MEDIBAS
  2. Tematy kliniczne
  3. Kardiologia/Choroby serca i na...
  4. Choroby
  5. Choroby zastawek serca
  6. Niedomykalność zastawki mitral...

Niedomykalność zastawki mitralnej

Last published: 14.07.2023  |  Last revised: 11.06.2025  |  Last updated: 11.06.2025
:    : 
: 0
  • Niedomykalność zastawki mitralnej
  • Pierwotna niedomykalność zastawki mitralnej
  • Wtórna niedomykalność zastawki mitralnej
  • Rekonstrukcja zastawki mitralnej
  • Wymiana zastawki mitralnej
  • Klips MitraClip
  • Profilaktyka zapalenia wsierdzia
  • Niedomykalnosc zastawki mitralnej
  • Pierwotna niedomykalnosc zastawki mitralnej
  • Wtorna niedomykalnosc zastawki mitralnej
  • Rekonstrukcja zastawki mitralnej

Streszczenie

  • Definicja: Niedomykalność zastawki mitralnej z wstecznym przepływem krwi do lewego przedsionka w fazie skurczu. Zmiany prowadzące do niedomykalności zastawki mogą dotyczyć pierścienia zastawki, płatków, strun ścięgnistych lub mięśni brodawkowatych. Pierwotna niedomykalność mitralna wynika z patologicznej zmiany w samym aparacie zastawkowym.
  • Epidemiologia: Niedomykalność zastawki mitralnej (po zwężeniu zastawki aortalnej) to druga co do częstości występowania wada zastawki wymagająca leczenia. Najczęstszą przyczyną są obecne zmiany zwyrodnieniowe.
  • Objawy: Obniżenie wydolności, duszność wysiłkowa, kołatanie serca przy migotaniu przedsionków.
  • Badanie fizykalne: Szmer holosystoliczny nad koniuszkiem serca z promieniowaniem do pachy. Objawy zastoju płucnego. W EKG ewentualnie p mitrale, migotanie przedsionków. W badaniach laboratoryjnych można zaobserwować wzrost BNP lub NT-proBNP przy dysfunkcji lewej komory. 
  • Diagnostyka: Rozpoznanie wstępne na podstawie wywiadu lekarskiego i wyników badania przedmiotowego. Echokardiografia ma kluczowe znaczenie w ostatecznym rozpoznaniu i ocenie ciężkości choroby.
  • Leczenie: Głównie chirurgiczna, obecnie głównie rekonstrukcja zastawki. Leczenie wtórnych niewydolności w chorobie wieńcowej często w kontekście operacji pomostowania naczyń wieńcowych. Jeśli ryzyko operacji zastawki mitralnej jest wysokie, w indywidualnych przypadkach opcją może być interwencja z użyciem cewnika z klipsowaniem płatków zastawki mitralnej.

Informacje ogólne

Definicja

  • Niedomykalność zastawki mitralnej z wstecznym przepływem krwi do lewego przedsionka w fazie skurczu.

Epidemiologia

  • W Europie niedomykalność zastawki mitralnej jest drugą po zwężeniu zastawki aortalnej najczęstszą chorobą zastawek wymagającą leczenia.1
  • Częstość występowania według etiologii
    • Zwyrodnieniowa niedomykalność zastawki mitralnej jest obecnie najczęstsza, etiologia reumatyczna, która kiedyś była istotna, jest obecnie rzadka.
  • Częstość występowania według wieku
    • populacja ogólna 0,6–1,7%
    • osoby >65. r.ż. 2,8%
    • osoby >75. r.ż. >7%
  • Częstość występowania według płci
    • Brak różnic w częstości występowania wśród kobiet i mężczyzn, chociaż kobiety często nie są odpowiednio diagnozowane i leczone.

Etiologia i patogeneza

  • Podział etiologii na dwie grupy: pierwotna i wtórna niedomykalność zastawki mitralnej.

Pierwotna niedomykalność zastawki mitralnej

  • Obejmuje wszystkie etiologie z samoistnymi zmianami jednego elementu lub kilku elementów aparatu zastawkowego.2
    • Zmiany mogą dotyczyć: 1. pierścienia zastawki 2. płatków 3. strun ścięgnistych (zawieszenia płatków zastawki) 4. mięśni brodawkowatych.
  • Liczne możliwe etiologie pierwotnej niedomykalności zastawki mitralnej:
    • zwyrodnieniowa (najczęstsza przyczyna pierwotnej niewydolności zastawki mitralnej)
      • wypadanie płatka3
      • zespół Barlowa (wypadanie obu, śluzowato zmienionych płatków)
      • zwapnienia w aparacie zastawkowym
    • infekcyjne zapalenie wsierdzia
      • perforacja
      • pęknięte struny ścięgniste
    • reumatyczne
    • pourazowe
      • pęknięte struny ścięgniste
      • pęknięcie mięśnia brodawkowatego
    • niedokrwienne
      • pęknięcie mięśnia brodawkowatego
    • zapalne (niezakaźne)
    • wrodzone
      • rozszczepienie przedniego płatka mitralnego.

Wtórna (czynnościowa) niedomykalność zastawki mitralnej

  • Obejmuje etiologie z podstawową chorobą lewej komory, np.
    • choroba wieńcowa
    • kardiomiopatie.
  • Dwa główne patomechanizmy wtórnej niedomykalności zastawki mitralnej to:
    • rozszerzenie pierścienia zastawki i aparatu utrzymującego z rozciąganiem płatków
    • ograniczenie ruchomości płatków zastawki z powodu silnego ciągnięcia strun ścięgnistych/mięśni brodawkowatych.
  • Przy wtórnej niedomykalności zastawki mitralnej same płatki zastawki mitralnej i struny ścięgniste są zwykle strukturalnie pierwotnie nienaruszone.

Dalsze klasyfikacje

  • Oprócz podziału na pierwotną i wtórną niedomykalność zastawki mitralnej, powszechne są również inne klasyfikacje:
    • ostra vs. przewlekła
    • niedokrwienna lub bez niedokrwienia
    • podział czynnościowy na podstawie ruchomości płatków zastawki (klasyfikacja Carpentiera)4
      • typ I wg klasyfikacji Carpentiera: normalna ruchomość płatków (np. przy perforacji płatka)
      • typ II wg klasyfikacji Carpentiera: zwiększona ruchomość płatków (np. w przypadku wypadania)
      • typ III wg klasyfikacji Carpentiera: zmniejszona ruchomość płatków (np. retrakcja po zawale).

Patofizjologia

  • Przepływ wsteczny w fazie skurczu z lewej komory do lewego przedsionka.
  • Nasilenie przepływu wstecznego (objętość regurgitacji) zależna od:
    • efektywnego pola otwarcia niedomykalnej zastawki
    • ciśnienia skurczowego w komorze
    • podatności lewego przedsionka.
  • Przeciążenie objętościowe i następcze poszerzenie lewego przedsionka i lewej komory serca.
    • W dalszym przebiegu niewydolność lewokomorowa.
    • Częste występowanie migotania przedsionków spowodowane przeciążeniem/rozszerzeniem lewego przedsionka.
      • Migotanie przedsionków nierzadko jest pierwszym objawem klinicznym.
  • Wzrost płucnego ciśnienia żylnego
  • Rozwój nadciśnienia płucnego
    • w dalszym przebiegu niewydolność prawokomorowa.

Czynniki predysponujące

  • Zaawansowany wiek.
  • Choroba wieńcowa.
  • Kardiomiopatie.
  • Nadciśnienie tętnicze.
  • Stan po gorączce reumatycznej.
  • Fluorochinolony mogą zwiększać ryzyko niedomykalności zastawki serca, przypuszczalnie w wyniku rozkładu kolagenu.
    • Stosować wyłącznie po dokładnej ocenie ryzyka i korzyści, szczególnie u pacjentów z innymi czynnikami predysponującymi.

 

ICD-10

  • I05 Choroby reumatyczne zastawki mitralnej.
    • I05.1 Niedomykalność reumatyczna zastawki mitralnej.
    • I05.2 Zwężenie lewego ujścia żylnego z niedomykalnością.
    • I05.8 Inne choroby zastawki mitralnej.
    • I05.9 Choroba zastawki mitralnej, nieokreślona.
  • I34 Niereumatyczne choroby zastawki mitralnej.
    • I34.0 Niedomykalność zastawki mitralnej.
    • I34.1 Wypadanie płatka zastawki mitralnej.
    • I34.8 Inne niereumatyczne zaburzenia funkcji zastawki mitralnej.
    • I34.9 Niereumatyczne zaburzenia funkcji zastawki mitralnej, nieokreślone.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

  • Diagnoza na podstawie:
    • objawów
    • wyników badania przedmiotowego
    • badań obrazowych (echokardiografii).

Diagnostyka różnicowa

Szmery skurczowe nad sercem

Wywiad

Ostra niedomykalność zastawki mitralnej

  • Dramatyczny obraz kliniczny, np. pęknięcie mięśnia brodawkowatego.
  • Szybki rozwój wstrząsu kardiogennego z obrzękiem płuc i niskim rzutem serca
    • wymagane mechaniczne podtrzymywanie krążenia i szybkie zaopatrzenie chirurgiczne.

Przewlekła niedomykalność zastawki mitralnej

  • Pacjenci z przewlekłą ciężką niedomykalnością zastawki mitralnej zwykle stają się objawowi w ciągu czterech do sześciu lat.
  • Objawy stopniowo narastają w dłuższym okresie czasu.
  • Objawy przewlekłej niedomykalności zastawki mitralnej pokrywają się więc w znacznym stopniu z objawami przewlekłej niewydolności serca.

Badanie przedmiotowe

  • Przesunięte w bok, unoszące się uderzenie koniuszkowe.
  • Osłuchiwanie serca (zobacz również artykuł Szmery w sercu u dorosłych)
    • pasmowe szmery holosystoliczne
      • punctum maximum punkt mitralny
      • promieniowanie w kierunku pachy
      • Głośność nie koreluje ze stopniem ciężkości!
    • trzeci ton serca.
  • Ewentualnie nieregularna akcja serca (przy migotaniu przedsionków).

Wyniki badania osłuchowego niedomykalności mitralnej:

  • Osłuchiwanie płuc: zastój płucny/obrzęk płuc.
  • W późniejszym przebiegu niewydolność prawokomorowa:
    • poszerzenie żył szyjnych
    • obwodowe obrzęki
    • hepatomegalia.

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

EKG

RTG klatki piersiowej

  • Powiększenie lewego przedsionka i lewej komory serca.
  • Zastój płucny.

Badania laboratoryjne

Diagnostyka specjalistyczna

Echokardiografia

  • Echokardiografia jest zdecydowanie najważniejszą metodą obrazowania.
  • Badanie echokardiograficzne w niewydolności mitralnej obejmuje ocenę2:
    • stopnia nasilenia 
    • mechanizmu (pierwotny lub wtórny)
    • kwalifikacji do operacji oszczędzającej zastawkę.
  • Zastosowanie różnych technik echokardiograficznych5-6:
  1. Echokardiografia przezklatkowa (TTE)
    • echokardiografia 2D
      • wielkość komór i przedsionków
      • czynność skurczowa komór serca
      • ocena anatomiczna aparatu zastawki mitralnej
      • ocena ruchomości zastawki (podstawa klasyfikacji funkcjonalnej Carpentiera)
      • pomiar średnicy pierścienia zastawki mitralnej
    • echokardiografia dopplerowska i badanie obrazowe Color Doppler
      • uwidocznienie i półilościowa ocena uderzenia cofającego się strumienia krwi
      • określenie efektywnego pola cofającego się strumienia krwi (najważniejszy parametr w określeniu stopnia ciężkości)
      • określenie objętości cofającej się krwi.
  2. Echokardiografia przezprzełykowa (TEE)
    • jeśli nie można uzyskać wystarczających danych w badaniu przezklatkowym
    • lepsza ocena patologii zastawki i mechanizmu niedomykalności dzięki lepszym warunkom echogennym
    • ważna przy planowaniu zabiegów chirurgicznych i interwencyjnych z użyciem cewnika.
  3. Echokardiografia 3D
    • w odniesieniu do zastawki mitralnej znaczenie ma przede wszystkim obrazowanie 3D TEE
    • przestrzenne uwidocznienie anatomii i czynności zastawki, mechanizmu niewydolności zastawki mitralnej (np. wypadanie płatka zastawki mitralnej), strumienia cofającej się krwi
    • odtworzenie widoku chirurgicznego zastawki.
  4. Echokardiografia wysiłkowa ("stress ECHO")
    • ocena zmian wywołanych przeciążeniem w zakresie:
      • stopnia ciężkości niewydolności zastawki mitralnej
      • czynności lewej komory
      • ciśnienie w tętnicy płucnej.

Obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (RM)

  • Nie jest to rutynowe badanie w diagnostyce niedomykalności zastawki mitralnej.
  • Uzupełniająca metoda oceny niedomyklaności zastawki mitralnej w przypadku ograniczonej jakości obrazu echokardiograficznego lub rozbieżności wyników.
  • Ocena żywotności mięśnia sercowego w przypadku współistniejącej choroby wieńcowej i planowanego zabiegu operacyjnego.

Cewnikowanie serca

  • Obecnie drugorzędne znaczenie w diagnostyce niedomykalności zastawki mitralnej.
  • Półilościowe obrazowanie niedomykalności zastawki mitralnej na podstawie obserwacji cofania się kontrastu do lewego przedsionka.
  • Ocena wielkości i czynności lewej komory serca.
  • Istotne zwłaszcza w przedoperacyjnej diagnostyce wieńcowej.

Wskazania do skierowania do specjalisty

  • W przypadku podejrzenia klinicznie istotnej niedomykalności zastawki mitralnej.

Leczenie

Cele leczenia

  • Poprawa rokowania.
  • Poprawa wydolności.
  • Złagodzenie objawów.

Ogólne informacje o leczeniu

  • Różne opcje interwencji na zastawce mitralnej:

Postępowanie chirurgiczne:

     Rekonstrukcja/wymiana zastawki
  • W przypadku ostrej, ciężkiej niedomykalności zastawki mitralnej (np. przy pęknięciu mięśnia brodawkowatego) zasadniczo wskazana jest operacja.
  • Zmiana paradygmatu w postępowaniu operacyjnym: o ile w przeszłości głównie wymieniano zastawkę, obecnie metodą z wyboru jest rekonstrukcja zastawki, zwłaszcza w przypadku pierwotnej niedomykalności zastawki mitralnej.2
    • Zabiegi na zastawce mitralnej można w indywidualnych przypadkach wykonywać również metodami małoinwazyjnymi..

Zabiegi interwencyjne z użyciem cewnika

 TEER (Transcatheter Edge-to-Edge Repair — przezcewnikowa naprawa metodą „brzeg do brzegu”)
  • Zabiegi z użyciem cewnika, w których — analogicznie do stosowanego w przeszłości chirurgicznego szwu Alfieriego — tworzy się połączenie pomiędzy płatkiem przednim i tylnym (tworząc w ten sposób powierzchnię o dwóch ujściach).
  • Wraz z postępem technicznym w ostatnich latach wzrosły skuteczność i bezpieczeństwo tej metody.
      Interwencyjna wymiana zastawki mitralnej
  • Nową procedurą jest interwencyjna wymiana zastawki mitralnej, obecnie dostępna tylko dla pacjentów, którzy nie kwalifikują się do operacji lub TEER.

Specjalna terapia pierwotnej i wtórnej niedomykalności zastawki mitralnej

Leczenie pierwotnej niedomykalności zastawki mitralnej

Farmakoterapia
  • W przewlekłej pierwotnej niedomykalności zastawki mitralnej z dysfunkcją lewej komory — farmakoterapia niewydolności serca oparta na wytycznych.2
    • Jeśli czynność lewej komory jest zachowana, nie ma dowodów na korzyści z leczenia obniżającego obciążenie następcze.2
Terapia operacyjna/interwencyjna
  • Rekonstrukcja zastawki mitralnej jest złotym standardem u pacjentów z pierwotną niedomykalnością mitralną dużego stopnia.
  • Operować należy objawowych pacjentów z zaawansowaną niedomykalnością zastawki mitralnej, a także bezobjawowych pacjentów z echokardiograficzną dysfunkcją lewej komory.2

Operacja lub interwencja w pierwotnej niedomykalności zastawki mitralnej

  • Rekonstrukcja zastawki mitralnej powinna być preferowaną techniką operacyjną, jeśli można oczekiwać trwałej poprawy.
  • Operacja zalecana u chorych objawowych, kwalifikujących się do operacji i nieobciążonych wysokim ryzykiem.
  • Operacja zalecana u bezobjawowych pacjentów z dysfunkcją lewej komory (LVESD ≥40 mm i/lub LVEF ≤60%).
  • Operację należy rozważyć u bezobjawowych pacjentów z zachowaną funkcją lewej komory (LVESD 60%) i migotaniem przedsionków związanym z niedomykalnością zastawki mitralnej lub nadciśnieniem płucnym (skurczowe ciśnienie w tętnicy płucnej w spoczynku >50 mmHg).
  • Interwencję przezcewnikową można rozważyć u objawowych pacjentów, którzy spełniają niezbędne kryteria echokardiograficzne i zostali uznani przez zespół kardiologiczny za pacjentów nieoperacyjnych lub wysokiego ryzyka.

Leczenie wtórnej niedomykalności zastawki mitralnej

Farmakoterapia
  • Pierwszym i najważniejszym etapem leczenia wtórnej niedomykalności zastawki mitralnej jest optymalna farmakoterapia niewydolności serca, ewentualnie uzupełniona o terapię resynchronizującą (CRT).7-8
  • Jeśli objawy utrzymują się mimo optymalnej terapii, należy ocenić opcje leczenia chirurgicznego lub interwencyjnego przez cewnik.2
Terapia operacyjna/interwencyjna
  • We wtórnej niedomykalności zastawki mitralnej przewaga rekonstrukcji nad wymianą zastawki jest mniej wyraźna niż w pierwotnej niedomykalności zastawki mitralnej.
  • W ostatnich latach dokonano jednak postępu w technikach rekonstrukcji zastawki i aparatu utrzymującego zastawkę.
  • We wcześniejszych badaniach dotyczących przezcewnikowej naprawy zastawki mitralnej metodą brzeg-do-brzegu (Transcatheter Edge-to-Edge-Repair - TEER) uzyskano niejednoznaczne wyniki.9-11
    • Konieczne są zatem dalsze badania w celu identyfikacji pacjentów, którzy odniosą największe korzyści z zastosowania tej techniki.2

Operacja lub interwencja z powodu wtórnej niedomykalności zastawki mitralnej

Ogólne zalecenie
  • Operacja/interwencja zalecana tylko u pacjentów z ciężką niedomykalnością zastawki mitralnej, którzy pozostają objawowi pomimo zgodnej z wytycznymi farmakoterapii (oraz ewentualnie CRT), decyzja zespołu kardiologicznego.
Pacjenci z chorobą wieńcową lub inną chorobą serca wymagającą leczenia
  • Operacja zastawek zalecana u pacjentów ze wskazaniem do operacji wszczepienia bypassów lub innej operacji kardiochirurgicznej.
  • U objawowych pacjentów, którzy nie kwalifikują się do zabiegu, należy rozważyć PCI (i/lub TAVI), a następnie przezcewnikową interwencję na zastawce mitralnej (w przypadku utrzymującej się ciężkiej niedomykalności zastawki mitralnej).
Pacjenci bez choroby wieńcowej lub innej choroby serca wymagającej leczenia
  • Przezcewnikową interwencję na zastawce mitralnej należy rozważyć u wybranych objawowych pacjentów, którzy nie kwalifikują się do zabiegu operacyjnego i spełniają kryteria potencjalnie skutecznej interwencji.
  • Operację zastawki można rozważyć u objawowych pacjentów, których zespół kardiologiczny zakwalifikuje do zabiegu.

Dalsze postępowanie po operacji

Doustne leczenie przeciwkrzepliwe

  • Wskazana jest antykoagulacja antagonistą witaminy K.2
    • na stałe po wszczepieniu protezy mechanicznej (INR 3–3,5)2
    • trzy miesiące po wszczepieniu bioprotezy lub po rekonstrukcji zastawki.

Profilaktyka zapalenia wsierdzia

  • Profilaktyka antybiotykowa zalecana u pacjentów12
    • z zastawkami protetycznymi
    • po rekonstrukcji zastawki przy użyciu materiału protetycznego.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Powikłania

Przebieg i rokowanie

  • Dostępne są nieliczne dane co do przebiegu naturalnego w porównaniu z operacją/interwencją.
  • W zaawansowanej niedomykalności zastawki mitralnej odsetek zdarzeń sercowych wynosi ok. 10% na rok.
  • Czynniki prognostyczne
    • wiek
    • choroby współwystępujące
    • objawy kliniczne
    • stopień ciężkości niedomykalności zastawki mitralnej
    • dotychczasowe leczenie
    • wielkość i czynność lewej komory serca
    • średnica lewego przedsionka >40–50 mm
    • nadciśnienie płucne
    • migotanie przedsionków
    • podwyższone markery niewydolności serca (BNP).
  • Ryzyko okołooperacyjne jest większe, a długoterminowe rokowanie gorsze we wtórnej niewydolności zastawki mitralnej w porównaniu z pierwotną niewydolnością tej zastawki.

Dalsze postępowanie

  • Regularne kliniczne i echokardiograficzne kontrole przebiegu.
  • Pierwsze ambulatoryjne badanie echokardiograficzne ok. 3 miesiące po operacji.
  • W dalszym przebiegu raz w roku albo po każdym wystąpieniu nowych klinicznych objawów nawrotu choroby.
  • Kontrola INR u pacjentów z antykoagulacją.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów

Dodatkowe informacje

Ilustracje

Ilustracja serce w skurczu i rozkurczu
Niedomykalność zastawki mitralnej

Szmery

Niedomykalność zastawki mitralnej:

Migotanie przedsionków:

Źródła

Wytyczne

  • European Society of Cardiology (Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne, ESC). Guidelines for the management of valvular heart disease (Wytyczne leczenia wad zastawkowych serca). Stan z 2021 roku. www.escardio.org
  • European Society of Cardiology (Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne). Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure (Wytyczne diagnostyki i leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca). Stan z 2021 roku. www.escardio.org
  • American Society of Echocardiography (Amerykańskie Towarzystwo Echokardiograficzne). Recommendations for Noninvasive Evaluation of Native Valvular Regurgitation (Zalecenia w zakresie nieinwazyjnej oceny natywnej niedomykalności zastawek). Stan z 2017 roku. www.asecho.org
  • American Society of Echocardiography and Society of Cardiovascular Anesthesiologists (Amerykańskie Towarzystwo Echokardiografii i Stowarzyszenie Anestezjologów Układu Krążenia). Guidelines for Performing a Comprehensive Transesophageal Echocardiographic Examination (Wytyczne w zakresie kompleksowej echokardiografii przezprzełykowej). Stan z 2013 roku. www.asecho.org

Piśmiennictwo

  1. Iunga B, Baron G, b, Butchart E. A prospective survey of patients with valvular heart disease in Europe: The Euro Heart Survey on Valvular Heart Disease. Eur Heart J 2003; 24: 1231–1243. www.ncbi.nlm.nih.gov
  2. Vahanian A, Beyersdorf F, Praz F, et al. 2021 ESC/EACTS Guidelines for the management of valvular heart disease. Eur Heart J 2022; 43: 561-632. doi:10.1093/eurheartj/ehab395 DOI
  3. Hayek E, Gring CN, Griffin BP. Mitral valve prolapse. Lancet 2005; 365: 507-18. PubMed
  4. Pedrazzini G, Faletra F, Vassalli G. Mitral regurgitation. Swiss Med Wkly 2010; 140: 36-43. smw.ch
  5. Hahn R, MD, Abraham T, Adams M, et al. Guidelines for Performing a Comprehensive Transesophageal Echocardiographic Examination: Recommendations from the American Society of Echocardiography and the Society of Cardiovascular Anesthesiologists. J Am Soc Echocardiogr 2013; 26: 921-64. doi:10.1016/j.echo.2013.07.009 DOI
  6. Zoghbi W, Adams D, Bonow R, et al. Recommendations for Noninvasive Evaluation of Native Valvular Regurgitation. J Am Soc Echocardiogr 2017; 30: 303-371. doi:10.1016/j.echo.2017.01.007 DOI
  7. McDonagh T, Metra M, Adamo M, et al. 2021 ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure. Eur Heart J 2021; 42: 3599-3726. doi:10.1093/eurheartj/ehab368 DOI
  8. Glikson M, Nielsen J, Kronborg M, et al. 2021 ESC Guidelines on cardiac pacing and cardiac resynchronization therapy. Eur Heart J 2021;00: 1-94. doi:10.1093/eurheartj/ehab364 DOI
  9. Obadia J, Messika-Zeitoun D, Leurent G, et al. Percutaneous Repair or Medical Treatment for Secondary Mitral Regurgitation. N Engl J Med 2018; 379: 2297-2306. doi:10.1056/NEJMoa1805374 DOI
  10. Stone G, Lindenfeld J, Abraham W, et al. Transcatheter Mitral-Valve Repair in Patients with Heart Failure. N Engl J Med 2018; 379: 2307-2318. doi:10.1056/NEJMoa1806640 DOI
  11. von Bardeleben R, Hobohm L, Kreidel F, et al. Incidence and in-hospital safety outcomes of patients undergoing percutaneous mitral valve edge-to-edge repair using MitraClip: five-year German national patient sample including 13,575 implants. Eurointervention 2019; 14: 1725-1732. doi:10.4244/EIJ-D-18-00961 DOI
  12. Habib G, Lancellotti P, Antunes M, et al. 2015 ESC Guidelines for the management of infective endocarditis. Eur Heart J 2015; 36: 3075–3123. doi:10.1093/eurheartj/ehv319 DOI

Autorzy

  • Sławomir Chlabicz recenzent/redaktor
  • Jadwiga Nessler, prof. dr hab. n. med., specjalista chorób wewnętrzych oraz kardiologii; Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie ; Krakowski Szpital Specjalistyczny im. św. Jana Pawła II, Oddział Kliniczny Choroby Wieńcowej i Niewydolności Serca (recenzent)
  • Adam Windak, prof. dr hab. n med. specjalista medycyny rodzinnej; Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
  • Michael Handke, prof. dr hab. med., specjalista chorób wewnętrznych, kardiologii i intensywnej terapii, Fryburg Bryzgowijski
  • Thomas M. Heim, lekarz medycyny, dziennikarz naukowy, Fryburg

Link lists

Powiązane artykuły

Stany nagłe

Informacje dla pacjentów

Authors

Previous authors

Updates

Gallery

Snomed

Click to edit