Jedną z głównych funkcji nosa jest ogrzewanie i nawilżanie wdychanego powietrza. Następnie wilgoć powinna zostać usunięta z wydychanego powietrza. Sposób, w jaki powietrze przepływa przez nos, decyduje o skuteczności takiej „obróbki powietrza”. Kluczowy dla tej funkcji jest bliski kontakt powietrza z wilgotną błoną śluzową nosa.

Czym jest suche zapalenie błony śluzowej nosa (rhinitis sicca)?

Nie istnieją jednoznaczne dane na temat częstotliwości występowania, ale nie jest to rzadka choroba. „Rhinitis” oznacza zapalenie błony śluzowej nosa, a „sicca” znaczy suchy. Rhinitis sicca oznacza więc utrzymujący się lub przewlekły stan chorobowy z suchością, nadwrażliwością i podrażnieniem błony śluzowej nosa. Na błonie śluzowej mogą tworzyć się suche strupy. Jest to choroba słabo wyodrębniona i zdefiniowana. Obejmuje różne dolegliwości w obrębie nosa: rhinitis sicca anterior, czyli suchość w przedniej części nosa, pierwotne i wtórne zanikowe zapalenie błony śluzowej nosa (rhinitis atrophicans), przewlekły zanikowy cuchnący nieżyt nosa (rhinitis atrophicans cum foetore) i zespół pustego nosa (empty nose syndrome — ENS).

Jakie są przyczyny?

Przyczynami suchości błony śluzowej nosa mogą być różne choroby (np. autoimmunologiczne), czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, a także czynniki środowiskowe. Do najczęstszych przyczyn należy ciągłe wdychanie suchego i zakurzonego powietrza, ciepłe i suche pomieszczenia, drażniące opary, ekspozycja na dym papierosowy, praca z chromem, zażywanie kokainy lub tabaki, działania niepożądane leków i mechaniczne podrażnienia (dłubanie w nosie). Objawy mogą wystąpić również jako powikłanie po operacjach nosa lub radioterapii w jego obrębie.

Jak objawia się choroba?

Najbardziej widoczne objawy to suchy nos i przesuszona warstwa pokrywająca błonę śluzową przy braku wystarczającej produkcji wydzieliny. Przesuszona, zaschnięta powłoka, tworząc strupy może powodować niedrożność nosa, co sprawia dyskomfort. Nos jest podrażniony, może swędzieć i piec. Sporadycznie występują również zaburzenia węchu. Podrażnienie błony śluzowej może w zespole suchego nosa prowadzić do krwawienia z nosa.

W niektórych postaciach tej choroby (rhinitis atrophicans) mogą powstawać nieprzyjemnie pachnące strupy, co prowadzi do tzw. „cuchnącego nosa”.

Jak rozpoznaje się tę chorobę?

Rozpoznanie opiera się zasadniczo na wywiadzie lekarskim, badaniu zewnętrznym i wewnętrznym nosa, ewentualnie endoskopii nosa i nosogardzieli, testach alergicznych oraz badaniach bakteryjnych i krwi w celu wykluczenia innych chorób.

Wymienione wyżej objawy są typowe dla tej choroby. W badaniu lekarskim zwykle nie stwierdza się istotnych nieprawidłowości, jednak śluzówka może być sucha i pokryta strupami. Warto sprawdzić, czy pacjent nie ma alergii na określone substancje. W przypadku skierowania do specjalisty laryngolog może wykonać rynoskopię oraz dokładne badanie śluzówki i jamy nosowej. Jeśli istnieje podejrzenie choroby zatok przynosowych, można również przeprowadzić rezonans magnetyczny (RM).

Jak leczy się suche zapalenie błony śluzowej nosa?

Przewlekłe podrażnienie błony śluzowej nosa może prowadzić do łagodnej nadwrażliwości i dyskomfortu. Błona śluzowa może być na tyle uszkodzona, że w przegrodzie nosowej mogą rozwinąć się przewlekłe owrzodzenia, a nawet perforacje.

W przypadku takiego zapalenia należy chronić śluzówkę i nie narażać jej na działanie czynników drażniących, takich jak kurz, dym papierosowy, spaliny i inne możliwe czynniki wyzwalające. Nie należy również czyścić nosa patyczkami kosmetycznymi, spinkami do włosów lub podobnymi przedmiotami.

Należy zwilżać śluzówkę i smarować ją wazeliną lub inną neutralną maścią albo w razie potrzeby odpowiednim olejkiem. Zabieg ten można wykonywać codziennie wieczorem. Można też stosować krople do nosa z solą fizjologiczną, wdychać roztwór soli fizjologicznej lub płukać nim nos. Roztwór soli fizjologicznej można łatwo przygotować samodzielnie: należy zagotować pół litra wody z łyżeczką soli. Przed użyciem roztwór musi ostygnąć do temperatury pokojowej.

Nie należy stosować kropli do nosa o działaniu obkurczającym! Mogą one jeszcze bardziej podrażnić bolącą śluzówkę i nasilić dyskomfort. Zalecane są aerozole do pielęgnacji nosa z solą fizjologiczną, dekspantenolem lub kwasem hialuronowym.

Jeśli dojdzie do zakażenia bakteryjnego, czyli skóra będzie czerwona i obrzęknięta, ewentualnie z krostkami w nozdrzach, należy skonsultować się z lekarzem. Lekarz przepisze maść zawierającą antybiotyki, np. mupirocynę. 

Rokowanie

Wystąpienie bakteryjnej infekcji nosa, objawiającej się zaczerwienieniem i obrzękiem skóry, a czasem także pojawieniem się krostek w nozdrzu, jest wskazaniem do konsultacji lekarskiej. Lekarz może przepisać maść zawierającą antybiotyk, na przykład z substancją czynną mupirocyną.

Dodatkowe informacje

• Krwawienie z nosa
• Nieżyt nosa — informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
• Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)