Środowe spotkania z medycyną rodzinną.
Dylematy codziennej praktyki.

Nic mi się nie chce - czy to tylko zmęczenie, czy coś więcej?

dr hab. n. med. Sławomir Murawiec, specjalista psychiatra i psychoterapeuta, redaktor naczelny czasopisma naukowego „Psychiatria”,  członek Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.

dr n. med. Katarzyna Nessler, Adiunkt Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum w Krakowie.

28 maja 2025

Take home messages

Częstość występowania zmęczenia

• Zmęczenie jest jednym z najczęstszych objawów zgłaszanych lekarzom POZ.
• 10-25% wszystkich wizyt u lekarza rodzinnego dotyczy skarg na przewlekłe zmęczenie lub zmęczenie bez wyraźnej przyczyny.
• Badania europejskie i polskie potwierdzają podobne odsetki.
• Najczęsciej zgłaszane przez pacjentów objawy
  • Znużenie.
  • Brak motywacji.
  • Ogólne uczucie zmęczenia.

Charakterystyka zmęczenia

• Zmęczenie jest objawem niespecyficznym.
• Występuje wśród pacjentów, personelu medycznego i ogółu społeczeństwa.
• Stanowi wyzwanie diagnostyczne.

Podejście do diagnostyki różnicowej

• Uwzględnienie czynników somatycznych i psychicznych.
• Systematyczne podejście do diagnostyki.
• Wykonanie szeregu badań diagnostycznych w pierwszej fazie.
• Rozważenie sytuacji życiowej, zawodowej i rodzinnej pacjenta.

• Różnice w komunikatach pacjentów:

  • "Nic mi się nie chce" – brak motywacji.
  • "Jestem stale zmęczony" – brak siły, wyczerpanie.

Schorzenia somatyczne objawiające się zmęczeniem

• Cukrzyca
• Niedoczynność tarczycy
• Zakażenia (np. zapalenie wątroby, infekcje)
• Niedokrwistość
• Celiakia
• Choroby nowotworowe
• Inne przewlekłe choroby somatyczne
• Choroby rzadkie.

Inne przyczyny somatyczne

• Bezsenność
• Narkolepsja
• Zespół niespokojnych nóg
• Zespół przewlekłego zmęczenia
• Działania niepożądane leków.

Przyczyny psychiatryczne zmęczenia

• Zaburzenia depresyjne: obniżenie nastroju, anhedonia, obniżenie napędu do działania.
• Zaburzenia lękowe: ciągłe martwienie się, tworzenie negatywnych scenariuszy, objawy somatyczne.
• Inne zaburzenia lękowe
  • Lęk przed lękiem: obawa przed powtórzeniem napadów lękowych.
  • Lęk związany z sytuacją życiową: problemy finansowe, długi, niepewność bytowa.
  • Leczenie zaburzeń adaptacyjnych: stosowanie leków przeciwlękowych i przeciwdepresyjnych.
• Wypalenie zawodowe
  • Objawy: wyczerpanie emocjonalne, brak motywacji, obniżona satysfakcja zawodowa, cynizm, rozdrażnienie, problemy z koncentracją, przewlekłe zmęczenie, bóle głowy, mięśni, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, bezsenność, obniżenie odporności.
  • Trzy główne zakresy: wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja, obniżone poczucie dokonań osobistych.
• Czynniki życiowe
  • Obciążenia życiowe: praca po kilkanaście godzin dziennie, wysoki poziom stresu, brak czasu na odpoczynek, obciążenie informacyjne.
  • Trudność w powiązaniu objawów z sytuacją zawodową: pacjenci często nie łączą swojego stanu z warunkami pracy.
  • Znaczenie rozmowy: ważne jest zadawanie szerokich, otwartych pytań dotyczących sytuacji osobistej i zawodowej pacjenta.
• Poczucie sensu
  • Brak poczucia sensu: może prowadzić do zmęczenia i braku motywacji.
  • Znaczenie motywacji: poczucie sensu i motywacja są kluczowe dla podejmowania wysiłku.
• Stres cywilizacyjny
  • Urządzenia elektroniczne: smartfony, ekrany, laptopy, media społecznościowe.
  • Scrollowanie: przetwarzanie milionów informacji w krótkim czasie.
  • Ciągły napływ bodźców: przypadkowe i często nieistotne informacje.
  • Ilość przetwarzanych danych: przeciętny człowiek przyswaja codziennie 34 GB danych, 100 tys. słów (nasi dziadkowie przetwarzali gigabajt danych dziennie).
  • Typ przetwarzania: Kiedyś liniowy i skupiony, teraz multitaskowy, przerywany, płytki.
• Poczucie niepewności
  • Niepewność co do przyszłości: ekonomiczna, społeczna, globalna i lokalna.
  • Samotność: brak wsparcia emocjonalnego.

Interwencje

• Oparte na kontakcie z naturą
  • Terapie i kąpiele leśne: odświeżanie funkcji poznawczych, reset umysłu.
  • Korzyści: poprawa samopoczucia, redukcja stresu.
• Leczenie farmakologiczne
  • Leki przeciwdepresyjne: SNRI (duloksetyna, wenlafaksyna), bupropion, trazodon, vortioxetine, agomelatyna.
    • Duloksetyna: stosowana w niższych dawkach niż w depresji.
  • SSRI (np. escitalopram): możliwość łączenia z pregabaliną.
  • Leki przeciwlękowe: Skuteczne w leczeniu lęku antycypacyjnego i przewlekłego lęku.
    • Pregabalina: dawki powyżej 150 mg, czasami mniej lub więcej w zależności od pacjenta.
  • Leki serotoninowe mogą powodować zblednięcie emocjonalne.

Q&A Zmęczenie, znużenie

Poznaj odpowiedzi eksperta, dr hab. Sławomira Murawca na pytania uczestników spotkania dotyczące tematów tj.

• Jakie czynniki uwzglednić w diagnostyce różnicowej?
• Jak rozmawiać z pacjentem, jakie pytania zadawać?
• Jakie postępowanie wdrożyć w przypadku objawów natury psychicznej?

i wiele innych dylematów z codziennej praktyki.