Informacje ogólne

Definicja

• Wyprysk (zapalenie skóry) jest ostrą lub przewlekłą, zapalną, niezakaźną chorobą skóry.
• Grzybica skóry gładkiej jest miejscowym zakażeniem grzybiczym skóry.¹

Epidemiologia

• Choroby te są stosunkowo powszechnie spotykane w praktyce lekarza rodzinnego. Wyprysk występuje częściej u dzieci niż u dorosłych.²

ICD–10

• B35.4 Grzybica ciała.
• L20 Atopowe zapalenie skóry.
• L21 Łojotokowe zapalenie skóry.
• L23 Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry.
• L24 Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia.
• L25 Nieokreślone kontaktowe zapalenie skóry.
• L30.0 Wyprysk pieniążkowaty.
• L40 Łuszczyca.
• L42 Łupież różowy Giberta.
• L55 Oparzenie słoneczne.
• L56 Inne ostre zmiany skórne spowodowane przez promieniowanie ultrafioletowe.
• L57 Zmiany skórne spowodowane przez przewlekłą ekspozycję na promieniowanie niejonizujące.
• L92.0 Ziarniniak obrączkowaty.
• R21 Rumień i inne nieswoiste wysypki skórne.

Diagnostyka różnicowa

• Rozróżnia się wyprysk endogenny (Neurodermitis) i egzogenny (wyprysk kontaktowy).

Wyprysk atopowy

• Atopowe zapalenie skóry (synonimy: wyprysk atopowy, neurodermit, wyprysk endogenny) jest poligenetyczną, przewlekłą lub przewlekle nawracającą zapalną chorobą skóry.
• Chorobowość u dzieci w wieku szkolnym wynosi 15–20%, u dorosłych 2–3%.
  

  Wyprysk atopowy na łokciu
• Świąd i wysypka w typowych miejscach (twarz, szyja, górna część tułowia, łokcie, dół podkolanowy).
• Podrażniona, swędząca skóra:
  • u niemowląt często intensywnie swędzące grudki i pęcherzyki na rumieniowym podłożu, zlokalizowane na policzkach, czole i głowie
  • u małych dzieci częstsze są typowe dla przewlekłej choroby zmiany w postaci grudek i blaszek z lichenizacją, zlokalizowane na rękach, stopach, wokół nadgarstków i kostek oraz w zgięciach łokciowych i podkolanowych, skóra staje się bardziej sucha, z większą liczbą zadrapań.

Wyprysk kontaktowy

• Wyprysk kontaktowy jest zapalną chorobą skóry z rumieniem i świądem.
• Czynnikiem wyzwalającym jest czynnik toksyczny lub alergen.
• Chorobowość wykazuje dużą zmienność – od 1 do 26%.
• Najczęstszą postacią jest wyprysk dłoni z miejscowym świądem, pieczeniem i wysypką.
  

  Wyprysk kontaktowy: alergia na nikiel zawarty w guziku spodni
• W przypadku ostrych dolegliwości, rumieniowa i obrzęknięta skóra z pęcherzykami lub pęcherzami i nadżerkami, a w przypadku przewlekłych dolegliwości sucha i popękana skóra

Wyprysk łojotokowy

• W etiologii wyprysku łojotokowego odgrywa rolę wiele czynników (poziom hormonów, zakażenia grzybicze, stan układu immunologicznego i czynniki neurogenne).
• Najczęściej u niemowląt, w 3 i 4 dekadzie życia oraz u osób starszych.
• Objawy mogą przybierać różną formę.
• U niemowląt objawiają się jako grube, białe lub żółte, tłuste łuski na skórze owłosionej głowy (tzw. ciemieniucha).
• U młodzieży i dorosłych są to zazwyczaj łuszczące się, tłuste, rumieniowe plamy na skórze owłosionej głowy, w fałdach nosowo–wargowych, w okolicy uszu i brwi, na klatce piersiowej lub w górnej okolicy pleców.
  

  Wyprysk łojotokowy pod pachami
• Najczęstsze lokalizacje to skóra głowy, uszy, brwi, twarz (okołonosowo), górna część tułowia, pachy i pachwiny (obszary z wieloma gruczołami łojowymi).

