Informacje ogólne

Wprowadzenie

• Śmiertelność z powodu chorób sercowo-naczyniowych spadła w ostatnich latach, prawdopodobnie ze względu na postępy w leczeniu ostrych przypadków oraz lepszą profilaktykę pierwotną i wtórną, ale pewną rolę mogą również odgrywać inne czynniki, takie jak ogólny standard życia lub długi okres pokoju w Europie.
• Niemniej jednak, choroba wieńcowa i udar nadal należą do najważniejszych przyczyn śmiertelności i niepełnosprawności w Europie.
• Uniknięcie lub przynajmniej opóźnienie wystąpienia miażdżycowej choroby naczyń tętniczych poprzez profilaktykę pierwotną może prowadzić do znacznego wydłużenia życia.
• Określenie ryzyka sercowo-naczyniowego i konsultacje w tym zakresie są zatem istotnymi elementami pierwotnej profilaktyki układu sercowo-naczyniowego i mają ogromne znaczenie¹
  .

Cele konsultacji w zakresie profilaktyki pierwotnej udzielanych przez lekarzy rodzinnych

• Identyfikacja pacjentów ze wyraźnie zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym
• Zmniejszenie zachorowalności i śmiertelności z powodu chorób sercowo-naczyniowych dzięki środkom profilaktyki pierwotnej
• Jednocześnie należy unikać nadmiaru diagnostyki i przesadnej opieki przy niskim ryzyku sercowo-naczyniowym.
• Wspólne podejmowanie decyzji przez lekarzy rodzinnych i pacjentów w oparciu o dostarczone informacje

Obliczanie ryzyka i przekazywanie informacji na ten temat

Wskazanie do obliczenia ryzyka

• Ustrukturyzowaną ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego należy rozważyć w następujących sytuacjach:
  • przy okazji badania lekarskiego dla kobiet >60 lat, dla mężczyzn >55 lat
  • w przypadku występowania jednego lub kilku czynników ryzyka: palenie tytoniu, podwyższone ciśnienie tętnicze, podwyższone stężenie lipidów, cukrzyca typu 2, dodatni wywiad rodzinny
  • przy nadwadze szczególnie z nagromadzeniem tłuszczu w okolicy brzucha lub otyłości
  • w przypadku osób z podwyższonym profilem ryzyka sercowo-naczyniowego w regularnych odstępach czasu (co rok lub co 2 lata)
  • w przypadku osób w wieku 35 lat i starszych z wysokim poziomem stresu psychospołecznego, niskim poziomem wykształcenia lub niepewną sytuacją społeczną
  • na życzenie pacjenta lub w przypadku wyrażenia odpowiednich obaw

Określenie ryzyka sercowo-naczyniowego — kalkulator ryzyka

• Przy podejmowaniu decyzji dotyczących leczenia należy wziąć pod uwagę ogólne ryzyko sercowo-naczyniowe.
  • Oddzielne rozważanie poszczególnych czynników ryzyka może prowadzić zarówno do nadmiernego, jak i niedostatecznego leczenia pacjenta.
• Chociaż istnieje łącznie kilkaset znanych czynników ryzyka, ogólne ryzyko można stratyfikować na podstawie kilku istotnych czynników.
• Bez kalkulatora ryzyka ogólne ryzyko sercowo-naczyniowe jest często niedostatecznie oszacowane.
• Ryzyko sercowo-naczyniowe należy obliczać przy użyciu algorytmu oceny ryzyka.
• Często używanymi instrumentami do obliczania ryzyka są:
  • ARRIBA
    
