Content

Informacje ogólne

Definicja

Zaburzenia lękowe w dzieciństwie

• Zaburzenia lękowe swoiste dla dzieciństwa są klasyfikowane jako zaburzenia emocjonalne (F93.-) zgodnie z ICD-10.
  • Są to przede wszystkim wzmocnienia normalnych tendencji rozwojowych, a nie niezależne, jakościowo nieprawidłowe zjawiska.
  • Związek z rozwojem jest kluczową cechą diagnostyczną pozwalającą odróżnić zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się w dzieciństwie (F93.-) od zaburzeń nerwicowych (F40–F48).
• Zaburzenia lękowe w wieku dziecięcym obejmują:
  • F93.0 Lęk przed separacją w dzieciństwie. 
  • F93.1 Zaburzenie lękowe o typie fobii w dzieciństwie.
  • F93.2 Lęk społeczny w dzieciństwie.

Zaburzenia lękowe, wszystkie grupy wiekowe

• Więcej informacji na temat tych zaburzeń można znaleźć w artykułach dotyczących odpowiednich zaburzeń, które objawiają się lękiem.
• Zaburzenia lękowe, które z kilkoma wyjątkami (zob. uwagi w nawiasach) mogą występować przez całe życie:
  • F40 Zaburzenia lękowe w postaci fobii.
    • F40.0 Agorafobia bez lęku panicznego w wywiadzie, agorafobia z lękiem panicznym (objawiająca się tylko w późniejszym okresie dojrzewania lub dorosłości).
    • F40.1 Fobie społeczne.
    • F40.2 Specyficzne (izolowane) postacie fobii.
  • F41 Inne zaburzenia lękowe.
    • F41.0 Zaburzenie lękowe z napadami lęku [lęk paniczny] (objawy w późniejszym okresie dojrzewania lub dorosłości).
    • F41.1 Zaburzenia lękowe uogólnione.

Lęk jako nieswoisty objaw

• U dzieci granice między prawidłową emocjonalnością a zaburzeniem lękowym są często trudne do zidentyfikowania.
  • Sygnałem ostrzegawczym jest sytuacja, w której lęk uniemożliwia lub ogranicza adaptację społeczną odpowiednią dla danego etapu rozwoju.
• Lęk jest bardzo nieswoistym objawem, który może również występować w wielu innych zaburzeniach, np. zgodnie z ICD-10:
• F43 Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne.
• F94 Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym.

Częstość występowania

• Zaburzenia lękowe należą do najczęstszych zaburzeń psychicznych we wszystkich grupach wiekowych.
• Częstość występowania różni się nieznacznie w zależności od wieku.
• U dziewczynek tego typu zaburzenia wydają się wystepować nieco częściej niż u chłopców.
• Ogólna chorobowość zaburzeń lękowych wynosi 5–10% populacji.
• Z różnych badań można uzyskać następujące wartości szacunkowe¹:
  • zaburzenia lękowe u dzieci w wieku o 2 do 5 lat: 8%
    • W tej grupie częstsze występowanie u dzieci starszych niż u młodszych.
  • zaburzenia lękowe u młodzieży wymagające leczenia: 8–9%
  • zaburzenie o typie lęku separacyjnego: 2–3% 
  • uogólnione zaburzenie lękowe: 2–7%
  • fobie swoiste: 2–3%
  • fobia społeczna: 1–2% (dzieci), 6% (młodzież)
  • fobia szkolna: <1%
  • lęk napadowy: <1%.
• Najczęstsze zaburzenia u dzieci i młodzieży to uogólnione zaburzenie lękowe, fobia społeczna i lęk separacyjny.

Etiologia i patogeneza

• Przyczyna jest wieloczynnikowa i wynika z interakcji między czynnikami konstytucjonalnymi a doświadczeniami życiowymi dziecka, w tym środowiskiem, w którym dorasta.
• Prawdopodobnie rolę odgrywają następujące czynniki:
  • uwarunkowania genetyczne
  • czynniki osobowościowe
  • zaburzenia psychiczne i zmiany zachowania u rodziców
  • konkretne doświadczenia życiowe
  • kognitywne strategie radzenia sobie
  • adaptacja społeczna i rodzinne strategie radzenia sobie.

Czynniki predysponujące

• Depresja lub zaburzenie lękowe u rodziców, zarówno jako czynnik dziedziczny, jak i środowiskowy.

