Informacje ogólne

Definicja

• Tłuszczaki są łagodnymi nowotworami tkanek miękkich, które powstają z komórek tłuszczowych (adipocytów), głównie w tkance podskórnej, rzadko również w strukturach podpowięziowych lub wewnątrzmięśniowych. Mogą występować we wszystkich narządach ciała.
• Zwykle nie dają objawów, niekiedy moożliwe są dolegliwości bólowe przy ucisku na nerwy. Powodem konsultacji lekarskiej najczęściej są względy estetyczne lub obawa przed guzem złośliwym.
• Lipomatoza jest to występowanie licznych tłuszczaków – może mieć związek z uwarunkowaniami genetycznymi lub wpływem czynników takich jak: nadużywanie alkoholu, otyłość, hiperlipidemia oraz cukrzyca. 

Epidemiologia

• Tłuszczaki są najczęstszymi podskórnymi guzami tkanek miękkich i występują u około 1% populacji.¹
• Mężczyźni chorują częściej niż kobiety. Najczęściej występują między czwartą a szóstą dekadą życia.
• Dodatni wywiad rodzinny, szczególnie w przypadku lipomatozy.

Etiologia i patogeneza

• Tłuszczaki składają się z komórek tłuszczowych i są otoczone cienką, włóknistą torebką.
• Ich wielkość zwykle nie przekracza 5 cm, są one stosunkowo miękkie, dobrze odgraniczone i przesuwalne względem podłoża.
• W przypadku lipomatozy bolesnej (lipomatosis dolorosa) występuje kilka bolesnych tłuszczaków głównie u kobiet otyłych w czasie menopauzy. 
• Mnoga symetryczna tłuszczakowatość (zespół Launois–Bensaude'a) to symetryczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej bez torebki w okolicy obręczy barkowej, szyi, ramion i ud, zwykle niebolesne, często występujące w przypadku nadużywania alkoholu.²

ICD–10

• D17 Nowotwór niezłośliwy z tkanki tłuszczowej.
  • D17.0 Tłuszczak skóry i tkanki podskórnej głowy, twarzy i szyi.
  • D17.1 Tłuszczak skóry i tkanki podskórnej tułowia.
  • D17.2 Tłuszczak skóry i tkanki podskórnej kończyn.
  • D17.4 Tłuszczak narządów klatki piersiowej.
  • D17.5 Tłuszczak narządów jamy brzusznej.
  • D17.6 Tłuszczak powrózka nasiennego.
  • D17.7 Tłuszczak o innym umiejscowieniu.
  • D17.9 Tłuszczak, umiejscowienie nieokreślone.
• E88.2 Tłuszczakowatość niesklasyfikowana gdzie indziej.
• E88.8 Inne określone zaburzenia metaboliczne.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Typowy wygląd i wyniki badania palpacyjnego.

Diagnostyka różnicowa

• Tłuszczakomięsak.
• Zapalenie tkanki podskórnej.
• Torbiel.
• Hibernoma (również łagodny guz brunatnej tkanki tłuszczowej).¹

Wywiad lekarski

• Tłuszczaki to wolno rosnące guzy o miękkiej lub twardej, gumowatej konsystencji, które są łatwo przesuwalne względem podłoża i otaczających tkanek.
• Tłuszczaki są zwykle bezobjawowe, jednak mogą wywoływać dolegliwości bólowe w przypadku ucisku na nerwy lub inne otaczające tkanki. Stanowią problem natury estetycznej.
• W ponad 80% przypadków średnica jest mniejsza niż 5 cm, ale w skrajnych przypadkach tłuszczaki mogą osiągać średnicę ponad 20 cm i wagę kilku kilogramów.³
• Główne umiejscowienie
  • Najczęściej lokalizują się na tułowiu, w okolicy ramion, szyi i pach, jednak mogą występować w prawie każdym miejscu organizmu.⁴
• W 80% przypadków są to zmiany pojedyncze, w przypadku zmian mnogich należy zebrać wywiad rodzinny i informacje na temat chorób współistniejących oraz spożywania alkoholu.

Badanie fizykalne

• Miękki, dobrze odgraniczony guz podskórny, który łatwo ulega przemieszczeniu w stosunku do otaczających go tkanek.
  

  Tłuszczak
• Nie ma oznak nacieków, zaczerwienienia ani nadmiernego ucieplenia.

Badania uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego

• Zwykle nie są konieczne, ale mogą być wskazane w przypadku podejrzenia tłuszczaków w narządach wewnętrznych.
• Jeśli wymagane są badania obrazowe, możliwe jest wykonanie badania ultrasonograficznego, TK lub RM (TK i RM niedostępne w POZ).

Wskazania do skierowania do specjalisty

• W przypadku wątpliwości co do łagodnego charakteru guza.
• Gdy ze względów estetycznych lub mechanicznych warto jest chirurgicznie wyciąć zmianę.

Lista kontrolna dotycząca skierowania

Leczenie

Cele leczenia

• Względy estetyczne, zmniejszenie bólu, w razie potrzeby badania histopatologiczne.

Ogólne informacje o leczeniu

• Małe tłuszczaki, które nie zmieniają się, nie wymagają leczenia.
• Jeśli istnieją wątpliwości co do łagodnego charakteru guza (objawy naciekania, szybki wzrost), ból lub wyraźne życzenie pacjenta, metodą z wyboru jest wycięcie chirurgiczne.⁵
• Przy radykalnym usunięciu zmian ryzyko nawrotu jest niskie.
  • Tłuszczaki w przewodzie pokarmowym czasami można również usunąć endoskopowo.¹
• Alternatywnie można rozważyć liposukcję lub zabieg laserowy.⁴
• Zabiegi iniekcyjne z użyciem fosfolipidów znajdują się obecnie w fazie eksperymentalnej.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Powikłania

• Ucisk na otaczającą tkankę.

Rokowanie

• Rokowanie jest dobre, ale istnieje ryzyko nawrotu w przypadku tłuszczaków bez torebki.²

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Guz tłuszczowy w tkance podskórnej (tłuszczak).

Ilustracje

Tłuszczak to miękki, dobrze odgraniczony guz podskórny, który łatwo ulega przemieszczeniu w stosunku do otaczających go tkanek