    • ryzyko zdarzenia sercowo-naczyniowego (zawał serca, udar mózgu) w ciągu najbliższych 10 lat
    • wsparcie decyzyjne w zakresie informowania o indywidualnym ogólnym ryzyku sercowo-naczyniowym w zakresie leczenia przez lekarza rodzinnego
    • Obejmuje u osób z cukrzycą średni poziom HbA1c.
    • Uwzględnia również terapeutycznie już obniżone ciśnienie tętnicze.
  • SCORE2 (ESC)² 
    • ryzyko zdarzenia sercowo-naczyniowego (zawał serca, udar) w ciągu najbliższych 10 lat
    • opracowane na podstawie dużych europejskich badań kohortowych
    • Ocenia cukrzycę tylko wg kategorii i nie bierze pod uwagę aktualnej sytuacji metabolicznej.
  • PROCAM
    • ryzyko zawału serca zakończonego zgonem i bez zgonu w ciągu najbliższych 10 lat
    • Ocenia cukrzycę tylko wg kategorii i nie bierze pod uwagę aktualnej sytuacji metabolicznej.

Czynniki predykcyjne ryzyka sercowo-naczyniowego

• Używane czynniki predykcyjne ryzyka są podobne, ale nie identyczne, dla różnych instrumentów obliczeniowych.
• Następujące parametry są uwzględniane w obliczeniach ogólnego ryzyka sercowo-naczyniowego:
  • wiek
  • płeć
  • skurczowe ciśnienie tętnicze
  • Palenie tytoniu
  • cholesterol całkowity
  • cholesterol HDL
  • leki przeciwnadciśnieniowe: tak/nie
  • cukrzyca (HbA1c)
  • objawowa choroba wieńcowa u krewnych pierwszego stopnia
• W odniesieniu do czynnika ryzyka cukrzycy zaleca się:
  • brak ogólnych badań przesiewowych
  • Jeśli jednak dorosły pacjent ma być zbadany, można zastosować odstęp 3 lat, począwszy od ukończenia 35. roku życia.
  • Przy podwyższonym ciśnieniu tętniczym należy wykonać badania pod kątem cukrzycy.
  • Ryzyko chorób sercowo-naczyniowych należy obliczyć u pacjentów chorujących na cukrzycę.
  • U osób z cukrzycą stężenie lipidów we krwi powinno być oznaczane w ramach oceny ryzyka sercowo-naczyniowego.
• Związek ze zdarzeniami sercowo-naczyniowymi wykazano w przypadku innych czynników ryzyka, ale nie należy ich rutynowo określać w celu obliczenia ryzyka po rozważeniu korzyści i szkód:
  • albuminuria (z wyjątkiem cukrzycy typu 1)
  • glukoza we krwi u osób bez cukrzycy
  • BMI, stosunek obwodu talii do obwodu bioder, obwód bioder
  • CRP
  • spoczynkowe i próba wysiłkowa EKG
  • homocysteina
  • grubość błony wewnętrznej tętnicy szyjnej
  • wskaźnik kostka-ramię
  • wskaźnik zwapnienia serca
  • ilość leukocytów
  • lipoproteina A
  • choroby przyzębia
  • status społeczno-ekonomiczny

Klasyfikacja ryzyka

• Przewidywane 10-letnie ryzyko zdarzenia sercowo-naczyniowego jest podzielone na trzy poziomy nasilenia:
  • niskie: <10%>
  • średnie: 10% do <20%>
  • duże: ≥ 20 %

Środki w ramach profilaktyki pierwotnej

Środki niefarmakologiczne

Ogólne informacje dotyczące konsultacji

• Jeśli występuje zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe, należy udzielić konsultacji dotyczącej zachowań związanych ze zdrowiem, w szczególności
  • w zakresie aktywności fizycznej
  • w zakresie odżywiania
  • w zakresie rzucenia palenia
• Udowodniono, że prowadzi to do trwałego zmniejszenia ryzyka.
• Opartym na dowodach modelem konsultacji jest tzw. strategia 5A:
  1. Assess (ocena): rejestrowanie zachowań ryzykownych i gotowości do zmiany (motywacja, postępowanie, wiedza)
  2. Advise (porada): bezpośrednie, jasne zalecenie zmiany postępowania
  3. Agree (zgoda): wyznaczanie wspólnych celów z uwzględnieniem gotowości do zmian
  4. Assist (wsparcie): działania wspierające uwzględniające gotowość do zmian
  5. Arrange (organizacja): uzgodnienie i wdrożenie dalszych kontaktów z lekarzem

Aktywność fizyczna

• Należy zalecić zajęcia rekreacyjne
  • o umiarkowanej intensywności
    • częstość oddechów lub tętno zauważalnie wzrastające wraz z uczuciem ciepła albo poceniem się, ale bez uczucia wyczerpania
  • przez co najmniej 30 minut, 5 dni w tygodniu
• Ryzyko sercowo-naczyniowe u osób zażywających ruchu jest o ok. 35% niższe. Ustalenie to opiera się jednak na analizach kohortowych — nie można wykluczyć ryzyka błędu: na przykład ludzie, którzy są zdrowi i dużo ćwiczą, żyją dłużej. Nie wiemy, czy ćwiczenia ruchowe są rzeczywiście odpowiedzialne za wydłużenie średniej długości życia.
• Jedyne randomizowane badanie w tym temacie³ zostało przeprowadzone na osobach z cukrzycą — i doprowadziło do rozczarowującego wyniku, że oprócz redukcji HbA1c nie wywarty został wpływ na kliniczne punkty końcowe, takie jak częstość zawałów serca i śmiertelność.
• Jeśli osiągnięty zostanie tylko niższy czas trwania obciążenia, zastosowanie mają następujące zasady:
  • Liczy się każda regularna sesja umiarkowanych ćwiczeń fizycznych.
  • Nawet minimalna aktywność fizyczna wiąże się ze zmniejszeniem śmiertelności w porównaniu z całkowitym brakiem aktywności fizycznej⁴.
• Aktywności o umiarkowanej intensywności obejmują np.:
  • marsz z prędkością 5 km/h: 3,3 MET (MET = równoważnik metaboliczny)
  • nordic walking 6 km/h: 5 MET
  • jazda na rowerze 18 km/h: 6 MET
• Obecnie nie jest jasne, czy ryzyko sercowo-naczyniowe można zmniejszyć za pomocą samego treningu siłowego.

dieta

• Nawyki żywieniowe wpływają na ryzyko sercowo-naczyniowe przede wszystkim poprzez wpływ na czynniki ryzyka, takie jak dyslipidemia, wysokie ciśnienie tętnicze, cukrzyca i nadwaga, ale często także po prostu poprzez poprawę samopoczucia i jakości życia².
• Można dokonać rozróżnienia między jakościowymi i ilościowymi składnikami żywienia.
  • Podstawą jest składnik jakościowy (odżywianie ochronne naczyń krwionośnych i mięśnia sercowego).
  • Składnik ilościowy powinien być brany pod uwagę tylko w przypadku otyłości, a przede wszystkim incydentu metabolicznego.
• Odżywianie powinno być przede wszystkim zróżnicowane i zestawione wedle zaleceń dotyczących diety śródziemnomorskiej.
  • To oraz unikanie produktów przetworzonych powinno zminimalizować udział tłuszczów nasyconych, które należy zastąpić jedno- lub wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi.
• Zasadniczo nie powinno się zalecać suplementacji witaminami lub produktami zawierającymi przeciwutleniacze.

