Co to jest grypa?
Definicja
Grypa to choroba dróg oddechowych wywołana przez wirus grypy. Tylko niewielka część wszystkich zachorowań z objawami przeziębienia jest spowodowana przez wirusy grypy.
Szczególnie u osób starszych, osób z osłabioną odpornością lub pacjentów z chorobami przewlekłymi grypa może prowadzić do zagrażających życiu powikłań ze strony układu oddechowego lub sercowo-naczyniowego.
Objawy
Chorobie wirusowej towarzyszy zwykle nagle pojawiająca się gorączka (często 39-40,5°C), dreszcze, osłabienie, suchy kaszel, ból głowy oraz ból mięśni lub też stawów. Katar i ból gardła są również powszechne. Po kilku dniach kaszel może się wyklarować, w wyniku czego pojawia się więcej śluzu i plwociny. Utrata apetytu, ból brzucha i wymioty również nie należą do rzadkości, zwłaszcza u dzieci.
Przyczyny
Choroba jest spowodowana zakażeniem wirusem grypy typu A lub B. Stale powstają nowe warianty wirusa grypy, które mają nieco inne cechy niż wirusy z poprzednich lat. Jeśli zmiany są tak duże, że własne komórki odpornościowe organizmu nie rozpoznają wirusa, to wytworzone już przeciwciała nie wykazują już żadnego działania. Dlatego też co roku ludzie mogą ponownie zachorować na grypę.
Zakażenie następuje z osoby na osobę poprzez tzw. zakażenie kropelkowe. Poprzez kaszel, kichanie lub rozmowę drobne cząsteczki z wirusem dostają się do powietrza. Następnie wirus dostaje się do dróg oddechowych przez usta lub nos. Tam wywołuje stany zapalne i uszkodzenia błon śluzowych. Wirus rozprzestrzenia się do innych części ciała poprzez krew i w ten sposób może powodować bóle mięśni i gorączkę. Kiedy osoba chora na grypę kaszle lub kicha, duże ilości wirusa uwalniane są do powietrza. W wyniku tego inne osoby mogą się zarazić.
Ryzyko zakażenia jest szczególnie wysokie, jeśli taka osoba ma osłabiony ogólny stan fizyczny lub kontakt z osobami chorymi na grypę. Okres wylęgania, czyli czas od zakażenia do wystąpienia choroby, wynosi od 1 do 4 dni. Zakażenie innych osób jest możliwe od dnia poprzedzającego pojawienie się objawów choroby do około 5 dni po jej wystąpieniu.
Częstość występowania
Grypa często występuje w formie epidemii, tzn. w określonym czasie choruje wiele osób w populacji. Epidemie tego rodzaju można obserwować praktycznie co roku w miesiącach zimowych między końcem grudnia a początkiem marca. Szacuje się, że podczas corocznych fal grypy w Europie Środkowej zaraża się od 5 do 20% populacji. Siła fal grypy zmienia się znacznie z roku na rok.
Badania dodatkowe
- Grypa często bardzo nagle prowadzi do typowych objawów. Tym, co odróżnia ją od bardziej niegroźnego przeziębienia jest w szczególności występowanie wysokiej gorączki i dreszczy w połączeniu z bólami mięśni i stawów.
- W większości przypadków można więc po prostu postawić diagnozę na podstawie objawów klinicznych, bez konieczności wykonywania testów.
- Diagnoza może być potwierdzona przez pobranie wymazu z nosa lub gardła albo przez badanie krwi w celu wykrycia przeciwciał. Na wyniki testów trzeba poczekać kilka dni.
- Zarówno wymaz z gardła, jak i badanie krwi wykonuje się zwykle tylko wtedy, gdy istnieją wątpliwości co do diagnozy lub gdy jest to niezbędne do ustalenia, czy trwa epidemia.
- Szybkie testy do wykrywania wirusów grypy są alternatywą, jednak są one mniej dokładne. Problem polega na tym, że mają one niską czułość, czyli test jest rzeczywiście skuteczny tylko u części chorych osób.
- W celu wykrycia innych przyczyn dolegliwości lub powikłań, takich jak wywołane przez bakterie zapalenie płuc, czasami przeprowadza się dalsze badania krwi lub badanie rentgenowskie.
Leczenie
- Celem leczenia jest złagodzenie objawów i zmniejszenie ryzyka powikłań.
- Należy zadbać o odpoczynek i regenerację, aby organizm mógł odzyskać siły. W przypadku wysokiej gorączki ważne jest, aby pić dużo płynów. Poza tym niepowikłaną postać grypy traktuje się jak zwykłe przeziębienie.
- W przypadku wystąpienia powikłań, takich jak zapalenie płuc, leczenie przeprowadzane jest w szpitalu.
Leki
- Jeśli dolegliwości są ciężkie lub gorączka jest bardzo wysoka, często stosuje się leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (paracetamol lub ibuprofen). Takie leki łagodzą dolegliwości, ale nie skracają przebiegu choroby.
- Dzieciom do 15. roku życia nie należy podawać kwasu acetylosalicylowego i leków pokrewnych, ponieważ może to prowadzić do poważnych powikłań (zespół Reye'a).
