Definicja: Szkodliwe używanie alkoholu: prowadzi do szkód na zdrowiu. Uzależnienie od alkoholu: zmiany w zachowaniu, objawy poznawcze i somatyczne. dzieci: <14 roku życia; młodzież: 14–18 lat; młodzi dorośli: 18–21 lat.>
Częstość występowania: Rozpoczęcie spożywania średnio ok. 14 lat, pierwsze odurzenie średnio ok. 16–17 latach. Ryzykowne spożywanie u co najmniej 3% młodzieży.
Objawy: Objawy nadmiernego spożywania alkoholu w wywiadzie, problemy z koncentracją, roztargnienie, spadek wyników w szkole lub pracy, objawy zaburzeń psychicznych lub problemów społecznych, ryzykowne zachowania pod wpływem alkoholu, rzadko objawy odstawienia.
Wyniki: Możliwy powtarzający się zapach alkoholu z ust, ew. objawy wskazujące na dodatkowe używanie nielegalnych narkotyków.
Diagnostyka: Wczesna identyfikacja osób szczególnie zagrożonych szkodliwym spożywaniem alkoholu. W przypadku tych osób ukierunkowany wywiad lekarski i badanie przedmiotowe, w razie potrzeby uzupełnione kwestionariuszami dotyczącymi spożywania alkoholu oraz badaniami laboratoryjnymi.
Leczenie: Osoby nadużywające alkoholu powinny rozpoznać swój problem i być motywowane do utrzymywania abstynencji. W przypadku starszych młodocianych pomocne może być początkowo dążenie do zmniejszenia ilości wypijanego alkoholu; czasami wystarcza krótka interwencja ambulatoryjna. W przypadku zatrucia alkoholem lub zespołów abstynencyjnych wskazana jest kwalifikowana detoksykacja w warunkach stacjonarnych, a następnie po fazie leczenia stanu ostrego, zwykle leczenie ambulatoryjne, z interwencjami psychospołecznymi. lub środki w zakresie rehabilitacji, terapii dla młodzieży i pomocy w integracji.
Alkohol jest najczęściej używanym środkiem psychoaktywnym w okresie dojrzewania.
Rozpoczęcie spożywania
średni wiek to ok. 14 lat
2/3 osób w wieku od 12 do 17 lat i 90% w wieku od 16 do 17 lat piło przynajmniej raz alkohol.
Ryzykowne spożywanie alkoholu
Około 3% osób w wieku od 12 do 17 lat spożywa alkohol w ilościach uznawanych za zagrażające zdrowiu dorosłych.
Różnice między płciami
W zależności od zastosowanej metodologii badania epidemiologiczne wykazują różne różnice między płciami.
Współczynnik chorobowości ryzykownego spożywania wśród dziewcząt i młodych kobiet był wcześniej niższy niż wśród chłopców i mężczyzn, ale od końca XX wieku wydają się coraz bardziej wyrównane1.
Czynniki predysponujące
Cały rozdział opiera się na tych źródłach literaturowych,,.
Indywidualne czynniki podatności na zagrożenia
czynniki biologiczne, w tym genetyczne
Alkohol ma na niektóre osoby szczególnie relaksujące działanie. Zwiększa to ryzyko uzależnienia.
Wysoka tolerancja na alkohol oznacza, że brak bodźca ostrzegawczego przed dużymi dawkami.
niekorzystne cechy temperamentu
niski próg drażliwości
impulsywność
poszukiwanie stymulacji
zmniejszona zdolność do odraczania gratyfikacji
niedobory w zakresie umiejętności adaptacji społecznej
Grupy ryzyka
dorastanie w rodzinach ryzyka, charakteryzujących się:
aktywność zawodowa związana z łatwym dostępem do alkoholu
ICD-10
F10 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu
F10.0 Ostre zatrucie
F10.1 Szkodliwe użytkowanie
F10.2 Zespół uzależnienia
F10.3 Zespół abstynencyjny
F10.4 Zespół abstynencyjny z majaczeniem delirium tremens — alkoholowe)
F10.5 Zaburzenia psychotyczne (w tym halucynoza alkoholowa, paranoja alkoholowa, psychoza alkoholowa BNO, urojona zazdrość alkoholowa)
F10.6 Zespół amnestyczny (w tym zespół Korsakowa, spowodowany przez alkohol)
F10.7 Rezydualne i późno ujawniające się zaburzenia psychotyczne
F10.8 Inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania
F10.9 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, nieokreślone
diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
Ostre upojenie alkoholowe
Obraz objawów (więcej informacji można znaleźć w artykule Zatrucie alkoholem) jest często zmieniany u młodocianych przez dodatkowe zażywanie substancji psychoaktywnych.
Należy dokładnie wypytać o przyjmowane substancje, w razie potrzeby na podstawie wywiadu zebranego od osób trzecich, np. z udziałem innych młodych ludzi, którzy obserwowali spożycie.
Obowiązujących dla dorosłych limitów ryzykownego i niebezpiecznego spożycia (więcej informacji znajduje się w artykule Nadmierne spożywanie alkoholu) nie można przenosić na dzieci i młodzież.
W fazie rozwoju istnieją indywidualne zagrożenia, które przyczyniają się do potencjalnie szkodliwych skutków spożywania alkoholu.
Dzieci nie powinny w ogóle pić alkoholu.
Młodociani powinni jak najbardziej unikać alkoholu, aby zapobiec negatywnemu wpływowi na swój rozwój.
Jako uzależnienie od alkoholu (ICD-10 F10.2) określa się zespół zjawisk behawioralnych, poznawczych i fizycznych, które rozwijają się w wyniku nawykowego spożywania alkoholu.
Typowe jest:
silne pragnienie picia alkoholu
trudności w kontrolowaniu stosowania
kontynuacja spożywania alkoholu mimo szkodliwych skutków
Spożywanie alkoholu jest traktowane priorytetowo w stosunku do innych działań i zobowiązań.
Wzrasta tolerancja na alkohol, a czasami rozwija się fizyczny zespół odstawienny.
Uzależnienie może dotyczyć samego alkoholu lub dodatkowo innych substancji.
Zaburzenia związane z używaniem alkoholu wg DSM-5
Poprzednie rozróżnienie między uzależnieniem a nadużywaniem substancji zostało zniesione wraz z ostatnią rewizją DSM w 2013 roku.
DSM-5 mówi obecnie o zaburzeniach związanych ze spożywaniem alkoholu, definiowanych przez następujące cechy:
powtarzające się spożywanie alkoholu skutkujące niewypełnianiem ważnych obowiązków w pracy, szkole lub domu
wielokrotne spożywanie alkoholu w sytuacjach, w których może dojść do fizycznego zagrożenia spowodowanego jego spożyciem
kontynuacja spożywania alkoholu mimo trwających lub powtarzających się problemów społecznych lub interpersonalnych
rozwój tolerancji charakteryzujący się znacznym wzrostem dawki lub zmniejszonym działaniem przy tej samej dawce
objawy odstawienia albo ich unikanie bądź łagodzenie poprzez spożywanie alkoholu
Spożywanie przez dłuższy czas lub w większych ilościach niż planowano (utrata kontroli).
uporczywe pragnienie lub nieudane próby ograniczenia lub kontrolowania spożycia alkoholu
Spędzanie dużej ilości czasu na zdobywaniu i spożywaniu alkoholu lub dochodzeniu do siebie po skutkach jego spożycia.
Porzucenie lub ograniczenie ważnych czynności z powodu spożywania alkoholu
kontynuacja spożywania mimo problemów fizycznych lub psychicznych
silny głód alkoholowy
Jeśli co najmniej dwie z tych cech wystąpią w ciągu 12 miesięcy, występuje zaburzenie związane ze spożywaniem alkoholu.
Objawy, które występują w różnych kombinacjach i nasileniu po całkowitym lub względnym odstawieniu alkoholu, który był wcześniej spożywany w sposób ciągły.
Początek i przebieg
ograniczone w czasie
zależne od dawki spożytej bezpośrednio przed zaprzestaniem lub zmniejszeniem picia
Zespół odstawienny może być powikłany objawowymi napadami drgawek.
Diagnostyka różnicowa, wywiad lekarski i badanie
Zobacz artykuły na temat poszczególnych zaburzeń związanych z alkoholem:
Krótka interwencja ukierunkowana na odstawienie alkoholu może zwykle odbywać się w warunkach ambulatoryjnych, także w gabinecie lekarza rodzinnego albo pediatrycznym, przy założeniu odpowiedniej kwalifikacji lekarza.
na przykład u lekarza z dodatkowym przeszkoleniem w zakresie podstawowej opieki w ramach medycyny uzależnień lub w poradni uzależnień
Uzależnienie od alkoholu i towarzyszące zaburzenia psychiczne można leczyć we współpracy z psychoterapeutami albo psychiatrami dzieci i młodzieży.
w miarę możliwości z dodatkowymi kwalifikacjami w zakresie medycyny uzależnień lub psychologii uzależnień
Z reguły przydatna jest współpraca z innymi psychospołecznymi punktami kontaktowymi, takimi jak grupy samopomocy i, w zależności od problemu, np. placówkami pomocy dla osób uzależnionych, młodzieży, bezrobotnych lub bezdomnych.
Abstynencja lub — w przypadku starszych nastolatków — zmniejszenie ilości wypijanego alkoholu i zaprzestanie ryzykownych zachowań.
W najlepszym przypadku pacjenci dążą do abstynencji i są gotowi podjąć odpowiednie leczenie, aby osiągnąć ten cel.
Jeśli nadmierne spożywanie alkoholu wielokrotnie prowadzi do utraty kontroli, jest to wyraźna przesłanka do dążenia do abstynencji.
Nawet jeśli nie uda się osiągnąć trwałej abstynencji, okresy abstynencji dają przynajmniej pacjentom możliwość powrotu do dobrego stanu zdrowia.
Aby obniżyć opór wobec zwrócenia się o poradę i rozpoczęcia leczenia, starszym młodocianym i młodym dorosłym, którzy nie dążą do abstynencji, można jako alternatywny cel leczenia zaproponować zmniejszenie spożycia alkoholu5.
Zapobieganie fizycznym, psychologicznym lub społecznym negatywnym następstwom.
Leczenie wszelkich współwystępujących lub powodujących uzależnienie chorób psychicznych.
Ostre stany związane z alkoholem
Leczenie przebiega według tych samych zasad, co w przypadku dorosłych i zostało opisane w poniższych artykułach:
Po detoksykacji lub kwalifikowanym odstawieniu należy od razu zaoferować kompleksowe leczenie po fazie ostrej: w trybie ambulatoryjnym, całodziennym ambulatoryjnym (częściowo stacjonarnym) lub stacjonarnym.
Formy leczenia po fazie ostrej
leczenie odwykowe, zwykle trwające kilka miesięcy
leczenie adaptacyjne jako składowa rehabilitacji medycznej
intensywna psychoterapia lub socjoterapia (często korzystna jest terapia grupowa lub rodzinna)
doradztwo, grupy samopomocy
kontynuacja szkoły lub nauki zawodu, pomoc w znalezieniu pracy, rehabilitacja zawodowa
Rozmowa motywacyjna (MI) może być oferowana jako krótka interwencja po ostrym zatruciu alkoholem.
Terapia poznawczo-behawioralna
Formy terapii oparte na pracy z rodziną
Członkowie rodziny powinni być włączeni w leczenie.
wielowymiarowa terapia rodzinna
integracyjna terapia rodzinna i poznawczo-behawioralna
terapia wielosystemowa (MST), krótka terapia rodzinna, funkcjonalna terapia rodzinna i terapia rodzinna zorientowana na zasoby
Terapie psychospołeczne
Należy oferować np. .
psychoedukację
Trening umiejętności społecznych
terapię sportem i kinezyterapię
pedagogikę czasu wolnego
ergoterapię
Jako część planu leczenia dla rodziny chorego można oferować wsparcie wychowawcze.
Leczenie farmakologiczne
U młodocianych z zaburzeniami związanymi z alkoholem nie można zalecać do zapobiegania nawrotów akamprozatu ani naltreksonu (więcej informacji na temat leczenia farmakologicznego dorosłych zobacz Uzależnienie od alkoholu).
Jeśli istnieje wskazanie do leczenia ADHD metylofenidatem, wskazanie to należy szczególnie krytycznie przeanalizować, jeśli występuje również zaburzenie związane z alkoholem, a leczenie należy planować i monitorować z zachowaniem ostrożności.
Profilaktyka
Ograniczenie spożycia alkoholu jest bardziej realistycznym celem prewencyjnym dla młodych ludzi niż trwała abstynencja.
Uzależnienie jako stopniowy proces uczenia się
Doświadczenie z jedną substancją uzależniającą sprzyja próbowaniu innych.
Slade T, Chapman C, Swift W et al. Birth cohort trends in the global epidemiology of alcohol use and alcohol-related harms in men and women: systematic review and metaregression. BMJ Open 2016; 6:e011827. bmjopen.bmj.com
Squeglia LM, Tapert SF, Sullivan EV, et al.: Brain development in heavy-drinking adolescents. Am J Psychiatry 2015; 172: 531–42. www.ncbi.nlm.nih.gov
McCambridge J, McAlaney J, Rowe R: Adult consequences of late adolescent alcohol consumption: a systematic review of cohortstudies. PLoS Med 2011; 8: e1000413. PMID: 21346802 PubMed
Autor*innen
Thomas M. Heim, Dr. med., Wissenschaftsjournalist, Freiburg
Definicja: Szkodliwe używanie alkoholu: prowadzi do szkód na zdrowiu. Uzależnienie od alkoholu: zmiany w zachowaniu, objawy poznawcze i somatyczne. dzieci: <14 roku życia; młodzież: 14–18 lat; młodzi dorośli: 18–21 lat.>