Skład diety śródziemnomorskiej

• Codziennie
  • produkty zbożowe: 1–2 porcje na posiłek, najlepiej w postaci produktów pełnoziarnistych
  • warzywa: 2 lub więcej porcji na posiłek, co najmniej jedna porcja dziennie w postaci surowej
  • owoce: 1–2 porcje na posiłek np. jako deser
  • płyny: 1,5–2 litrów wody i niesłodzonej herbaty ziołowej
  • nabiał: 2 porcje dziennie, najlepiej o niskiej zawartości tłuszczu
  • oliwa z oliwek: bardziej elementarny składnik, bogaty w jednonienasycone kwasy tłuszczowe
  • oliwki, orzechy, ziarna/nasiona: źródło tłuszczów, białka, witamin
  • przyprawy, zioła, czosnek, cebula: jako przyprawy dla urozmaicenia smaku i zmniejszenia spożycia soli
• Co tydzień
  • ryby/owoce morza: 2 lub więcej porcji
  • jajka: 2–4 porcje (w tym. gotowane i pieczone)
  • białe mięso: 2 porcje
  • czerwone mięso: mniej niż 2 porcje, najlepiej cienko pokrojone; mięso przetworzone przemysłowo (np. kiełbasa, dania gotowe) — mniej niż 1 porcja
  • ziemniaki: do 3 porcji, w miarę możliwości świeżo przyrządzone
• Informacje ogólne
  • alkohol: spożycie powinno być ograniczone do maksymalnie umiarkowanego spożycia (mężczyźni do 2 kieliszków wina dziennie, kobiety do 1 kieliszka dziennie podczas posiłków).
  • spożycie soli<6 g na dobę>

Rzucenie palenia

• Wszystkich pacjentów należy pytać o używanie nikotyny i je dokumentować.
• Zaleca się całkowitego rzucenie palenia papierosów.
• Rzucenie palenia jest najskuteczniejszą ze wszystkich interwencji dotyczących stylu życia.
• Rzucenie palenia jest również bardziej skuteczne niż jakakolwiek farmakoterapia.
  • zmniejszenie ryzyka o ok. 35–50 %
• Rzucenie palenia wydłuża życie średnio o:
  • U ok. 10 lat w przypadku rzucenia palenia w wieku 25–34 lat
  • U ok. 9 lat w przypadku rzucenia palenia w wieku 35–44 lat
  • U ok. 6 lat w przypadku rzucenia palenia w wieku 45–54 lat
• Skuteczność konsultacji lekarskiej w rozpoczynaniu rzucania palenia
  • spontaniczny wskaźnik bez konsultacji: 2%/rok
  • wskaźnik po prostej, krótkiej konsultacji medycznej: 3–5%/rok
  • Wyższe wskaźniki osiąga się dzięki bardziej intensywnej konsultacji i konsultacji przeprowadzanej przez lekarzy rodzinnych po szkoleniu.
• E-papierosy są opcją zaprzestania palenia. Należy wziąć pod uwagę swoiste ryzyko płucne i ryzyko przewlekłego uzależnienia od e-papierosów.

