Definicja: Nadużywanie alkoholu to szkodliwe spożywanie alkoholu prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia. Uzależnienie od alkoholu prowadzi do zmian w zachowaniu, pogorszenia objawów poznawczych i somatycznych.
Częstość występowania: Rozpoczęcie spożywania w wieku ok. 14 lat, pierwsze odurzenie w wieku ok. 16–17 lat, ryzykowne spożywanie u co najmniej 3% młodzieży.
Objawy: Objawy nadmiernego spożywania alkoholu w wywiadzie, problemy z koncentracją, roztargnienie, pogorszenie wyników w nauce lub wydajności pracy, objawy zaburzeń psychicznych lub problemów społecznych, ryzykowne zachowania pod wpływem alkoholu, rzadko objawy odstawienia.
Badanie fizyklane i objawy: Możliwy zapach alkoholu z ust, ew. objawy wskazujące na dodatkowe przyjmowanie innych substancji psychoaktywnych.
Diagnostyka: Wczesna identyfikacja osób szczególnie zagrożonych szkodliwym spożywaniem alkoholu. W przypadku tych osób ukierunkowany wywiad lekarski i badanie przedmiotowe, w razie potrzeby uzupełnione kwestionariuszami dotyczącymi spożywania alkoholu oraz badaniami laboratoryjnymi.
Leczenie: Osoby nadużywające alkoholu powinny rozpoznać swój problem i być motywowane do utrzymywania abstynencji. W przypadku starszych młodocianych pomocne może być początkowo dążenie do zmniejszenia ilości wypijanego alkoholu; czasami wystarcza krótka interwencja ambulatoryjna. W przypadku zatrucia alkoholem lub zespołów abstynencyjnych wskazana jest profesjonalna detoksykacja w warunkach stacjonarnych, a następnie po fazie leczenia stanu ostrego, zwykle leczenie ambulatoryjne, z interwencjami psychospołecznymi. Dodatkowo wskazane postępowaniew psychoterapeutyczne i pomoc w integracji.
Alkohol jest najczęściej używanym środkiem psychoaktywnym w okresie dojrzewania.
Rozpoczęcie spożywania
średni wiek to ok. 14 lat
2/3 osób w wieku od 12 do 17 lat i 90% w wieku od 16 do 17 lat piło przynajmniej raz alkohol.
Ryzykowne spożywanie alkoholu
Około 3% osób w wieku od 12 do 17 lat spożywa alkohol w ilościach uznawanych za zagrażające zdrowiu dorosłych.
Różnice między płciami
W zależności od zastosowanej metodologii, badania epidemiologiczne wykazują różne różnice między płciami.
Współczynnik chorobowości ryzykownego spożywania wśród dziewcząt i młodych kobiet był wcześniej niższy niż wśród chłopców i mężczyzn, ale od końca XX wieku proporcje wydają się być coraz bardziej wyrównane.1
Czynniki predysponujące
Indywidualne czynniki podatności na nadużywanie alkoholu1
czynniki biologiczne, w tym genetyczne
Alkohol ma na niektóre osoby szczególnie relaksujące działanie. Zwiększa to ryzyko uzależnienia.
Wysoka tolerancja na alkohol oznacza, że brak bodźca ostrzegawczego przed dużymi dawkami.
niekorzystne cechy temperamentu
niski próg drażliwości
impulsywność
poszukiwanie stymulacji
zmniejszona zdolność do odraczania gratyfikacji
niedobory w zakresie umiejętności adaptacji społecznej.
aktywność zawodowa związana z łatwym dostępem do alkoholu.
ICD-10
F10 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu.
F10.0 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (ostre zatrucie).
F10.1 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (następstwa szkodliwego używania substancji).
F10.2 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół uzależnienia).
F10.3 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół abstynencyjny).
F10.4 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół abstynencyjny z majaczeniem).
F10.5 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zaburzenia psychotyczne).
F10.6 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół amnestyczny).
F10.7 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (rezydualne i późno ujawniające się zaburzenia psychotyczne).
F10.8 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania).
F10.9 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, nieokreślone).
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
Ostre upojenie alkoholowe
Prezentacja kliniczna (więcej informacji można znaleźć w artykule Zatrucie alkoholem) jest często zróżnicowana u młodocianych przez dodatkowe zażywanie substancji psychoaktywnych.
Należy dokładnie wypytać pacjenta o przyjmowane substancje, w razie potrzeby na podstawie wywiadu zebranego od osób trzecich, np. innych osób, które obserwowały spożycie.
Obowiązujących dla dorosłych limitów ryzykownego i niebezpiecznego spożycia (więcej informacji znajduje się w artykule Nadmierne spożywanie alkoholu) nie można przenosić na dzieci i młodzież.
W fazie rozwoju istnieją indywidualne zagrożenia, które przyczyniają się do potencjalnie szkodliwych skutków spożywania alkoholu.
Dzieci nie powinny w ogóle pić alkoholu.
Młodociani powinni unikać alkoholu, aby zapobiec negatywnemu wpływowi na swój rozwój.
Jako uzależnienie od alkoholu (ICD-10 F10.2) określa się zespół zjawisk behawioralnych, poznawczych i fizycznych, które rozwijają się w wyniku nawykowego spożywania alkoholu.
Typowe jest:
silne pragnienie picia alkoholu
trudności w kontrolowaniu stosowania
kontynuacja spożywania alkoholu mimo szkodliwych skutków.
Spożywanie alkoholu jest traktowane priorytetowo w stosunku do innych działań i zobowiązań.
Wzrasta tolerancja na alkohol, a czasami rozwija się fizyczny zespół odstawienny.
Uzależnienie może dotyczyć samego alkoholu lub dodatkowo innych przyjmowanych substancji.
Zaburzenia związane z używaniem alkoholu wg DSM-5
Wg DSM-5 zaburzenia związane ze spożywaniem alkoholu, definiowane są przez następujące cechy:
powtarzające się spożywanie alkoholu skutkujące niewypełnianiem ważnych obowiązków w pracy, szkole lub domu
wielokrotne spożywanie alkoholu w sytuacjach, w których może dojść do fizycznego zagrożenia spowodowanego jego spożyciem
kontynuacja spożywania alkoholu mimo trwających lub powtarzających się problemów społecznych lub interpersonalnych
rozwój tolerancji charakteryzujący się znacznym wzrostem dawki lub zmniejszonym działaniem przy tej samej dawce
objawy odstawienne albo ich unikanie bądź łagodzenie poprzez spożywanie alkoholu
spożywanie przez dłuższy czas lub w większych ilościach niż planowano (utrata kontroli)
uporczywe pragnienie lub nieudane próby ograniczenia lub kontrolowania spożycia alkoholu
spędzanie dużej ilości czasu na zdobywaniu i spożywaniu alkoholu lub powrotu do zdrowia po skutkach jego spożycia
porzucenie lub ograniczenie ważnych czynności z powodu spożywania alkoholu
kontynuacja spożywania mimo problemów fizycznych lub psychicznych
silny głód alkoholowy.
Jeśli co najmniej dwie z tych cech wystąpią w ciągu 12 miesięcy, występuje zaburzenie związane ze spożywaniem alkoholu.
Objawy, które występują w różnych kombinacjach i nasileniu po całkowitym lub czasowym odstawieniu alkoholu, który był wcześniej spożywany w sposób ciągły.
Początek i przebieg
ograniczone w czasie
zależne od dawki spożytej bezpośrednio przed zaprzestaniem lub zmniejszeniem picia.
Krótka interwencja ukierunkowana na odstawienie alkoholu może zwykle odbywać się w warunkach ambulatoryjnych, także w gabinecie lekarza rodzinnego albo pediatrycznym, przy założeniu odpowiednich kwalifikacji lekarza.
Na przykład u lekarza z dodatkowym przeszkoleniem w zakresie podstawowej opieki w ramach medycyny uzależnień lub w poradni uzależnień.
Uzależnienie od alkoholu i towarzyszące zaburzenia psychiczne można leczyć we współpracy z psychoterapeutami albo psychiatrami dzieci i młodzieży.
W miarę możliwości u specjalistów z dodatkowymi kwalifikacjami w zakresie medycyny uzależnień lub psychologii uzależnień.
Z reguły przydatna jest współpraca z innymi psychospołecznymi organizacjami wspomagającymi takimi jak grupy samopomocy i, w zależności od problemu, np. placówkami pomocy dla osób uzależnionych, młodzieży, bezrobotnych lub bezdomnych.
Abstynencja lub — w przypadku starszych nastolatków — zmniejszenie ilości wypijanego alkoholu i zaprzestanie ryzykownych zachowań.
Jeśli nadmierne spożywanie alkoholu wielokrotnie prowadzi do utraty kontroli, jest to wyraźna przesłanka do dążenia do abstynencji.
Nawet jeśli nie uda się osiągnąć trwałej abstynencji, okresy abstynencji dają przynajmniej pacjentom możliwość powrotu do dobrego stanu zdrowia.
W najlepszym przypadku pacjenci dążą do abstynencji i są gotowi podjąć odpowiednie leczenie, aby osiągnąć ten cel.
Aby obniżyć opór wobec zwrócenia się o poradę i rozpoczęcia leczenia, starszym młodocianym i młodym dorosłym, którzy nie dążą do abstynencji, można jako alternatywny cel leczenia zaproponować zmniejszenie spożycia alkoholu.5
Zapobieganie negatywnym fizycznym, psychologicznym lub społecznym następstwom.
Leczenie wszelkich współwystępujących lub powodujących uzależnienie chorób psychicznych.
Ostre stany związane z alkoholem
Leczenie przebiega według tych samych zasad, co w przypadku dorosłych i zostało opisane w poniższych artykułach:
1. Nawiązanie kontaktu i wprowadzenie do programu terapii
Uzyskanie wglądu w chorobę i motywacji do terapii.
Ew. jest to łatwiejsze dla osób nie będących lekarzami, np. poprzez skutecznie wyleczonych i zrehabilitowanych młodych pacjentów, na przykład w grupie samopomocy.
Po detoksykacji lub kwalifikowanym odstawieniu należy od razu zaoferować kompleksowe leczenie po fazie ostrej: w trybie ambulatoryjnym, całodziennym ambulatoryjnym (częściowo stacjonarnym) lub stacjonarnym.
Formy leczenia po fazie ostrej
leczenie odwykowe, zwykle trwające kilka miesięcy
leczenie adaptacyjne jako składowa rehabilitacji medycznej
intensywna psychoterapia lub socjoterapia (często korzystna jest terapia grupowa lub rodzinna)
doradztwo, grupy samopomocy
kontynuacja edukacji szkolnej lub nauki zawodu, pomoc w znalezieniu pracy, rehabilitacja zawodowa
Rozmowa motywacyjna może być oferowana jako krótka interwencja po ostrym zatruciu alkoholem.
Terapia poznawczo-behawioralna.
Formy terapii oparte na pracy z rodziną
Członkowie rodziny powinni być włączeni w leczenie.
Wielowymiarowa terapia rodzinna.
Integracyjna terapia rodzinna i poznawczo-behawioralna.
Terapia wielosystemowa (MST), krótka terapia rodzinna, funkcjonalna terapia rodzinna i terapia rodzinna zorientowana na zasoby.
Terapie psychospołeczne
Należy zaoferować np. :
psychoedukację
trening umiejętności społecznych
terapię sportem i kinezyterapię
pedagogikę czasu wolnego
ergoterapię.
Jako część planu leczenia dla rodziny chorego można oferować wsparcie wychowawcze.
Leczenie farmakologiczne
U młodocianych z zaburzeniami związanymi z alkoholem nie można zalecać do zapobiegania nawrotom akamprozatu ani naltreksonu (więcej informacji na temat leczenia farmakologicznego dorosłych w artykule Uzależnienie od alkoholu).
Jeśli istnieje wskazanie do leczenia ADHDmetylofenidatem, wskazanie to należy szczególnie krytycznie przeanalizować, jeśli występuje również zaburzenie związane z alkoholem, a leczenie należy planować i monitorować z zachowaniem ostrożności.
Profilaktyka
Ograniczenie spożycia alkoholu jest bardziej realistycznym celem prewencyjnym dla młodych ludzi niż trwała abstynencja.
Uzależnienie jako stopniowy proces uczenia się
Doświadczenie z jedną substancją uzależniającą sprzyja próbowaniu innych.
Slade T, Chapman C, Swift W et al. Birth cohort trends in the global epidemiology of alcohol use and alcohol-related harms in men and women: systematic review and metaregression. BMJ Open 2016; 6:e011827. bmjopen.bmj.com
Squeglia LM, Tapert SF, Sullivan EV, et al.: Brain development in heavy-drinking adolescents. Am J Psychiatry 2015; 172: 531–42. www.ncbi.nlm.nih.gov
McCambridge J, McAlaney J, Rowe R: Adult consequences of late adolescent alcohol consumption: a systematic review of cohortstudies. PLoS Med 2011; 8: e1000413. PMID: 21346802 PubMed
Upijanie się nastolatków; Upijanie się do utraty przytomności; Alkoholizm w wieku dziecięcym i nastoletnim; Picie alkoholu przez dzieci; Skutki picia alkoholu przez dzieci; alkoholizm u dzieci; Alkoholizm u nastolatków; Alkohol i nastolatki; Alkohol i dzieci; Picie alkoholu przez nastolatki; Picie alkoholu przez nastolanastolatków
upijanie sie nastolatkow; upijanie sie do utraty przytomnosci; alkoholizm w wieku dzeeiciecym i nastoletnim; alkoholizm u nastolatkow; pipicie alkoholu przez natolatków
Definicja: Nadużywanie alkoholu to szkodliwe spożywanie alkoholu prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia. Uzależnienie od alkoholu prowadzi do zmian w zachowaniu, pogorszenia objawów poznawczych i somatycznych.