ICD-10

• Sekcja jest oparta na tym źródle.

Rozpoznania, które występują niezależnie od wieku

• F40. Zaburzenia lękowe w postaci fobii.
  • F40.01 Agorafobia z napadami paniki.
  • F40.1 Fobie społeczne.
  • F40.2 Specyficzne (izolowane) postacie fobii.
  • F40.8 Inne zaburzenia lękowe w postaci fobii.
  • F40.9 Fobie nieokreślone.
F41 Inne zaburzenia lękowe.
• F41.0 Zaburzenie lękowe z napadami lęku [lęk paniczny].
• F41.1 Zaburzenia lękowe uogólnione.
• F41.2 Zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane.
• F41.3 Inne mieszane zaburzenia lękowe.
• F41.8 Inne określone zaburzenia lękowe (histeria lękowa).
• F41.9 Zaburzenia lękowe, nieokreślone.

Rozpoznania swoiste u dzieci

• F93.0 Lęk przed separacją w dzieciństwie.
• F93.1 Zaburzenie lękowe o typie fobii w dzieciństwie.
• F93.2 Lęk społeczny w dzieciństwie.
• F93.8 Inne zaburzenia emocjonalne okresu dzieciństwa (w tym nadmierny lęk).

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Zaburzenia lękowe nie powinny być rozpoznawane przed ukończeniem 18. miesiąca życia.
  • Subkliniczne objawy lękowe mogą być wykrywalne już wcześniej.
• Należy odnotować współistniejące zaburzenia.
• Należy przeprowadzić szczegółową i konkretną diagnostykę zaburzeń lękowych.
• Jeśli rodzice podejrzewają, że sami cierpią na zaburzenia lękowe, powinna im zostać zalecona diagnostyka i w razie potrzeby terapia.
• Zaburzenia lękowe występują u dzieci i młodzieży w różnych postaciach w zależności od wieku i często towarzyszą im objawy depresyjne. Wyróżnia się następujące główne grupy:

Lęk separacyjny

• Nadmierny lęk przed separacją od osób przywiązanych lub znajomego otoczenia.
• Lęk występuje nadal w wieku, w którym takich reakcji nie można już uznać za prawidłowe.
• Zaburzenie z lękiem separacyjnym powinno być przedmiotem diagnostyki tylko wtedy, gdy lęk separacyjny jest podstawą zaburzenia lękowego i jeśli taki lęk pojawił się po raz pierwszy we wczesnym dzieciństwie.
• Dziecko obawia się separacji w nierealistyczny sposób, np. boi się być odseparowane od ważnej osoby, do której jest przywiązane, stara się uniknąć takiej separacji i natychmiast przywrócić kontakt.
• Inne objawy
  • Płacz, którego nie da się ukoić.
  • Samookaleczenie.
  • Uporczywe obawy dotyczące opiekuna.
  • Odmowa opuszczenia znanego otoczenia (np. pójście do przedszkola).
  • Odmowa pozostania samemu.
  • Podczas zasypiania wymagana jest obecność opiekunów.
  • Koszmary senne.
  • Dolegliwości somatyczne.
  • Unikanie aktywności.

Zaburzenia fobiczne

• U dzieci i młodzieży są to: fobie swoiste i agorafobia u starszych dzieci i młodzieży (np. strach przed tłumem i dużymi przestrzeniami).
  • Grupa zaburzeń, w których lęk występuje tylko lub głównie w określonych sytuacjach lub jest wywoływany przez określone obiekty, zwykle nieszkodliwe lub niegroźne.
  • W rezultacie pacjent unika takich sytuacji lub odczuwa w zetknięciu z nimi duży lęk.
  • U pacjentów na pierwszy plan mogą wysuwać się poszczególne objawy, takie jak kołatanie serca lub uczucie bliskie omdlenia. Często występują również wtórne lęki przed utratą kontroli lub popadnięciem w obłęd.
  • Już sama myśl o znalezieniu się w sytuacji, która wywołuje fobię, zwykle wyzwala lęk (tzw. lęk antycypacyjny).
  • Unikanie tej sytuacji łagodzi lęk.
• Zaburzenia fobiczne często współwystępują z depresją. O tym, czy będzie to jedno rozpoznanie: „zaburzenie fobiczne”, czy dwa: „zaburzenie fobiczne i epizod depresyjny”, decyduje kolejność wystąpienia w czasie.
• Swoiste fobie
  • nadmierne, nieadekwatne do rozwoju, lęki związane z przedmiotami i zachowania unikające
  • objawy typowe dla wieku dziecięcego
    • płacz
    • napady złości
    • kurczowe trzymanie się bliskiej osoby.
• „Fobia szkolna“ 
  
  • Nie jest to rozpoznanie samo w sobie i powinna być raczej oznaczona jako odmowa pójścia do szkoły. Charakteryzuje się:
    • silną niechęcią do uczęszczania do szkoły oraz
    • często objawami somatycznymi.
  • Przyczyny mogą być złożone:
    • Należy wyjaśnić, czy dziecko jest ofiarą nękania lub czy występują realistyczne powody strachu przed szkołą lub w drodze do szkoły.
    • lęk separacyjny (zob. wyżej), zwłaszcza u małych dzieci (7–8 lat)
    • depresja, szczególnie u nastolatków (wczesny okres dojrzewania).

Zaburzenie z lękiem społecznym 

• Wyraźny, uporczywy lub nawracający lęk przed nieznanymi osobami.
• Niepewność społeczna i unikanie kontaktów społecznych.
• Objawy prowadzą z jednej strony do unikania sytuacji budzących lęk, a z drugiej do wyraźnych ograniczeń.
• Lęk i zachowania unikające mogą odnosić się głównie do dorosłych, rówieśników lub obu tych grup.
• Innymi warunkami rozpoznania są:
  • Początek choroby przed 6. rokiem życia.
  • Wykluczenie uogólnionych zaburzeń lękowych (zob. poniżej) i innych zaburzeń psychicznych.
  • Objawy występują od co najmniej 4 tygodni.
• Objawy typowe dla wieku dziecięcego
  • płacz
  • lęk paniczny
  • napady złości
  • wycofanie
  • zesztywnienie ze strachu.
• Wzorzec objawów znacznie pokrywa się z fobią społeczną, która jest klasyfikowana jako zaburzenie fobiczne (zob. wyżej) w wieku dorosłym.

Uogólnione zaburzenie lękowe

• Nadmierne, niekontrolowane zmartwienia i lęki, które ograniczają aktywność pacjentów i ich zdolność do funkcjonowania w różnych sytuacjach.
• Często towarzyszą temu objawy somatyczne, takie jak bóle głowy lub brzucha, a pacjent ma trudności z relaksem i zasypianiem.
• Typowe są również:
  • martwienie się o nadchodzące zadania/wydarzenia
  • niepokój, trudności z koncentracją
  • łatwa męczliwość
  • napięcie, drażliwość, napady złości.
• Przed ustaleniem rozpoznania objawy powinny występować przez co najmniej połowę dni w okresie co najmniej 6 miesięcy.

Lęk napadowy

• Zasadniczą cechą są nawracające ciężkie napady lęku (paniki), które nie ograniczają się do konkretnej sytuacji lub szczególnych okoliczności, a zatem nie da się ich przewidzieć.
• Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń lękowych, podstawowe objawy obejmują:
  • nagle pojawiające się kołatanie serca
  • ból w klatce piersiowej
  • uczucie duszności
  • zawroty głowy
  • poczucie wyobcowania (depersonalizacja lub derealizacja).
• Inne wegetatywne objawy towarzyszące:
  • nadmierna potliwość
  • drżenie
  • suchość w ustach
  • hiperwentylacja.
• Często wtórnie występuje również lęk przed śmiercią, utratą kontroli lub popadnięciem w obłęd.
• W przypadku zaburzeń depresyjnych w czasie ataków paniki nie należy traktować lęku napadowego jako głównego rozpoznania, ponieważ jest on prawdopodobnie wtórną konsekwencją depresji.
• Lęki napadowe są rzadkie przed okresem dojrzewania i nigdy nie występują przed 6. rokiem życia.

Diagnostyka różnicowa

• Więcej informacji można znaleźć również w artykule Lęk.
• Narządowe zaburzenia lękowe (spowodowane dysfunkcją mózgu, np. guzem mózgu, neurologiczną chorobą układową, działaniem toksycznych substancji, w wyniku zaburzeń endokrynologicznych).
• Zaburzenia związane z przyjmowaniem substancji, np. narkotyki, leki.
• Depresja: często współwystępuje z zaburzeniami lękowymi.
• Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne: często współwystępuje z zaburzeniami lękowymi.
• Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne, np. zespół stresu pourazowego.
• Zaburzenia pod postacią somatyczną.
• Zespół depersonalizacji (pacjent doświadcza swojej aktywności umysłowej, ciała lub otoczenia jako nierealnych, odległych lub zautomatyzowanych).
• Całościowe zaburzenia rozwojowe, np. 
  • autyzm: czasami trudne odróżnienie od zaburzenia z lękiem społecznym (zob. wyżej)
  • zespół Aspergera
  • zespół Retta .
• Nadpobudliwość.
• Zaburzenia zachowania społecznego.
• Zaburzenia psychotyczne, np. schizofrenia.

Wywiad lekarski

Typowe cechy

• U większości pacjentów zaburzenia lękowe rozwijają się stopniowo.
• Fobie i ataki paniki mogą pojawić się nagle.
• Możliwe czynniki wywołujące ostrą odmowę pójścia do szkoły to choroba, śmierć w rodzinie, przeprowadzka przyjaciół lub zmiana szkoły.
• Objawy somatyczne
  • bóle głowy
  • bóle brzucha
  • nudności, wymioty
  • objawy wegetatywne: tachykardia, tachypnoe (przyśpieszony oddech), pocenie się, zawroty głowy, senność, suchość w ustach.
• Pacjenci często mają trudności z zasypianiem.
• Bardzo wybredne zachowania żywieniowe u małych dzieci mogą być objawem zaburzeń lękowych lub depresji.²

Dalsze badania, w razie potrzeby przez specjalistów

• Dokładny wywiad lekarski, najlepiej z kilku źródeł (samo dziecko, rodzice, nauczyciele)
  • Początek?
  • Czynniki wyzwalające?
  • W jakich sytuacjach występują objawy?
  • Częstość występowania i czas trwania ataków lęku?
  • Skoncentrowany czy swobodnie płynący, uogólniony lęk?
  • Czy lęk jest odpowiedni do wieku i etapu rozwoju danej osoby?
  • Zachowania unikające?
  • Wpływ na codzienne życie?
• Badania przesiewowe w kierunku innych zaburzeń psychicznych
  • Jest to ważne, ponieważ zaburzenie jest zwykle większe w przypadku chorób współistniejących.
  • W szczególności dotyczy depresji, ADHD, uzależnień i zaburzeń zachowania społecznego, ale także całościowych zaburzeń rozwojowych (zobacz także: Diagnostyka różnicowa).
• Wywiad somatyczny.
• Wywiad rodzinny
  • objawy zaburzeń lękowych, depresji, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych lub uzależnienia u członków rodziny?³
• Badanie indywidualne
  • rozmowa z dzieckiem/nastolatkiem (jest najważniejszym źródłem informacji od około 7. roku życia)
  • obserwacja zachowania (jest najważniejszym źródłem informacji do wieku około 7. roku życia)
    • u małych dzieci: skupienie się na obserwacji interakcji dziecko-rodzic
  • pośrednie objawy lęku (zobacz sekcja Badanie przedmiotowe).
• Kwestionariusze lękowe, np. .
  • wskaźnik wrażliwości na lęk u dzieci (Childhood Anxiety Sensivity Index — CASI).
• Diagnostyka wydajności, zwłaszcza w przypadku lęku związanego ze szkołą i spadku wydajności.
• Wyjaśnienie wszelkich objawów somatycznych
  • wykluczenie pierwotnych chorób somatycznych, takich jak np. 
    • hipoglikemia
    • guz chromochłonny
    • przełom tarczycowy
    • padaczka skroniowa
    • wpływy toksyn.

Badanie przedmiotowe

• Zachowanie związane z przywiązaniem (małe dzieci).
• Niepokój społeczny.
• Zachowania unikające, ew. odmowa pójścia do szkoły.
• Nierealistyczne obawy.
• Wzmożone napięcie mięśni.
• Nadpobudliwość autonomiczna, ew. napady lęku z kołataniem serca, poceniem się, drżeniem i uczuciem duszenia się
• Hiperwentylacja.
• Ew. silna niechęć do pewnych przedmiotów lub sytuacji.

Szczególnie u młodych ludzi

• Zaniepokojenie wyglądem własnego ciała.
• Uogólniony niepokój i niepewność co do własnej tożsamości i umiejętności.
• Lęk przed niemożnością poradzenia sobie w zwykłych sytuacjach społecznych.
• Wstyd w odniesieniu do własnych objawów.

Badanie pod kątem somatycznym

• W razie potrzeby badania uzupełniające w celu wyjaśnienia pierwotnych chorób somatycznych (zob. wyżej).

Wskazania do skierowania do specjalisty

• W przypadku poważnych dolegliwości, które funkcjonalnie ograniczają dziecko (i rodzinę) w szkole lub w czasie wolnym, a konsultacje nie prowadzą do zmian.
• Jeśli konieczna jest terapia swoista dla danego zaburzenia.
• W przypadku poważnych problemów rodzinnych, które skutkują negatywnymi interakcjami.

Leczenie

Cele leczenia

• Złagodzenie lub wyeliminowanie obecnych objawów.
• Zapobieganie rozwojowi trwałych zaburzeń lękowych.
• Wspieranie prawidłowego rozwoju dziecka w innych obszarach, tak, aby zdobyło pozytywne doświadczenia w radzeniu sobie z problemami, a lęk nie stał się zaburzeniem przewlekłym.

Ogólne informacje o leczeniu

• W przypadku zaburzeń lękowych należy przeprowadzić konsultacje i zapewnić psychoedukację.
• Terapie rodzic-dziecko powinny być metodą pierwszego wyboru u dzieci poniżej 3. roku życia z zaburzeniami lękowymi.
• Terapie behawioralne i psychodynamiczne powinny być również oferowane dzieciom w wieku 3–5 lat.
• Przy zaburzeniach lękowych nie należy stosować psychofarmakoterapii.
• Jeśli rodzice podejrzewają, że u nich również wystepują zaburzenia lękowe, powinna im zostać zalecona diagnostyka i w razie potrzeby terapia.
• Niektóre tymczasowe postaci lęku/strachu są normalne u dzieci i zwykle nie wymagają leczenia.
  • Rodzice i wychowawcy nie powinni starać się chronić dziecka przed wszystkimi sytuacjami potencjalnie wywołującymi lęk, ale wspierać w stawianiu im czoła, znoszeniu ich i ostatecznie pokonywaniu.
  • Ciepła i przyjazna atmosfera domowa stanowi warunek wstępny samoregulacji emocjonalnej w sytuacjach lękowych.
• Dziecko i jego rodzina potrzebują pomocy, jeśli objawy:
  • prowadzą do poważnego i trwałego zaburzenia
  • utrudniają prawidłowy rozwój dziecka
  • blokują funkcjonowanie społeczne, np. w rodzinie.
• W leczeniu zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży wskazane są multimodalne interwencje psychoterapeutyczne swoiste dla danego zaburzenia.

Wskazane postępowanie

• Kompleksowe informacje na temat zaburzenia.
• Konsultacje z dziećmi/młodzieżą i ich rodzicami.
• W przypadku odmowy chodzenia do szkoły: szybkie wznowienie uczęszczania do szkoły.
• Konsultacje dla pracowników przedszkoli/szkół.
• W razie potrzeby środki modyfikujące funkcje poznawcze lub zachowanie.
• Przy fobiach: szkolenie z planowaną ekspozycją na czynnik wyzwalający.

Psychoterapia

• Jeśli w rodzinie występują dysfunkcje i problemy z interakcją, wskazana może być psychoterapia rodzinna.
• W przypadku zaburzeń psychicznych w różnym stopniu może być konieczna terapia indywidualna.
• Psychoterapia grupowa może być ew. przydatna w przypadku nastolatków.
• Zgodnie z metaanalizą, trening fizyczny u dzieci i młodzieży może w pewnym stopniu przeciwdziałać stanom lękowym i depresyjnym, jednak nie ma jeszcze wystarczających badań, aby wyciągnąć jednoznaczne wnioski.⁴

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

• CBT jest najlepiej przebadaną skuteczną formą terapii dla dzieci z zaburzeniami lękowymi.⁵
  • Terapia poznawczo-behawioralna prowadzi do poprawy u około 2/3 dzieci i nastolatków z objawami lękowymi.⁶
  • Efekt ten wydaje się być wzmocniony przy jednoczesnym stosowaniu leków przeciwdepresyjnych.⁶
• W porównaniu z brakiem leczenia, CBT okazała się bardziej skuteczna w kilku badaniach terapeutycznych, zarówno w perspektywie krótko-, jak i długoterminowej.
• Metaanalizy sugerują, że różne formy zaangażowania rodziców w CBT mogą przynieść lepsze efekty.⁷
• Istnieje tylko kilka badań, w których porównano wyniki zastosowania CBT z np. psychoterapią rodzinną lub indywidualną. Obie te formy terapii mogą również obejmować elementy CBT.
• Zastosowanie CBT
  • Pokazanie dziecku strategii radzenia sobie z lękiem.
  • Psychoedukacja.
  • Rozpoznawanie lęku i innych uczuć.
  • Rozpoznanie i zmiana wzorców myślowych, które są powiązane z lękiem.
  • Techniki relaksacyjne aktywnie łagodzące niepokój.
  • Trening tych umiejętności w sytuacjach wywołujących lęk (ekspozycja).

Leczenie farmakologiczne

• Leki odgrywają pewną rolę w leczeniu dzieci z zaburzeniami lękowymi, ale nie powinny być metodą pierwszego wyboru.
  • Zaburzenia lękowe u niemowląt, małych dzieci i dzieci w wieku przedszkolnym nie powinny być leczone farmakologicznie.
• Ewentualne wskazania
  • Ciężkie postaci lęku, które prowadzą do tak wysokiego stopnia zaburzenia funkcjonowania, że udział w psychoterapii nie jest możliwy lub jeśli psychoterapia nie była skuteczna.
  • Wyraźne przewidywane problemy z lękiem.
  • Zaburzenia snu. 
• Powinno być prowadzone przez specjalistę w dziedzinie psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży.
• Powinno zawsze być prowadzone w skojarzeniu z innymi środkami.
• Nie ma wystarczających dowodów na skuteczność u dzieci i młodzieży. Zasadniczo można stosować leki wyłącznie poza wskazaniami rejestracyjnymi lub w ramach badań klinicznych.

Grupy substancji czynnych

• Leki przeciwdepresyjne 
  • preferowane SSRI, np. fluwoksamina
  • albo SNRI, np. wenlafaksyna.
• Benzodiazepiny
  • Np. alprazolam, klonazepam, chlordiazepoksyd.
  • Uwaga: bardzo wysokie ryzyko uzależnienia!
  • Tylko w przypadku leczenia stanu ostrego przez bardzo krótki okres czasu.
  • Np. przy zachowaniach samobójczych lub bardzo wysokim pobudzeniu.
  • Nigdy nie stosować dłużej niż 4 tygodnie.
  • Stopniowe odstawianie.
• Blokery receptorów beta
  • Np. propranolol, metroprolol
  • Ew. przy obecności wyraźnych objawów wegetatywnych.

Profilaktyka

• Ogólne środki stabilizujące sytuację życiową dziecka i wspierające jego zdolność do samoregulacji emocjonalnej.
• Wczesna interwencja w przypadku traumatycznych wydarzeń (zobacz także Zespół stresu pourazowego u dzieci i młodzieży).

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Niewiele jest wiadomo na temat spontanicznego przebiegu zaburzeń lękowych u dzieci.
  • Dolegliwości często ustępują samoistnie, ale mogą łatwo ulec reaktywacji.
  • U niektórych pacjentów w wieku dorosłym rozwijają się lęki napadowe.
  • Zapadalność zaburzeń depresyjnych w wieku dorosłym jest nieco wyższa.

Powikłania

• Uporczywe zaburzenia lękowe lub depresja, które uniemożliwiają prawidłowy rozwój i zbieranie ważnych doświadczeń społecznych.

Rokowanie

• Około 2/3 pacjentów powraca do zdrowia, u około 1/3 rozwijają się trwałe objawy.
• Niekorzystne oznaki prognostyczne to:
  • zaburzenia psychiczne, w tym uzależnienia u krewnych, zwłaszcza u rodziców
  • zaburzenia rozwoju emocjonalnego
  • długi czas od wystąpienia objawów do rozpoczęcia leczenia.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Medibas

• Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży.