Regional content

Content

Informacje ogólne

Definicja

• Zobacz sekcja Kryteria diagnostyczne i następujące artykuły:
  • Nadmierne spożywanie alkoholu, w tym picie w celu odurzenia („binge drinking”)
  • Uzależnienie od alkoholu
  • Zatrucie alkoholem

Częstość występowania

• Alkohol jest najczęściej używanym środkiem psychoaktywnym w okresie dojrzewania.
• Rozpoczęcie spożywania
  • średni wiek to ok. 14 lat
  • 2/3 osób w wieku od 12 do 17 lat i 90% w wieku od 16 do 17 lat piło przynajmniej raz alkohol.
• Ryzykowne spożywanie alkoholu
  • Około 3% osób w wieku od 12 do 17 lat spożywa alkohol w ilościach uznawanych za zagrażające zdrowiu dorosłych.
• Różnice między płciami
  • W zależności od zastosowanej metodologii, badania epidemiologiczne wykazują różne różnice między płciami.
  • Współczynnik chorobowości ryzykownego spożywania wśród dziewcząt i młodych kobiet był wcześniej niższy niż wśród chłopców i mężczyzn, ale od końca XX wieku proporcje wydają się być coraz bardziej wyrównane.¹

Czynniki predysponujące

• Indywidualne czynniki podatności na nadużywanie alkoholu¹
  • czynniki biologiczne, w tym genetyczne
    • Alkohol ma na niektóre osoby szczególnie relaksujące działanie. Zwiększa to ryzyko uzależnienia.
    • Wysoka tolerancja na alkohol oznacza, że brak bodźca ostrzegawczego przed dużymi dawkami.
  • niekorzystne cechy temperamentu
    • niski próg drażliwości
    • impulsywność
    • poszukiwanie stymulacji
    • zmniejszona zdolność do odraczania gratyfikacji
    • niedobory w zakresie umiejętności adaptacji społecznej.
• Grupy ryzyka¹
  • dorastanie w rodzinach ryzyka, charakteryzujących się:
    • nadużywaniem alkoholu i narkotyków
    • dysharmonią
    • brakiem struktur
  • niekorzystna grupa rówieśnicza
  • niski poziom wykształcenia
  • zaburzenia psychiczne, np.:
    • zaburzenia zachowań społecznych, osobowość dyssocjalna
    • nadpobudliwość, ADHD
    • depresja
    • zaburzenia lękowe
    • zaburzenia odżywiania
  • aktywność zawodowa związana z łatwym dostępem do alkoholu.

ICD-10

• F10 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu.
  • F10.0 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (ostre zatrucie).
  • F10.1 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (następstwa szkodliwego używania substancji).
  • F10.2 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół uzależnienia).
  • F10.3 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół abstynencyjny).
  • F10.4 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół abstynencyjny z majaczeniem).
  • F10.5 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zaburzenia psychotyczne).
  • F10.6 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół amnestyczny).
  • F10.7 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (rezydualne i późno ujawniające się zaburzenia psychotyczne).
  • F10.8 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania).
  • F10.9 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, nieokreślone).

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

Ostre upojenie alkoholowe

• Prezentacja kliniczna (więcej informacji można znaleźć w artykule Zatrucie alkoholem) jest często zróżnicowana u młodocianych przez dodatkowe zażywanie substancji psychoaktywnych.
  • Należy dokładnie wypytać pacjenta o przyjmowane substancje, w razie potrzeby na podstawie wywiadu zebranego od osób trzecich, np. innych osób, które obserwowały spożycie.
• Problemy behawioralne
  • odhamowanie
  • kłótliwość, agresywne zachowanie
  • labilność afektu
  • zaburzenia koncentracji uwagi
  • ograniczenie zdolności osądu
  • upośledzenie sprawności.
• Dodatkowe możliwe do zaobserwowania objawy
  • niestabilność chodu
  • niestabilność postawy
  • niewyraźna mowa
  • oczopląs (nystagmus)
  • zaburzenia świadomości (senność, śpiączka)
  • zaczerwienienie twarzy
  • przekrwienie spojówek.
• Patologiczne upojenie
  
  • bardzo rzadki wariant ostrego upojenia
    • ew. po spożyciu alkoholu po raz pierwszy.
  • Do charakterystycznych objawów należą:
    • wyraźne objawy zatrucia po wypiciu stosunkowo niewielkiej ilości alkoholu.
    • Przeważnie agresywne zaburzenia zachowania, które są nietypowe dla osoby trzeźwej.
    • Objawy pojawiają się zaledwie kilka minut po spożyciu alkoholu.
  • Róznicowanie z:
    • psychoorganicznym zespołem mózgowym
    • zaburzeniami psychicznymi, np. schizofrenią, zaburzeniami urojeniowymi.

Następstwa szkodliwego używania alkoholu

• Szkodliwe używanie alkoholu (ICD-10, F10.1) występuje, gdy spożycie alkoholu prowadzi do szkód zdrowotnych.
• Może występować jako zaburzenie fizyczne — albo —
• psychiczne, np. jako epizod depresyjny.
• Limity spożycia
  • Obowiązujących dla dorosłych limitów ryzykownego i niebezpiecznego spożycia (więcej informacji znajduje się w artykule Nadmierne spożywanie alkoholu) nie można przenosić na dzieci i młodzież.
    • W fazie rozwoju istnieją indywidualne zagrożenia, które przyczyniają się do potencjalnie szkodliwych skutków spożywania alkoholu.
  • Dzieci nie powinny w ogóle pić alkoholu.
  • Młodociani powinni unikać alkoholu, aby zapobiec negatywnemu wpływowi na swój rozwój.

Zespół uzależnienia od alkoholu według ICD-10

• Jako uzależnienie od alkoholu (ICD-10 F10.2) określa się zespół zjawisk behawioralnych, poznawczych i fizycznych, które rozwijają się w wyniku nawykowego spożywania alkoholu.
• Typowe jest:
  • silne pragnienie picia alkoholu
  • trudności w kontrolowaniu stosowania
  • kontynuacja spożywania alkoholu mimo szkodliwych skutków.
• Spożywanie alkoholu jest traktowane priorytetowo w stosunku do innych działań i zobowiązań.
• Wzrasta tolerancja na alkohol, a czasami rozwija się fizyczny zespół odstawienny.
• Uzależnienie może dotyczyć samego alkoholu lub dodatkowo innych przyjmowanych substancji.

Zaburzenia związane z używaniem alkoholu wg DSM-5

• Wg DSM-5 zaburzenia związane ze spożywaniem alkoholu, definiowane są przez następujące cechy:
  • powtarzające się spożywanie alkoholu skutkujące niewypełnianiem ważnych obowiązków w pracy, szkole lub domu
  • wielokrotne spożywanie alkoholu w sytuacjach, w których może dojść do fizycznego zagrożenia spowodowanego jego spożyciem
  • kontynuacja spożywania alkoholu mimo trwających lub powtarzających się problemów społecznych lub interpersonalnych
  • rozwój tolerancji charakteryzujący się znacznym wzrostem dawki lub zmniejszonym działaniem przy tej samej dawce
  • objawy odstawienne albo ich unikanie bądź łagodzenie poprzez spożywanie alkoholu
  • spożywanie przez dłuższy czas lub w większych ilościach niż planowano (utrata kontroli)
  • uporczywe pragnienie lub nieudane próby ograniczenia lub kontrolowania spożycia alkoholu
  • spędzanie dużej ilości czasu na zdobywaniu i spożywaniu alkoholu lub powrotu do zdrowia po skutkach jego spożycia
  • porzucenie lub ograniczenie ważnych czynności z powodu spożywania alkoholu
  • kontynuacja spożywania mimo problemów fizycznych lub psychicznych
  • silny głód alkoholowy.
• Jeśli co najmniej dwie z tych cech wystąpią w ciągu 12 miesięcy, występuje zaburzenie związane ze spożywaniem alkoholu.
• Specyfikacja nasilenia choroby:
  • spełnione 2–3 kryteria: postać łagodna
  • spełnione 4–5 kryteriów: umiarkowane
  • spełnione ≥6 kryteriów: postać ciężka.

Alkoholowy zespół abstynencyjny

• Rzadko występuje u młodocianych.
  • Stwierdzane przy długotrwałym uzależnieniu od alkoholu i ciągłym jego spożywaniem.
• Definicja wg ICD-10
  
  • Objawy, które występują w różnych kombinacjach i nasileniu po całkowitym lub czasowym odstawieniu alkoholu, który był wcześniej spożywany w sposób ciągły.
  • Początek i przebieg
    • ograniczone w czasie
    • zależne od dawki spożytej bezpośrednio przed zaprzestaniem lub zmniejszeniem picia.
  • Zespół odstawienny może być powikłany napadami drgawek.

Diagnostyka różnicowa, wywiad lekarski i badanie

• Zobacz artykuły na temat poszczególnych zaburzeń związanych z alkoholem:
  • Ostre upojenie alkoholowe.
  • Nadużywanie alkoholu, badania przesiewowe i wykrywanie przypadków.
  • Nadmierne spożywanie alkoholu.
  • Uzależnienie od alkoholu.
  • Zespół odstawienny.

Wskazania do skierowania do specjalisty

Leczenie ambulatoryjne

• Krótka interwencja ukierunkowana na odstawienie alkoholu może zwykle odbywać się w warunkach ambulatoryjnych, także w gabinecie lekarza rodzinnego albo pediatrycznym, przy założeniu odpowiednich kwalifikacji lekarza.
• Na przykład u lekarza z dodatkowym przeszkoleniem w zakresie podstawowej opieki w ramach medycyny uzależnień lub w poradni uzależnień.
• Uzależnienie od alkoholu i towarzyszące zaburzenia psychiczne można leczyć we współpracy z psychoterapeutami albo psychiatrami dzieci i młodzieży.
• W miarę możliwości u specjalistów z dodatkowymi kwalifikacjami w zakresie medycyny uzależnień lub psychologii uzależnień.
• Z reguły przydatna jest współpraca z innymi psychospołecznymi organizacjami wspomagającymi takimi jak grupy samopomocy i, w zależności od problemu, np. placówkami pomocy dla osób uzależnionych, młodzieży, bezrobotnych lub bezdomnych.

Leczenie stacjonarne

• Ostre upojenie alkoholowe.
• Alkoholowy zespół abstynencyjny przebiegający z:
  • zaburzeniami świadomości
  • brakiem równowagi wegetatywnej
  • objawami psychotycznymi, ostrym splątaniem
  • majaczeniem w wyniku odstawienia alkoholu 
    • zawsze wymagane monitorowanie i leczenie szpitalne, w miarę możliwości na oddziale intensywnej opieki medycznej.
• W razie potrzeby leczenie odwykowe w szpitalu (patrz poniżej)
• Ew. rehabilitacja stacjonarna w warunkach szpitalnych.
• Pierwszy napad padaczkowy.

Leczenie

Cele leczenia

• Abstynencja lub — w przypadku starszych nastolatków — zmniejszenie ilości wypijanego alkoholu i zaprzestanie ryzykownych zachowań.
  • Jeśli nadmierne spożywanie alkoholu wielokrotnie prowadzi do utraty kontroli, jest to wyraźna przesłanka do dążenia do abstynencji.
  • Nawet jeśli nie uda się osiągnąć trwałej abstynencji, okresy abstynencji dają przynajmniej pacjentom możliwość powrotu do dobrego stanu zdrowia.
• W najlepszym przypadku pacjenci dążą do abstynencji i są gotowi podjąć odpowiednie leczenie, aby osiągnąć ten cel.
• Aby obniżyć opór wobec zwrócenia się o poradę i rozpoczęcia leczenia, starszym młodocianym i młodym dorosłym, którzy nie dążą do abstynencji, można jako alternatywny cel leczenia zaproponować zmniejszenie spożycia alkoholu.⁵
• Zapobieganie negatywnym fizycznym, psychologicznym lub społecznym następstwom.
• Leczenie wszelkich współwystępujących lub powodujących uzależnienie chorób psychicznych.

Ostre stany związane z alkoholem

• Leczenie przebiega według tych samych zasad, co w przypadku dorosłych i zostało opisane w poniższych artykułach:
  • Ostre upojenie alkoholowe.
  • Choroby spowodowane nadużywaniem alkoholu. 
  • Zespół odstawienny.

Uzależnienie od alkoholu, fazy leczenia

1. Nawiązanie kontaktu i wprowadzenie do programu terapii

• Uzyskanie wglądu w chorobę i motywacji do terapii.
  • Ew. jest to łatwiejsze dla osób nie będących lekarzami, np. poprzez skutecznie wyleczonych i zrehabilitowanych młodych pacjentów, na przykład w grupie samopomocy.
• Wywiad motywacyjny jako podstawowy element
  • Więcej informacji można znaleźć w artykule Zaprzestanie spożywania alkoholu, krótka interwencja.

2. Detoksykacja i kwalifikowane odstawienie

• Zazwyczaj w warunkach szpitalnych.
• Swoiste interwencje psychoterapeutyczne należy rozpocząć już w tej fazie leczenia (kwalifikowane odstawienie).
• Więcej informacji można znaleźć w artykule Uzależnienie od alkoholu.

3. Leczenie po fazie ostrej 

• Po detoksykacji lub kwalifikowanym odstawieniu należy od razu zaoferować kompleksowe leczenie po fazie ostrej: w trybie ambulatoryjnym, całodziennym ambulatoryjnym (częściowo stacjonarnym) lub stacjonarnym.
• Formy leczenia po fazie ostrej
  • leczenie odwykowe, zwykle trwające kilka miesięcy
  • leczenie adaptacyjne jako składowa rehabilitacji medycznej
  • intensywna psychoterapia lub socjoterapia (często korzystna jest terapia grupowa lub rodzinna)
  • doradztwo, grupy samopomocy
  • kontynuacja edukacji szkolnej lub nauki zawodu, pomoc w znalezieniu pracy, rehabilitacja zawodowa
  • pomoc w reintegracji.
• Więcej informacji można znaleźć w artykule Uzależnienie od alkoholu.

Psychoterapia

• Zaprzestanie spożywania alkoholu - krótka interwencja
  • Rozmowa motywacyjna może być oferowana jako krótka interwencja po ostrym zatruciu alkoholem.
• Terapia poznawczo-behawioralna.
• Formy terapii oparte na pracy z rodziną
  • Członkowie rodziny powinni być włączeni w leczenie.
  • Wielowymiarowa terapia rodzinna.
  • Integracyjna terapia rodzinna i poznawczo-behawioralna.
  • Terapia wielosystemowa (MST), krótka terapia rodzinna, funkcjonalna terapia rodzinna i terapia rodzinna zorientowana na zasoby.

Terapie psychospołeczne

• Należy zaoferować np. :
  • psychoedukację
  • trening umiejętności społecznych
  • terapię sportem i kinezyterapię
  • pedagogikę czasu wolnego
  • ergoterapię.
• Jako część planu leczenia dla rodziny chorego można oferować wsparcie wychowawcze.

Leczenie farmakologiczne

• U młodocianych z zaburzeniami związanymi z alkoholem nie można zalecać do zapobiegania nawrotom akamprozatu ani naltreksonu (więcej informacji na temat leczenia farmakologicznego dorosłych w artykule Uzależnienie od alkoholu).
• Jeśli istnieje wskazanie do leczenia ADHD metylofenidatem, wskazanie to należy szczególnie krytycznie przeanalizować, jeśli występuje również zaburzenie związane z alkoholem, a leczenie należy planować i monitorować z zachowaniem ostrożności.

Profilaktyka

• Ograniczenie spożycia alkoholu jest bardziej realistycznym celem prewencyjnym dla młodych ludzi niż trwała abstynencja.

Uzależnienie jako stopniowy proces uczenia się

• Doświadczenie z jedną substancją uzależniającą sprzyja próbowaniu innych.
  
  • Palenie tytoniu zwiększa prawdopodobieństwo nadmiernego spożywania alkoholu.
    • Zapobieganie paleniu tytoniu jako ważna strategia pierwotnej profilaktyki nadmiernego spożywania alkoholu.
  • Spożywanie alkoholu zwiększa prawdopodobieństwo zażywania nielegalnych substancji psychoaktywnych.

Wczesna profilaktyka w wieku przedszkolnym

• Zadania edukacyjne nauczycieli i rodziców
  • Nauczanie wartości i postaw, które wykluczają spożywanie alkoholu jako sposób rozwiązywania problemów.
  • Funkcja wzoru do naśladowania w kontakcie z substancjami uzależniającymi.
• Dzieci ze zwiększonym ryzykiem uzależnienia w późniejszym życiu
  • agresywne, ekspansywne zachowanie
  • brak samokontroli
  • zwiększona impulsywność
  • wyraźne poszukiwanie natychmiastowych wzmocnień
  • zwiększona podatność na bodźce zewnętrzne
  • niedobór umiejętności adaptacji społecznej.
• Postępowanie w przypadku dzieci z podwyższonym ryzykiem
  • swoiste dla zaburzenia programy wsparcia 
  • poradnictwo dla rodziców.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

• Różny w zależności od zaburzenia związanego ze spożywaniem alkoholu, momentu rozpoczęcia spożywania i rodzaju leczenia.
  • Więcej informacji można znaleźć w artykułach Nadmierne spożywanie alkoholu i Uzależnienie od alkoholu.

Powikłania

Szybkie

• Wandalizm.
• Przemoc.
• Napaść seksualna.
• Samobójstwa.
• Wypadki.

Opóźnione

• Uszkodzenia mózgu²
  • zmniejszenie objętości korowej
  • wolniejszy wzrost istoty białej.
• Spowolnienie rozwoju
  • fizyczne
  • psychiczne
  • poznawcze
  • społeczne.
• Prawie każdy narząd w organizmie może zostać trwale uszkodzony przez regularne spożywanie alkoholu.
  
  • Zobacz także artykuł Choroby spowodowane nadużywaniem alkoholu.
• Zwiększone ryzyko innych uzależnień, np. palenia tytoniu, spożywania nielegalnych substancjii psychoaktywnych (głównie konopi indyjskich i ecstasy).

Rokowanie

• W przypadku współistniejącego ADHD rokowanie dotyczące uzależnienia od alkoholu jest mniej korzystne.
• Zwiększone ryzyko zaburzeń związanych z alkoholem w wieku dorosłym³
  • Ponad 1/4 zaburzeń związanych z alkoholem u dorosłych pacjentów rozpoczęła się przed 18. rokiem życia.
• Więcej informacji w artykułach:
  • Nadmierne spożywanie alkoholu
  • Uzależnienie od alkoholu.

Dalsze postępowanie

• W ramach leczenia po fazie ostrej.
• Więcej informacji zobacz także artykuł Uzależnienie od alkoholu.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Medibas