u 85% osób objawy ustąpiły całkowicie po 3 latach. Zasadniczo obowiązuje następująca zasada: im większa liczba podjętych terapii (nieskutecznych) i im dłuższy czas ich trwania, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że kolejne kroki pomogą.
Dodatkowe informacje
- Zgrzytanie zębami (bruksizm)
- Szum w uszach (dzwonienie w uszach)
- Zawroty głowy
- Zaburzenie czynności stawu skroniowo-żuchwowego — informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Kalina van der Bend, lekarz, Blachownia (recenzent)
- Hannah Brand, absolwentka studiów medycznych,, Berlin
- Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema