Co to jest nietrzymanie kału?

Definicja

Nietrzymanie kału, znane również jako inkontynencja kałowa, to stan, w którym osoba nie jest w stanie kontrolować procesu wypróżniania. To oznacza, że nie można zatrzymać wypróżnienia, co zmusza do natychmiastowego udania się do toalety, aby uniknąć mimowolnego wypróżnienia. Często z nietrzymaniem kału wiąże się również wydostawanie się gazów i śluzu z jelita, co dodatkowo pogłębia problem. 

Przyczyny

• Brak kontroli nad wypróżnieniami może być wynikiem wieku, a co za tym idzie słabszych mięśni i kontroli mięśniowej w obszarze dna miednicy i odbytu.
  • Czasami przyczyną są urazy po wypadkach lub złamania kości w okolicy miednicy.
  • Zmiany w dnie miednicy, takie jak w przypadku przetoki lub wypadnięcia odbytnicy, mogą prowadzić do nietrzymania kału.
  • Dodatkowo brak kontroli może być spowodowany uszkodzeniem mięśnia zwieracza po ciężkich porodach pochwowych lub interwencjach medycznych na odbytnicy. Wcześniejsza operacja hemoroidów lub wypadnięcie odbytu sprzyjają wystąpieniu nietrzymania kału.
• Choroby neurologiczne mogą wpływać na kontrolę mięśnia zwieracza; na przykład osoby ze stwardnieniem rozsianym, demencją, po udarze, guzie w tej okolicy lub innych chorobach, które zaburzają funkcję nerwów, tracą zdolność trzymania stolca. Osoby z cukrzycą również mogą być dotknięte tym problemem.
• Zespół jelita drażliwego, choroby psychiczne lub umysłowe, a także niepełnosprawność fizyczna mogą być powodem, dla którego osoby dotknięte chorobą nie mogą odwiedzić toalety na czas.
• Również w przypadku osób, które z różnych powodów (np. z powodu przewlekłych chorób jelit lub niektórych leków) cierpią na bardzo płynne stolce, może wystąpić nietrzymanie kału.
• Wrodzone wady rozwojowe są rzadką przyczyną nietrzymania kału.

Częstotliwość występowania

Szacuje się, że od 2 do 5 procent dorosłej populacji ma problemy z nietrzymaniem kału, a odsetek ten wzrasta do około 10 procent wśród osób starszych. Nietrzymanie kału często jest tematem tabu, co sprawia, że osoby dotknięte tym problemem niechętnie rozmawiają o swoich dolegliwościach. Najczęściej dotyka ono kobiet, które cierpią na nie od 4 do 5 razy częściej niż mężczyźni. Anatomia kobiet, charakteryzująca się krótszą odbytnicą, oraz potencjalne uszkodzenia jelita i odbytu w trakcie porodu, są głównymi przyczynami tego zjawiska.

Badania dodatkowe

• Podczas badania fizykalnego ogląda się odbyt, a następnie kanał odbytu i odbytnicę palcem w rękawiczce. Tutaj można ocenić siłę mięśnia zwieracza. Szczególną uwagę zwraca się także na urazy, pęknięcia i hemoroidy.
• Dodatkowo dolna część jelita może być oceniana za pomocą rektoskopu – sztywnego urządzenia do badania w kształcie rurki o długości 25 cm. Badanie nie jest bolesne, ale może być nieco niekomfortowe.
• Często zalecana jest również kolonoskopia. Jest to najważniejsze badanie pozwalające wykluczyć raka jelita.
• Procedury obrazowania
  • Zwieracz odbytu można również dokładniej zbadać w badaniu ultrasonograficznym (endosonografia przezodbytnicza).
  • RM przedstawia w wysokiej rozdzielczości zarówno zwieracz, jak i mięśnie dna miednicy. 
  • Czasami zalecana jest tomografia komputerowa jamy brzusznej.
• Funkcję nerwów dla zwieracza ocenia się w badaniu neurofizjologicznym. Badanie to (elektromiografia igłowa) oferowane jest przez specjalistów.

Terapia

• Leczenie zależy od przyczyny wywołującej:
  • operacja, np. w przypadku uszkodzenia mięśnia zwieracza
  • leczenie chorób jelit
  • leczenie biegunki lub zaparcia
• Na zaparcia mogą pomóc środki przeczyszczające, lewatywy lub masaż jelita grubego.
  • Preferowane środki przeczyszczające to makrogol i laktuloza.
  • Doodbytniczo stosuje się np. glicerynę, bisakodyl lub lewatywę.
• Na biegunkę można spróbować zastosować loperamid.
• Leczenie farmakologiczne nie jest skuteczne w każdym przypadku. Leki mogą również powodować skutki uboczne w postaci zaparć i bólu brzucha.
• Fizjoterapia
  • instruktaż ćwiczeń mających na celu wzmocnienie mięśni dna miednicy i zwieracza
• Biofeedback: sonda analna jest połączona z urządzeniem pomiarowym, które mierzy zmiany w mięśniu zwieracza podczas napięcia i w spoczynku oraz przekazuje informację zwrotną osobie dotkniętej chorobą. W ten sposób można wyćwiczyć kontrolę nad mięśniem zwieracza.
  • Nie ma pewności, czy metoda ta jest lepsza od innych wymienionych możliwości leczenia.
• Elektrostymulacja: nerwy rdzenia kręgowego są stymulowane impulsami elektrycznymi poprzez sondę. Mięsień zwieracza napina się i zamyka ujście odbytu. Uruchamia to procesy uczenia się, które mogą pomóc osobom dotkniętym problemem nietrzymania kału.
  • Nie zostało jeszcze udowodnione ponad wszelką wątpliwość, czy ta metoda rzeczywiście działa.
• Tampon analny
  • Przed użyciem tampon jest wielkości czopka. Jest on wprowadzany w stanie ściśniętym, a następnie się rozszerza.
  • Tampon usuwany jest za pomocą taśmy ściągającej o długości 10 cm.
  • Tampon zapobiega wydostawaniu się stolca i gazów.
  • Metoda wymaga motywacji, cierpliwości i fachowych wskazówek!
• Leczenie chirurgiczne
  • Jednym z zabiegów jest wstrzykiwanie do mięśnia zwieracza substancji zwiększających objętość, dzięki czemu ulega on rozszerzeniu.
  • chirurgiczna naprawa mięśnia zwieracza (sfinkteroplastyka) po urazie
    • zwłaszcza po trudnym porodzie
    • Wskaźnik sukcesu jest najwyższy u osób poniżej 35 roku życia.
    • Pacjentkom z dużym rozdarciem krocza i nietrzymaniem kału proponuje się cięcie cesarskie w kolejnej ciąży.
  • wszczepienie elektrod stymulujących mięśnie dna miednicy
    • Nie ma jeszcze wielu badań dotyczących tej procedury.
    • Z reguły przed implantacją zakładana jest elektroda próbna w celu sprawdzenia.

Co możesz zrobić sam?

• Unikać pewnych pokarmów:
  • pokarmy wzdymające
  • napoje gazowane (np. piwo)
  • kawa
  • żywność zawierająca laktozę lub fruktozę
• Należy uważać na spożycie błonnika:
  • Błonnik zwiększa częstotliwość wypróżnień i sprawia, że są one bardziej miękkie.
  • W zależności od tego, czy nietrzymanie kału jest spowodowane zaparciem, czy biegunką, można zwiększyć lub zmniejszyć spożycie błonnika pokarmowego.
• Ruch powinien być regularny.
• Należy unikać dłuższego siedzenia.
• Unikać silnego parcia i długich sesji w toalecie.
• Pielęgnacja odbytu
  • mycie i w razie potrzeby stosowanie kremów lub maści po każdym wypróżnieniu
  • Jeśli to konieczne, należy regularnie zmieniać podkładki.
• Pomóc może również relaksacja i redukcja stresu.

Zapobieganie

• Regularne wypróżnienia
• Dieta z dostosowanym spożyciem błonnika i płynów
• Ruch

Rokowanie

• Problem ten można zazwyczaj leczyć z dobrym skutkiem.

Dodatkowe informacje

• Nietrzymanie kału – informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Dr n. med. Hannah Brand, Berlin
• Lek. Marcin Major , recenzent/edytor, Kraków