Co to są afty?
Afty to nawracające, okrągłe lub owalne, powierzchowne, miękkie, żółtawe pęcherzyki lub ranki na języku, podniebieniu, dnie jamy ustnej, wewnętrznej stronie policzków lub wargach. Zazwyczaj po raz pierwszy pojawiają się w dzieciństwie. Nawracające afty występują czasem u wielu osób rodzinnie. Najczęściej dotykają dzieci i młodych dorosłych, a zwłaszcza kobiety. Po 30. roku życia u większości ludzi afty zdarzają się rzadko.
Afty mają średnicę ok. 2–8 mm i goją się w ciągu 10–14 dni. Są wyraźnie odgraniczone, zwykle pokryte żółtawym nalotem i otoczone bardzo czerwoną obwódką. W miejscu rany odczuwalne jest początkowo lekkie podrażnienie, a następnie dość szybko pojawia się ból. W zależności od umiejscowienia pęcherzyka jedzenie może powodować dolegliwości bólowe. U większości osób afty nawracają regularnie, czasem po kilku dniach, czasem dopiero po wielu miesiącach.
Nawracające afty dotyczą wielu osób, szacuje się, że jest to 5–60% całej populacji.
Przyczyny
Przyczyna powstawania aft jest w większości przypadków nieznana. Schorzenie to występuje w niektórych rodzinach, co może sugerować związek dziedziczny lub środowiskowy. Za prawdopodobne czynniki wyzwalające uważa się miejscowe urazy i stres. Bardzo podobne pęcherzyki powoduje wirus opryszczki; czasami więc mamy do czynienia z zakażeniem wirusem opryszczki zwykłej.
W określonych przypadkach jednak schorzenie to jest związane z chorobą przewlekłą, taką jak choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego i celiakia, jak również choroba Behçeta czy zakażenie HIV.
Badania wskazują, że afty mogą występować częściej u osób, które są wrażliwe na niektóre pokarmy, takie jak orzechy, pomidory, a także alkohol. Poza tym afty powstają raczej u osób niepalących.
Leczenie
U wielu osób występują tak nieznaczne dolegliwości, że żadne leczenie nie jest konieczne.
Przy braku choroby podstawowej czy zakażenia wirusowego swoiste leczenie przyczynowe nie jest dostępne. Wskazane może być natomiast stosowanie pasty do zębów niezawierającej laurylosiarczanu sodu (sodium lauryl sulphate — SLS), ponieważ substancja ta może opóźniać gojenie. Ból łagodzą miejscowo preparaty z kortyzonem, środki odkażające lub znieczulające w postaci sprayu, żelu lub pastylek do ssania.
Pomocne może być również regularne płukanie jamy ustnej, np. roztworem środka odkażającego lub mocnym naparem szałwii czy rumianku.
Nie należy używać twardych szczoteczek do zębów, ponieważ mogą one uszkadzać błony śluzowe jamy ustnej. Z umiarem należy spożywać kwaśne napoje, takie jak lemoniada. To samo dotyczy twardych pokarmów, które mogą ranić błonę śluzową jamy ustnej. Jeśli pęcherzyki pojawiają się po spożyciu określonych pokarmów, należy ich unikać.
W rzadkich przypadkach choroba ma bardzo ciężki przebieg; istnieje tu szereg leków, które mają silniejsze działanie. Wiele z tych leków nie jest jeszcze jednak dopuszczonych do obrotu w przypadku tego wskazania; są stosowane poza wskazaniami rejestracyjnymi („off-label”), lecz wykazują skuteczność w indywidualnych przypadkach.
Rokowanie
U większości osób objawy ustępują samoistnie po 7–14 dniach, czasem dopiero po 6 tygodniach. Często kilka tygodni lub miesięcy później pęcherzyki pojawiają się ponownie. Jeśli afty u osoby dorosłej nie ustąpią po 14 dniach, zaleca się przeprowadzenie dokładniejszych badań lekarskich.
Ciężkie przypadki są rzadkie, a tendencja do rozwoju aft zwykle zanika między 20 a 30 rokiem życia.
Dodatkowe informacje
- Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej
- Afty — informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
- Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
- dr med. Susanne Meinrenken, dziennikarka medyczna, Brema