- Antybiotyki zwalczają jedynie bakterie i dlatego są nieskuteczne wobec wirusów grypy, ale mogą być stosowane w przypadku bakteryjnych zakażeń nałożonych.
Terapia przeciwwirusowa
- Specjalne leki, tzw. inhibitory neuraminidazy, mogą wpływać na przebieg zachorowania na grypę. Wydaje się, że leki te skracają przebieg choroby średnio o około pół dnia.
- Nie ma dowodów na to, że leki te mogą zapobiegać wystąpieniu powikłań przy zachorowaniu na grypę.
- Aby leki były skuteczne, należy rozpocząć ich stosowanie wcześnie zaraz po wystąpieniu pierwszych objawów (jeśli to możliwe w ciągu 48 godzin).
- Stosowanie tych leków jest dyskusyjne, ale może być przydatne, jeśli obawiamy się, że choroba jest ciężka lub jeśli istnieją czynniki ryzyka, takie jak wcześniejsza choroba lub ciąża.
- W niektórych przypadkach możliwe jest również leczenie profilaktyczne, aby ochronić przed zachorowaniem osoby szczególnie nim zagrożone.
Zapobieganie
- W sezonie grypowym należy często myć ręce, aby zapobiec zakażeniu.
- Osoby chore mogą ponownie korzystać z obiektów użyteczności publicznej, takich jak miejsce pracy, szkoła lub przedszkole, gdy pozwoli im na to ogólny stan fizyczny.
- U dorosłych zwykle nie ma już ryzyka zakażenia po 6 dniach od wystąpienia objawów, u dzieci po 8 dniach od ich wystąpienia.
Szczepienie
- Szczepienie może zapobiec grypie, musi być ono jednak powtarzane co roku w październiku lub listopadzie.
- Szczepienie jest zalecane określonym grupom ryzyka, czyli osobom, u których w przypadku grypy istnieje zwiększone ryzyko powikłań i ciężkiego przebiegu choroby. Do tych grup ryzyka zalicza się:
- wszystkie osoby w wieku od 60. roku życia
- mieszkańców domów spokojnej starości lub domów opieki
- osoby w każdym wieku ze zwiększonym ryzykiem zdrowotnym z powodu choroby podstawowej, w tym przewlekłych chorób narządów oddechowych, chorób serca lub układu krążenia (np. niewydolność serca), chorób wątroby lub nerek, lub innych chorób metabolicznych, przewlekłych chorób neurologicznych (np. stwardnienie rozsiane), osoby z osłabioną odpornością lub zakażeniem HIV
- wszystkie zdrowe kobiety w ciąży od II. trymestru (po 12. tygodniu ciąży) oraz kobiety w ciąży z przewlekłą chorobą podstawową
- osoby z podwyższonym ryzykiem zawodowym, np. personel medyczny lub pracujący w obiektach o dużym natężeniu ruchu publicznego
- osoby stanowiące potencjalne źródło zakażenia dla osób z grupy ryzyka znajdujących się pod ich opieką.
- Osobom z grupy zwiększonego ryzyka dodatkowo zaleca się szczepienie przeciwko grypie przed podróżą do miejsc, w których krążą wirusy grypy.
- Osoby w wieku od 60. roku życia powinny otrzymać szczepionkę wysokodawkową, która powoduje silniejszą odpowiedź immunologiczną.
- W przypadku dzieci i młodzieży szczepienie przeciwko grypie jest zalecane tylko w przypadku istniejących chorób podstawowych. Dzieci otrzymują zwykle taką samą dawkę jak dorośli, jednak do 9. roku życia konieczne jest przy pierwszym szczepieniu wykonanie 2 szczepień w odstępach 4-tygodniowych. Alternatywnie dzieciom i młodzieży w wieku od 2 do 17 lat może być podana żywa szczepionka przez nos.
- Szczepienie zapewnia ochronę na poziomie około od 20 do 60%, przy czym u osób starszych wynosi ona średnio 41%.
- W przypadku zachorowania mimo szczepienia przebieg choroby jest zwykle łagodniejszy niż u osób, które nie były szczepione. Dla osób z chorobami przewlekłymi może być to znacząca korzyść, dzięki temu można zapobiec ciężkiemu przebiegowi choroby oraz śmierci.
Rokowanie
Zachorowanie na grypę trwa zwykle od 1 do 2 tygodni. W pierwszym tygodniu często występuje wysoka gorączka. Osłabienie i kaszel utrzymują się często jeszcze dłużej. Nierzadko zdarza się, że po takim zakażeniu mija kilka tygodni, zanim odzyska się pełnię sił.
W pewnych grupach ryzyka, takich jak u osób z osłabioną odpowiedzią immunologiczną, pacjenci z zaburzeniami serca lub płuc oraz osoby starsze, mogą wystąpić powikłania w postaci kolejnych zakażeń lub zaostrzenie istniejącego wcześniej zaburzenia np. astma.
U większości osób grypa przebiega jednak bez powikłań, choć w aktywnej fazie choroby objawy mogą być bardzo uciążliwe.
Dodatkowe informacje
- Przeziębienie
- Zapalenie płuc
- Grypa — informacje dla lekarzy
Autor
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent