Informacje ogólne

Definicja

• Czop woskowinowy, woskowina uszna, składa się ze złuszczonego nabłonka słuchowego i wydzieliny z gruczołów przewodu słuchowego. Ma właściwości bakteriobójcze i chroni przewód słuchowy.¹
• Nadmiar woskowiny zwykle wydostaje się z przewodu słuchowego samoistnie.
• W niektórych przypadkach woskowina tworzy bryłę, która zamyka przewód słuchowy. Może to prowadzić do takich dolegliwości jak ubytek słuchu, szumy uszne.¹
• Choroba predysponuje również do egzemy przewodu słuchowego oraz w niektórych przypadkach do przewlekłego kaszlu.²

Epidemiologia

• Dolegliwości spowodowane zaleganiem korka woszczynowego są bardzo częstą przyczyną konsultacji w gabinecie lekarza pierwszego kontaktu.
• Występuje u 10% wszystkich dzieci, 5% zdrowych dorosłych, do 57% osób starszych i 30% osób z zaburzeniami poznawczymi.¹

Etiologia i patogeneza

• Jeśli przewód słuchowy jest wąski, nierównomiernie ukształtowany lub bardzo owłosiony, woskowina gromadzi się łatwiej.
• Fizyczne bariery ograniczające wydalanie woskowiny, takie jak waciki, aparaty słuchowe lub ochrona słuchu, prowadzą do zwiększonej częstotliwości występowania korka obstrukcyjnego.²

Czynniki predysponujące

• Stosowanie zatyczek do uszu lub aparatów słuchowych.
• Egzema przewodu słuchowego.
• Zawody, w których występuje narażenie na pył i zanieczyszczenia, np. kominiarz.
• Małe dzieci.
• Osoby starsze.
• Osoby z zaburzeniami poznawczymi.
• Mieszkańcy placówek opiekuńczych.³
• Manipulacje w przewodzie słuchowym np. za pomocą patyczków.

ICD–10

• H61 Inne choroby ucha zewnętrznego.
  • H61.2 Czop woskowinowy.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Typowy wywiad i wyniki badania fizykalnego (otoskopia).

Diagnostyka różnicowa

• Ciało obce.
• Zapalenie ucha zewnętrznego.
• W razie wypłukania woskowiny z ucha, bez ustąpienia objawów (ból ucha, szum uszny, niedosłuch, uczucie zatkania ucha, utrzymujący się kaszel) należy wziąć pod uwagę:
  • działania niepożądane leków
  • chorobę skóry przewodu słuchowego zewnętrznego
  • dysfunkcję trąbki słuchowej
  • zapalenie ucha środkowego
  • otosklerozę
  • czuciowo–nerwowe upośledzenie słuchu
  • zespół stawu skroniowo–żuchwowego
  • zakażenie górnych dróg oddechowych
  • choroby nowotworowe okolicy głowy i szyi.

Wywiad lekarski

• Uczucie ucisku i świąd.
• Uczucie zapchania watą.
• Pogorszenie słuchu.
• Szum uszny.
• Sporadycznie zawroty głowy.
• Ból.

Badanie fizykalne

• Badanie małżowiny usznej
  • palpacja: ból przy ucisku chrząstki ucha i skrawka małżowiny: oznaki zapalenia ucha zewnętrznego.
• Otoskopia
  • w celu przeprowadzenia badania, małżowinę uszną należy odciągnąć do tyłu i do góry, zapewnić dobre oświetlenie
  • korek, który całkowicie lub częściowo zasłania widok na błonę bębenkową.

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Jeśli usunięcie korka nie powiedzie się.
• W przypadku podejrzenia perforacji błony bębenkowej.
• Stwierdzona perforacja błony bębenkowej lub stan po chirurgii ucha.³
• Przy znacznych zwężeniach kanału słuchowego.
• Przy założonym drenażu wentylacyjnym zatkanego ucha.
• Uprzednia radioterapia okolicy głowy i szyi.
• Podejrzenie zapalenia ucha zewnętrznego.

Leczenie

Cele leczenia

• Usunięcie korka woskowinowego u pacjentów objawowych i przywrócenie słuchu.

Ogólne informacje o leczeniu

• Opcje terapeutyczne 
  • Cerumenolityki: substancje rozpuszczające czop woskowinowy.
  • Płukanie ucha.
  • Usuwanie mechaniczne (w gabinecie laryngologicznym)
    • za pomocą haczyka, w razie potrzeby pod kontrolą mikroskopową ucha
    • za pomocą ssaka pod kontrolą mikroskopu.¹
• Początkowo, w mniej ostrych przypadkach, można wykonać zmiękczenie korka woszczynowego za pomocą cerumenolityków przez 5 dni.
• Ewentualnie w gabinecie można przeprowadzić irygację ucha. 
  • Irygację można wykonać tylko wtedy, gdy błona bębenkowa jest nienaruszona.
  • Irygacja ucha jest skuteczna w 3 na 4 przypadki.
  • Jeśli 15–30 minut wcześniej zastosowano krople do uszu zmiękczające wydzielinę, to szansa na jej usunięcie wynosi prawie 100%.
  • Metody stosowane do oczyszczania przewodu słuchowego zewnętrznego, także u dzieci:
    • mycie zewnętrznej części małżowiny usznej mydłem i wodą w czasie codziennych zabiegów higienicznych
    • stosowanie kropli zawierających substancje cerumenolityczne.

Zalecenia dla pacjentów

• Należy unikać manipulowania w przewodzie słuchowym za pomocą wacików lub innych podobnych materiałów/narzędzi.
• Na rynku dostępne są urządzenia do odsysania czopów woskowinowych. Nie są zalecane, podobnie jak samodzielne płukanie uszu. Samodzielne oczyszczanie uszu przez odsysanie czy płukanie powinno się odbywać po przeszkoleniu przez lekarza.
• Przeciwwskazane jest tzw. świecowanie/konchowanie uszu. 

Farmakoterapia

• Cerumenolityki są powszechnie dostępne w aptekach.
  • Należy zakraplać je do przewodu słuchowego w celu częściowego rozpuszczenia wydzieliny.
  • Brak istotnej różnicy pomiędzy kroplami na bazie wody lub oleju⁴
    • Można również podjąć próbę zmiękczenia woskowiny za pomocą oliwy z oliwek.
  • Można stosować tylko wtedy, gdy błona bębenkowa jest nienaruszona.³

Inne terapie

• Przepłukać wodą w temperaturze około 37°C¹
  • Pociągnąć ucho do góry i do tyłu, aby wyprostować przewód słuchowy. Końcówkę strzykawki należy kierować do górnej, tylnej części przewodu słuchowego.
  • Powolne i ostrożne przepłukanie przewodu słuchowego
    • Woskowina zwykle wypływa wraz z roztworem do irygacji.
  • Przeciwwskazania
    • W przypadku podejrzenia uszkodzenia błony bębenkowej nie należy wykonywać irygacji, lecz zlecić usunięcie korka woszczynowego za pomocą haczyka do woskowiny lub przez odsysanie w gabinecie laryngologicznym.
    • Założone rurki tympanostomijne.¹
    • Stan po operacji ucha.³
    • Zapalenie ucha zewnętrznego.
• Przed i po usunięciu woskowiny należy przeprowadzić kontrolne badanie otoskopowe, ewentualnie następnego dnia.

Leczenie u specjalisty

• Usunięcie za pomocą haczyka lub aspiracja pod kontrolą mikroskopową
  • Najbezpieczniejszą metodą usuwania woskowiny jest jej aspiracja pod kontrolą mikroskopu.

Zapobieganie

• Należy unikać stosowania wacików.
  • Woskowina jest wtedy wpychana głębiej do przewodu słuchowego.
• Nie są zalecane dostępne urządzenia do odsysania czopów woskowinowych oraz samodzielne płukanie. uszu. Pacjenci mogą, po przeszkoleniu przez lekarza, nauczyć się samodzielnego płukania uszu, a w razie potrzeby powinni przychodzić do gabinetu lekarskiego na płukanie w regularnych odstępach czasu.
• Cotygodniowe zakraplanie preparatami do czyszczenia uszu może zmniejszyć częstość występowania korka woszczynowego; nie wykazano dotychczas szkodliwości tej metody.⁵

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Częstość występowania rośnie wraz z wiekiem.

Powikłania

• Zapalenie ucha zewnętrznego.
• Perforacja błony bębenkowej podczas przepłukiwania, gdy błona bębenkowa jest bardzo cienka.
  • Około 1 przypadek na 1000 przepłukiwań uszu.¹
  • Skierowanie do gabinetu laryngologicznego w przypadku wystąpienia ostrego bólu.
• Uszkodzenie i krwawienie z przewodu słuchowego zewnętrznego.
• Bóle.
• Zawroty głowy i ubytek słuchu.¹

Rokowanie

• Dolegliwości najczęściej nawracają z wiekiem.

Dalsze postępowanie

• Koncepcja leczenia: płukanie uszu w razie potrzeby.
• Kontrola otoskopowa po irygacji w celu sprawdzenia, czy korek woszczynowy został całkowicie usunięty.

Informacje dla pacjentów

Edukacja pacjenta

• O możliwych powikłaniach irygacji uszu.

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Woskowina uszna.

Ilustracje

Korek woszczynowy (Źródło: Wikimedia, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:C%C3%A9rumen.jpg)

Płukanie ucha