Środki farmakologiczne

Nadciśnienie tętnicze

• Badanie przesiewowe: zasadniczo ciśnienie tętnicze powinno być mierzone co 3 lata i doraźnie.
• Rozpoczęcie leczenia hipotensyjnego zależy od ogólnego ryzyka sercowo-naczyniowego.
  • 10-letnie ryzyko <20%>
    • Zmiana stylu życia przez 4–6 miesięcy (skurczowe ciśnienie tętnicze 140–159 mmHg lub i/lub rozkurczowe ciśnienie tętnicze >90–99 mmHg)
    • Zmiana stylu życia przez kilka tygodni (skurczowe ciśnienie tętnicze 160–179 mmHg lub i/lub rozkurczowe ciśnienie tętnicze >100–109 mmHg)
    • Jeśli docelowa wartość ciśnienia tętniczego nie zostanie osiągnięta po tych odstępach czasu, należy zalecić farmakologiczne leczenie hipotensyjne.
  • 10-letnie ryzyko ≥20%
    • Skurczowe ciśnienie tętnicze >140 mmHg i/lub rozkurczowe >90 mmHg: należy zalecić rozpoczęcie leczenia farmakologicznego.
    • skurczowe ciśnienie tętnicze ≥180 mmHg i/lub rozkurczowe ≥110 mmHg: szybkie rozpoczęcie farmakologicznego leczenia hipotensyjnego
  • osoby starsze (>80 lat)
    • W przypadku osób w wieku >80 lat o rozpoczęciu leczenia lub jego przerwaniu można decydować indywidualnie.
• Cele leczenia
  • Głównym celem jest zmniejszenie ogólnego ryzyka sercowo-naczyniowego.
  • Ogólnie rzecz biorąc, należy dążyć do ciśnienia skurczowego ≤140 mmHg i rozkurczowego ≤90 mmHg.
• Podstawowy wybór leku przeciwnadciśnieniowego powinien być dokonywany na podstawie:
  • Skuteczność
  • Tolerancja
  • Choroby współistniejące
  • kosztów
• Leczenie można rozpocząć jako:
  • monoterapię (leki pierwszego wyboru: diuretyki, inhibitory ACE, blokery receptora angiotensyny, antagonisty Ca)
  • terapię skojarzoną, np.:
    • diuretyk + inhibitor ACE (lub ARB)
    • antagonista wapnia + inhibitor ACE (lub ARB)
    • diuretyk + beta-bloker
• W celu zminimalizowania możliwych reakcji niepożądanych można rozważyć rozpoczęcie leczenia od dwóch leków przeciwnadciśnieniowych w dawce o połowę mniejszej niż standardowa.
• Terapia skojarzona jest również zalecana, jeśli ciśnienie tętnicze jest nadal >20/10 mmHg powyżej wartości docelowej po leczeniu odpowiednią dawką leku.
• Jeśli ciśnienie tętnicze jest nadal niedostatecznie kontrolowane, dawkę można zwiększyć w ramach skojarzenia 2 leków, a w razie potrzeby terapię można rozszerzyć do skojarzenia 3 lub 4 leków.
• Ocena skuteczności: z reguły comiesięczne badania kontrolne do momentu osiągnięcia docelowej wartości ciśnienia tętniczego

