Co to jest nadpłytkowość?

Nadpłytkowość (trombocytoza) to stan, w którym liczba płytek krwi (trombocytów) w organizmie jest wyższa niż normalnie. Płytki krwi są komórkami krwi, które odgrywają kluczową rolę w procesie krzepnięcia — pomagają uszczelniać uszkodzone naczynia krwionośne i zatrzymywać krwawienie. Zwykle w zdrowym organizmie poziom płytek wynosi 150 000 do 450 000 na mikrolitr krwi. Nadpłytkowość diagnozowana jest, gdy liczba płytek przekracza 450 000 na mikrolitr.

Nadpłytkowość może być wynikiem reakcji organizmu na inną chorobę (nadpłytkowość wtórna), lub może występować z powodu niekontrolowanej produkcji płytek krwi w szpiku kostnym (nadpłytkowość samoistna). Często nadpłytkowość jest wykrywana przypadkowo, podczas rutynowych badań krwi. W niektórych przypadkach objawy są niewielkie lub nieobecne, ale mogą pojawić się problemy z krążeniem, takie jak udar mózgu, zawał serca czy zatorowość płucna.

Przyczyny

Nadpłytkowość reaktywna (wtórna):
Jest to najczęstsza forma nadpłytkowości, stanowiąca 80–90% przypadków. Zwiększona liczba płytek krwi pojawia się jako reakcja organizmu na różne czynniki, takie jak:

• Uszkodzenia tkanek: Po operacjach chirurgicznych, urazach, krwawieniach, czy poważnych zakażeniach.
• Przewlekłe stany zapalne: Choroby takie jak reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Crohna, zapalenie wątroby czy inne choroby autoimmunologiczne.
• Nowotwory: Niektóre nowotwory, np. rak płuc, mogą wywołać reakcję w postaci nadpłytkowości.
• Anemia z niedoboru żelaza: W przypadkach długotrwałego niedoboru żelaza, np. po usunięciu śledziony.

Zwiększona produkcja płytek w nadpłytkowości wtórnej ma charakter przejściowy i ustępuje po leczeniu choroby podstawowej.

Nadpłytkowość samoistna (pierwotna):
Jest rzadziej spotykaną formą nadpłytkowości, występującą, gdy szpik kostny zaczyna produkować płytki w nadmiarze z powodu zaburzenia w jego działaniu. Może to być wynikiem mutacji genetycznych w komórkach szpiku kostnego, które prowadzą do nadmiernej produkcji płytek krwi. W tej formie nadpłytkowości płytek krwi jest zwykle bardzo dużo (czasami ponad 1 milion na mikrolitr), co zwiększa ryzyko zakrzepicy i krwawień. Nadpłytkowość samoistna może występować bezobjawowo przez długi czas.

Objawy

Większość osób z nadpłytkowością, zwłaszcza reaktywną, nie doświadcza żadnych objawów związanych z wysoką liczbą płytek krwi. Jednak w niektórych przypadkach mogą wystąpić:

• Bóle głowy
• Zawroty głowy
• Drętwienie
• Zaburzenia widzenia

Z powodu nadmiaru płytek krwi mogą powstawać zakrzepy, które blokują małe naczynia krwionośne, prowadząc do poważniejszych problemów, takich jak:

• Zawał serca
• Udar mózgu
• Zakrzepica żył głębokich
• Zatorowość płucna
• Poronienie u kobiet w ciąży

Pomimo tego, że nadpłytkowość samoistna może być bezobjawowa, może prowadzić do zmniejszonego przepływu krwi, szczególnie w kończynach, co objawia się zimnymi dłońmi i stopami, a także sinicą (niebieskawe przebarwienia skóry). U niektórych pacjentów może wystąpić miejscowe ciepło, krwawienia lub wysypki skórne.

Diagnostyka

Nadpłytkowość wykrywa się podczas rutynowych badań krwi, kiedy wynik morfologii wykazuje liczbę płytek przekraczającą normę. Aby ustalić, czy nadpłytkowość jest wtórna, czy samoistna, lekarz zwykle przeprowadza dalsze badania:

• Rozmaz krwi: Pod mikroskopem ocenia się kształt i wielkość płytek krwi. W nadpłytkowości samoistnej płytki krwi są zazwyczaj o normalnym kształcie, ale w nadpłytkowości wtórnej mogą wyglądać inaczej.
• Badania szpiku kostnego: Jeśli podejrzewa się nadpłytkowość samoistną, konieczne może być wykonanie biopsji szpiku kostnego.
• Testy genetyczne: W niektórych przypadkach przeprowadza się testy genetyczne w celu wykrycia mutacji związanych z nadpłytkowością samoistną.

W przypadku nadpłytkowości wtórnej konieczne jest ustalenie przyczyny, np. poprzez dodatkowe badania w celu wykrycia infekcji, nowotworów, czy stanów zapalnych.

Leczenie

Leczenie zależy od przyczyny nadpłytkowości:

Nadpłytkowość wtórna:
Zwykle nie wymaga leczenia mającego na celu zmniejszenie liczby płytek krwi, chyba że prowadzi do powikłań. W tym przypadku głównie leczy się chorobę podstawową, która wywołuje nadpłytkowość.

Nadpłytkowość samoistna:
Ponieważ nadpłytkowość samoistna wiąże się z wyższym ryzykiem zakrzepów, leczenie skupia się na zapobieganiu tworzeniu się skrzepów krwi. W tym celu stosuje się:

• Aspirynę (kwas acetylosalicylowy): Stosowaną w niskich dawkach (75–100 mg dziennie), aby rozrzedzić krew i zmniejszyć ryzyko zakrzepicy.
• Leki zmniejszające liczbę płytek krwi: W przypadku cięższych postaci choroby stosuje się leki, które zmniejszają liczbę płytek, np. anagrelid czy interferon.

W przypadku towarzyszących chorób, takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, otyłość czy palenie tytoniu, konieczne jest ich odpowiednie leczenie, aby zmniejszyć ryzyko powikłań. Zalecana jest także zdrowa dieta, aktywność fizyczna i rezygnacja z palenia papierosów.

Rokowanie

• Nadpłytkowość wtórna: Rokowanie zależy od choroby podstawowej. Sama nadpłytkowość nie powoduje powikłań, a jej leczenie polega głównie na leczeniu przyczyny.
• Nadpłytkowość samoistna: Może prowadzić do powikłań, takich jak zakrzepy, krwawienia, udar czy zawał serca. Wczesne leczenie, w tym stosowanie leków przeciwzakrzepowych i leków obniżających liczbę płytek, poprawia rokowanie i zmniejsza ryzyko powikłań.

Wczesna diagnoza i skuteczne leczenie nadpłytkowości, zwłaszcza w przypadkach samoistnych, mają kluczowe znaczenie dla zapobiegania poważnym powikłaniom związanym z zakrzepicą i krwawieniami.

Dodatkowe informacje

• Niedokrwistość z niedoboru żelaza
• Niedokrwistość (anemia)
• Skrzep krwi w ramieniu lub nodze, zakrzepica żył głębokich
• Udar
• Zatorowość płucna
• Zawał serca
• Nadciśnienie tętnicze
• Wysokie stężenie lipidów we krwi (hiperlipidemia)
• Cukrzyca typu 2
• Nadwaga
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Wskazówki dotyczące zbilansowanej diety
• Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
• Nadpłytkowość — informacje dla lekarzy