Grzybica skóry gładkiej

• 

  Grzybica skóry gładkiej
  Grzybica skóry gładkiej występuje we wszystkich grupach wiekowych, a także u dzieci i młodzieży.
• Szacuje się, że 10–20% światowej populacji jest dotkniętych grzybiczymi zakażeniami skóry.³
• Obserwuje się jedną lub kilka izolowanych, łuszczących się zmian w kształcie płytek lub pierścieni.
• Rumień jest najbardziej wyraźny dookoła, a centralnie zmiana jest zwykle jaśniejsza.

Łupież różowy

• 

  Łupież różowy
  Przyczyna łupieżu różowego jest nieznana, podejrzewa się związek z zakażeniami wirusowymi.
• Obserwuje się również łupież różowy wywołany lekami.⁴
• Blaszkę macierzystą może być trudno rozpoznać, ale pełny obraz kliniczny rozwija się w ciągu kilku dni.
• Plamiste, owalne elementy tworzą się w fałdach zgięciowych skóry.
• Zazwyczaj brak świądu.
• Osutka ustępuje samoistnie w okresie od 1 do 3 miesięcy.⁵

Łuszczyca

• 

  Łuszczyca, kolano
  Łuszczyca jest przewlekłą, nawracającą, zapalną chorobą skóry o nieznanej etiologii, często występującą w rodzinie.
• Chorobowość w ciągu całego życia w zachodnich krajach uprzemysłowionych wynosi 1,5–2%.
• Częściej dotyka stron wyprostnych niż stron zgięcia, najczęściej lokalizuje się na skórze głowy, łokciach i kolanach.
• Ostro odgraniczona, rumieniowa płytka pokryta grubymi, białymi lub srebrzystymi, woskowatymi łuskami.
• Paznokcie z objawem naparstka u połowy pacjentów.
• W razie potrzeby potwierdzenie rozpoznania za pomocą biopsji i badania histologicznego.

Zakażenia gronkowcowe

• Gronkowce powszechnie kolonizują skórę oraz błony śluzowe jamy ustnej i gardła u ludzi i zwierząt; jako czynniki zakaźne są patogenami fakultatywnymi. Staphylococcus aureus ma najsilniejszą patogenność.
• Może powodować liszajec zakaźny.
• Przewlekłe, suche zakażenia gronkowcowe o niskiej zjadliwości mogą przypominać grzybicę skóry gładkiej, ale często występuje wydzielina i zajęcie otaczających mieszków włosowych.
• Bakterie Staphylococcus aureus oporne na metycylinę są określane jako MRSA.

Wyprysk pieniążkowaty

• 

  Wyprysk pieniążkowaty
  Wyprysk pieniążkowaty to zapalna, niezakaźna choroba skóry z okrągłymi lub owalnymi zmianami, której często towarzyszy uciążliwy świąd.⁶
• Przyczyna jest wieloczynnikowa.
• Występuje zwykle na bardzo suchej skórze.
• Przeważnie mnogie wypryski zlokalizowane w dystalnym obszarze kończyn; najczęstsze u starszych mężczyzn, ale występują również u kobiet, zwłaszcza w grupie wiekowej 20–40 lat.
• Pieniążkowate zapalenie skóry jest często konsekwencją zastoinowego zapalenia skóry.
• Rozróżnienie między wypryskiem pieniążkowatym a grzybicą skóry gładkiej może być trudne, jednak wyprysk pieniążkowaty charakteryzuje się bardziej nasilonym świądem, jest bardziej zaogniony i nie ma jaśniejszego koloru w centrum.

Fotodermatozy

• 

  Polimorficzna osutka świetlna
  Wyprysk może również wystąpić jako reakcja na promieniowanie słoneczne (UV) (fotodermatoza).
• Swędzące czerwone grudkowo–pęcherzykowe lub wypryskowe blaszki zwykle tworzą się na odsłoniętych obszarach skóry. 
• Przeważnie spontaniczna regresja w ciągu kilku dni unikania słońca.

Liszaj prosty przewlekły

• 

  Neurodermit
  Liszaj prosty przewlekły to silnie swędząca choroba skóry wywołana i podtrzymywana przez przewlekłe drapanie.
• Wyraźnie odgraniczone, rumieniowate, często przebarwione obszary/blaszki z pogrubioną, liszajowatą skórą.

Złośliwe zmiany skórne

• 

  Rak kolczystokomórkowy
  Jeśli zmiany skórne występują od dłuższego czasu, a pacjent jest osobą starszą, zawsze należy brać pod uwagę choroby nowotworowe:
  • rogowacenie słoneczne
  • niewrzodziejący rak kolczysto– i podstawnokomórkowy
  • choroba Bowena.

Ziarniniak obrączkowaty

Miejscowy ziarniniak obrączkowaty

• Etiologia ziarniniaka obrączkowatego jest niejasna.
• Charakteryzuje się on ziarniniakową reakcją zapalną.
• Małe, twarde grudki, które są czerwonawe lub mają kolor skóry, tworzą pierścienie.⁷
• Często na grzbietach dłoni i stóp oraz po stronie wyprostnej stawów. Obserwuje się związek z cukrzycą typu 1, zapaleniem stawów i autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy.

Wywiad

• Czas trwania i początek wypryskowych zmian skórnych.
• Objawy towarzyszące, takie jak łuszczenie, świąd, gorączka, pogorszenie stanu ogólnego.
• Poprzedzające ekspozycje: światło, substancje chemiczne, leki, kontakt ze zwierzętami.
• Choroby współistniejące.
• Występowanie w rodzinie.
• Wiek w momencie wystąpienia choroby.

Badanie fizykalne

• Rozprzestrzenianie się, kolor, kształt i lokalizacja wyprysku.
• Objaw Köbnera
  • typowy przy łuszczycy i liszaju czerwonym płaskim
  • nieswoisty bodziec, np. drapanie, wywołuje z reguły po kilku/kilkunastu dniach typowe dla danej choroby wykwity na dotychczas zdrowej skórze.
• Należy monitorować progresję, w razie potrzeby można wykonać dokumentację fotograficzną.
• Orientacyjne ogólne badanie przedmiotowe w celu wykluczenia współistniejących chorób układowych.

Badania uzupełniające

W razie potrzeby u w poradni dermatologicznej/alergologicznej/reumatologicznej lub w gabinecie lekarza rodzinnego

• W przypadku podejrzenia choroby układowej:
  • Hb, OB, leukocyty, eozynofile, CRP
  • przeciwciała przeciwjądrowe: ANA, anty–DNA.
• Diagnostyka alergii, paskowe testy skórne.
• Barwienie zeskrobin skóry, posiew lub metoda PCR do wykrywania grzybów.
• Ewentualnie pobranie bioptatu do badania histologicznego.

Środki i zalecenia

Dodatkowe informacje

• Zobacz również artykuł choroby skóry: rozpoznanie wzrokowe.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Grzybica skóry gładkiej.

Ilustracje

Grzybica skóry gładkiej

Łupież różowy: plamiste, owalne zmiany skórne

Łuszczyca, kolano

Wyprysk pieniążkowaty

Polimorficzna osutka świetlna: od 2 godzin do 5 dni po ekspozycji na słońce pojawiają się drobne, swędzące, czerwone, grudkowo–pęcherzykowe lub wypryskowe blaszki.

Liszaj prosty przewlekły

Rak kolczystokomórkowy

Ziarniniak obrączkowaty

Atopowe zapalenie skóry

Kontaktowe zapalenie skóry (reakcja na nikiel w guziku)

Łojotokowe zapalenie skóry

Źródła

• Stefania Jabłońska, Sławomir Majewski: Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, Warszawa: PZWL, 2013, ISBN: 9788320047073

Piśmiennictwo

1. Ely J.W., Rosenfeld S., Seabury Stone M. Diagnosis and management of tinea infections, Am Fam Physician. 10.2014,, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
2. Hebert A.A., Quoc-Bao N. Eczema, BMJ Best Practice, aktualizacja: 08.2019, bestpractice.bmj.com
3. El-Gohary M., Van Zuuren E., et al. Topical antifungal treatments for tinea cruris and tinea corporis, Cochrane Systematic Review - Intervention Version published 4, 08.2014, www.cochranelibrary.com
4. Schwartz R.A. Pityriasis rosea, Medscape, 02.2021, emedicine.medscape.com
5. Browning J.C. An update on pityriasis rosea and other similar childhood exanthems, Curr Opin Pediatr., 08.2009, 21(4): 481-5, www.ncbi.nlm.nih.gov
6. Miller J.L., James W.D. Nummular dermatitis, Medscape, aktualizacja: 10.2020, emedicine.medscape.com
7. Cyr P. Diagnosis and management of granuloma annulare, Am Fam Physician 15.11.2006, 74(10): 1729-34, pmid:17137003, www.ncbi.nlm.nih.gov

Opracowanie

• Katarzyna Nessler (recenzent)
• Adam Windak (redaktor)
• Monika Lenz (recenzent/redaktor)