hipercholesterolemia

• Przed rozpoczęciem leczenia obniżającego stężenie lipidów należy najpierw rozważyć wtórną hiperlipoproteinemię i leczyć odpowiednie choroby podstawowe (np. zaburzenia nerek i wątroby, cukrzycę, niedoczynność tarczycy).
• Ponadto, ze względu na lepszy wpływ zmiany stylu życia na ogólne ryzyko (względne zmniejszenie o ok. 35–45%) przed rozpoczęciem leczenia lekami obniżającymi stężenie lipidów, zasadne jest przedstawienie bezwzględnego i względnego ryzyka sercowo-naczyniowego oraz możliwych skutków leczenia.
• Zalecenia w zależności od całkowitego 10-letniego ryzyka sercowo-naczyniowego
  • Ryzyko >20%: należy zaproponować leczenie statynami.
  • Ryzyko 10–20% (lub wyraźnie zwiększone ryzyko związane z wiekiem): terapię statynami można rozważyć po indywidualnej konsultacji.
• Ponadto pacjenci z bardzo wysokim poziomem cholesterolu całkowitego >8 mmol/l (>310 mg/dl) lub LDL >4,9 mmol/l (>190 mg/dl), a w przypadku rodzinnej hipercholesterolemii i chorób sercowo-naczyniowych w wywiadzie zaleca się leczenie statyną ze względu na znacznie zwiększone ryzyko per se.
• Względne i bezwzględne zmniejszenie ryzyka
  • W badaniach, w których stosowano głównie statyny w małych i umiarkowanych dawkach (np. simwastatynę w dawce 40 mg), względne ryzyko zawału mięśnia sercowego było zmniejszone o ok. 30%, a śmiertelność o ok. 10%.
  • w dostępnych badaniach z medianą czasu trwania leczenia wynoszącą 4 lata bezwzględna redukcja (redukcja ryzyka w zależności od indywidualnego ryzyka początkowego): zawał mięśnia sercowego 0,8%, udar 0,4%, śmiertelność 0,4%
• Czas do osiągnięcia korzyści
  • Aby uniknąć poważnego incydentu sercowo-naczyniowego w profilaktyce pierwotnej, 100 osób musi być leczonych przez 2,5 roku.
• Grupy specjalne
  • Osoby starsze odnoszą mniejsze korzyści z leczenia statynami w profilaktyce pierwotnej niż osoby młodsze. U osób w wieku powyżej 75 lat nie można z całą pewnością udowodnić korzyści ze stosowania statyn.
  • W przypadku stwierdzonej cukrzycy należy oczekiwać nieco większego bezwzględnego zmniejszenia ryzyka niż w przypadku braku cukrzycy.
  • Nie udowodniono korzyści z leczenia statynami w przypadku dializ lub niewydolności serca.
• dawkowanie
  • Leczenie powinno być prowadzone jako „terapia stałą dawką” w standardowych dawkach (w szczególności simwastatyna lub prawastatyna 20–40 mg/d); nie należy miareczkować dawki do określonej wartości docelowej LDL.
    • Nie ma dowodów na to, że pacjenci w profilaktyce pierwotnej odnoszą korzyści z miareczkowania zgodnie z określonymi docelowymi wartościami LDL-C.
    • W odstępstwie od tego, obecne wytyczne ESC zalecają leczenie ukierunkowane na wartość docelową².
  • Terapia wysokimi dawkami statyn nie powinna być prowadzona u osób bez objawowych chorób sercowo-naczyniowych lub rodzinnej hipercholesterolemii.
    • Nie ma danych z randomizowanych badań potwierdzających korzyści ze zintensyfikowanej terapii statynami w profilaktyce pierwotnej.
    • Począwszy od średniej dawki jej podwojenie zwykle prowadzi tylko do niewielkiego dodatkowego efektu LDL ze wzrostem reakcji niepożądanych. Simwastatyny nigdy nie należy stosować w dawce większej niż 40 mg.
• Ból mięśni jako reakcja niepożądana
  • Występuje zwykle 4–6 tygodni po rozpoczęciu leczenia.
  • W pierwszym roku leczenia umiarkowaną dawką odnotowano jeden dodatkowy przypadek dolegliwości mięśniowych na 100 osób, który można przypisać leczeniu statynami.
  • W przypadku dolegliwości mięśniowych wywołanych przez statyny należy wyjaśnić następujące kwestie:
    1. Czy występuje uszkodzenie mięśni (CK >5-krotności górnej granicy)?
    2. Czy istnieją oznaki innych przyczyn dolegliwości mięśniowych?
    3. Czy nadal istnieje korzystny stosunek korzyści do ryzyka leczenia statynami z punktu widzenia lekarza i pacjenta?
    4. Czy tolerowana jest bardzo niska dawka lub alternatywna statyna?
  • Rozpoznanie „nietolerancji statyny” zakłada, że co najmniej dwie różne statyny nie były tolerowane, nawet w niskich dawkach.
  • możliwe działania
    1. redukcja dawki
    2. przejście na inną statynę
    3. odstawienie
• Ze względu na brak potwierdzonych korzyści nie należy stosować innych substancji czynnych niż statyny lub (przy nietolerancji fibratów), takich jak ezetymib, cholestyramina, kwasy tłuszczowe omega-3, o ile nie występuje objawowe choroba sercowo-naczyniowa lub rodzinna hipercholesterolemia.
• W przypadku chorób sercowo-naczyniowych w wywiadzie rodzinnym i znacznie podwyższonego poziomu cholesterolu, należy skierować pacjenta do specjalisty.

Cukrzyca

• Podstawowymi metodami leczenia cukrzycy są regularna aktywność fizyczna, doradztwo żywieniowe i redukcja masy ciała, a następnie leczenie farmakologiczne.
• Metformina powinna być stosowana w celu zmniejszenia ryzyka sercowo-naczyniowego w przypadku osób z nadwagą z cukrzycą typu 2, jeśli nie osiągnięto zadowalającego spadku HbA1c za pomocą zmiany stylu życia.
  • względne zmniejszenie ryzyka o 40% w przypadku stosowania metforminy
• Obniżenie poziomu HbA1c poniżej 7,0% za pomocą leków nie zapewnia korzyści netto i dlatego nie powinno być stosowane w profilaktyce sercowo-naczyniowej.

leki hamujące agregację płytek krwi

• Stosowanie leków przeciwpłytkowych w profilaktyce pierwotnej od lat budzi kontrowersje.
• Zasadniczo ASA nie powinien być stosowany w profilaktyce pierwotnej chorób sercowo-naczyniowych.
• W przypadku bardzo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego możliwe pierwotne działanie profilaktyczne ASA w stosunku do spodziewanego ryzyka krwawienia (jak również możliwa farmakologiczna ochrona gastrologiczna) powinny być szczegółowo omówione indywidualnie.
• Leczenie przeciwpłytkowe nie powinno być oferowane w ramach profilaktyki pierwotnej osobom w wieku 60 lat i starszym.

Różnice związane z płcią

• Ogólnie rzecz biorąc, istnieje mniej wiarygodnej wiedzy na temat mechanizmów, rokowania i leczenia chorób sercowo-naczyniowych u kobiet, ponieważ w przeszłości kobiety były niedostatecznie reprezentowane w badaniach.
• Klasyczne czynniki ryzyka mogą mieć różny wpływ w zależności od płci.
  • Na przykład palenie jest związane z wyższym względnym ryzykiem zaburzeń serca u kobiet.
  • I odwrotnie, rzucenie palenia prowadzi do szybszego zmniejszenia ryzyka u kobiet niż u mężczyzn.
• Do tej pory czynniki ryzyka były rejestrowane rzadziej u kobiet niż u mężczyzn i kobiety były rzadziej informowane o istniejącym ryzyku sercowo-naczyniowym⁵.
• Z drugiej strony, wykształcone kobiety częściej niż mężczyźni stosują strategie profilaktyki pierwotnej⁶.

Szczególne uwagi w przypadku osób starszych

• Osoby starsze są często reprezentowane w badaniach terapeutycznych jedynie w ograniczonym zakresie, więc brakuje odpowiednich dowodów.
• Dlatego w ramach leczenia często wymagane są indywidualne rozważania.
• statyny
  • W starszym wieku wskazanie do leczenia powinno opierać się na 10-letniej oczekiwanej długości życia.
  • W przypadku osób w wieku >75 lat bez cukrzycy nie ma pewności co do pozytywnego stosunku korzyści do ryzyka.
    • Można również omówić przerwanie dotychczasowego leczenia statynami, szczególnie w przypadku skrócenia oczekiwanej długości życia i pogorszenia ogólnego stanu fizycznego.
• leki przeciwnadciśnieniowe
  • Dostępne są dowody dotyczące osób w wieku od 40 do 80 lat; decyzję o rozpoczęciu leczenia hipotensyjnego u osób starszych należy podejmować indywidualnie.
  • Szacuje się, że sprawne osoby starsze prawdopodobnie odniosą korzyści z leczenia hipotensyjnego, lecz korzyści dla pacjentów geriatrycznych są mniej jasne.
    • Należy również wziąć pod uwagę zwiększone ryzyko upadku, leki przeciwnadciśnieniowe należą do „leków zwiększających ryzyko upadku.“
• leki hamujące agregację płytek krwi
  • Ze względu na rosnące ryzyko krwawienia, stosowanie ASA w profilaktyce pierwotnej u osób starszych należy oceniać szczególnie krytycznie⁷.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

• Zawał serca
• Migotanie i trzepotanie przedsionków
• Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
• Pełnowartościowa dieta