Regional content

Content

Informacje ogólne

Częstość występowania

• Częstość występowania uzależnienia od alkoholu szacuje się na ok. 4% u mężczyzn i 1–2% u kobiet.
• Około 70% dorosłej populacji spożywa niewielkie lub umiarkowane ilości alkoholu, które nie powodują chorób ani szkód.
• Około 10% dorosłej populacji pije alkohol w sposób narażający na wysokie ryzyko utraty zdrowia, tj. ponad 21 jednostek tygodniowo u mężczyzn i ponad 14 jednostek tygodniowo u kobiet.
• Mniej więcej co dziesiąta konsultacja w gabinecie lekarskim rodzinnego jest związana ze spożyciem alkoholu.
• Zgony związane z alkoholem stanowią około 10% całkowitej śmiertelności. 
  • W grupie wiekowej od 15 do 25 lat zatrucie alkoholem jest najczęstszą przyczyną zgonu.
• Przewlekłe nadużywanie alkoholu skraca oczekiwaną długość życia średnio o 23 lata.
• W Europie roczny koszt chorób i zgonów związanych z alkoholem szacuje się na 350 miliardów euro¹.

• Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) szacuje, że w Polsce jest około 900 tysięcy osób uzależnionych od alkoholu, a kolejne 2 miliony pije ryzykownie lub w sposób szkodliwy.²

Etiologia i patogeneza

• Spożyty alkohol rozprowadza się równomiernie w organizmie i może powodować tym samym mniejsze lub większe uszkodzenia wszystkich narządów.
• Głównym miejscem metabolizmu alkoholu (etanolu) jest wątroba, gdzie jest on przekształcany w aldehyd octowy, a następnie w kwas octowy, który dalej przetwarzany jest w wodę i dwutlenek węgla.
• Po spożyciu określonej ilości alkoholu jego poziom we krwi wzrasta u kobiet szybciej niż u mężczyzn o tej samej masie ciała. 
• U osób starszych, o niższej masie ciała, z uszkodzoną wątrobą oraz kobiety metabolizm alkoholu może być wolniejszy. 
• Osoby regularnie spożywające alkohol mogą mieć wyższą tolerancję, ale to nie oznacza, że alkohol jest metabolizowany szybciej. 
• Spożywanie alkoholu z posiłkiem może spowolnić wchłanianie, ale niekoniecznie metabolizm. 
• Dawka śmiertelna dla osób z przeciętną tolerancją etanolu wynosi około 4 promile. W przypadku osób dorosłych odpowiada to spożyciu około 0,7 l wódki (45%) w ciągu 1 godziny.
  • dawka śmiertelna może być niższa w przypadku osób uzależnionych od alkoholu od dłuższego czasu, np. z powodu złego ogólnego stanu fizycznego lub kardiomiopatii.

Diagnostyka i leczenie

• Dodatkowe informacje na temat terapii można znaleźć w artykułach dotyczących wspomnianych obrazów klinicznych.

Wtórne zaburzenia neuropsychiatryczne

Majaczenie związane z odstawieniem alkoholu (delirium tremens)

• Potencjalnie zagrażające życiu powikłanie zespołu abstynencyjnego alkoholu
  • jedna z najcięższych postaci tego zespołu, wymaga natychmiastowej interwencji medycznej
  • występują po szczególnie długotrwałym i ciężkim nadużywaniu alkoholu
  • zwykle 2-4 dni po ostatnim spożyciu.
• Częstość występowania: około 5% wszystkich pacjentów uzależnionych od alkoholu.
• Objawy:
  • zaburzenia świadomości
  • deficyty funkcji poznawczych
  • W zależności od formy przebiegu dominują:
    • zaburzenia psychomotorytyczne
    • objawy halucynacyjno-psychotyczne
    • objawy neurowegetatywne.
• Więcej informacji na temat diagnostyki i leczenia można znaleźć w artykule Delirium alkoholowe (delirium tremens).

Zespół Korsakowa/encefalopatia Wernickego

• Upośledzona pamięć krótko- i długoterminowa — często z:
• Amnezja (następowa, wsteczna) dezorientacja, apatia, zaburzeniami postrzegania czasu
• konfabulacjami: luki w pamięci są wypełniane wymyślonymi wydarzeniami.
• Przyczyna - niedobór tiaminy (witamina B1)
  • po podaniu tiaminy poprawa następuje w ciągu 6-8 tygodni, ale mogą pozostać trwałe uszkodzenia.
• Rozpoznanie różnicowe: majaczenie związane z odstawieniem alkoholu ze splątaniem (zobacz wyżej).

Zaburzenia psychotyczne (halucynoza alkoholowa)

• Definicja
  • Objawy psychotyczne, które występują w trakcie lub po spożyciu alkoholu, ale nie mogą być wyjaśnione ostrym zatruciem i nie są częścią zespołu abstynencyjnego.
  • Rozróżnia się ostrą oraz przewlekłą halucynozę alkoholową.
  • Można ją zaobserwować tylko w przypadku przewlekłego uzależnienia od alkoholu.
• Zwykle występuje w fazach, w których nie spożywa się alkoholu (6–8 godzin po zakończeniu spożywania alkoholu).
• Często omamy słuchowe, np. zagrażające głosy; także omamy wzrokowe np. nierealne obrazy, postacie oraz omamy dotykowe np. odczuwanie chodzenia po ciele.
• Objawy urojeniowe, często zazdrość urojona
• Zaburzeniu temu prawdopodobnie sprzyjają bierne, zależne cechy osobowości.
• Pewną rolę może odgrywać zaburzona samoocena spowodowana dysfunkcją seksualną związaną z alkoholem.
• Poważne obciążenie dla związków z wysokim wskaźnikiem separacji.
• Zmiany nastroju: może wystąpić niepokój, lęk, agresja. 
• Leczenia
  • neuroleptyki w zwykłych dawkach przeciwpsychotycznych
  • tiamina (zobacz wyżej)
  • abstynencja od alkoholu
  • interwencje psychospołeczne, np. terapia par w przypadku zazdrości urojonej.
• Niewiele wiadomo na temat patomechanizmów i mechanizmów działania farmakoterapii.
• Różnicowanie
  • objawy psychotyczne przy majaczeniu związanym z odstawieniem alkoholu
  • zespół Wernickego Korsakowa (zobacz wyżej)
  • ostre przemijające zaburzenie psychotyczne
  • inne substancje psychoaktywne, np. narkotyki halucynogenne
  • dodatkowe informacje na temat diagnostyki różnicowej można znaleźć w artykułach Omamy i Urojenia.
• Z halucynozy może się rozwinąć schizofrenia paranoidalna. 

Otępienie alkoholowe (encefalopatia alkoholowa)

• Patomechanizmy
  • toksyczne działanie alkoholu
  • przewlekły niedobór witaminy B1.
• Stanowi ostatni etap przewlekłego uzależnienia od alkoholu. 
• Problemy z pamięcią, myśleniem, orientacją, mową, a także zmian w osobowości.
• Pacjenci stopniowo coraz mniej troszczą się o innych, są przede wszystkim zaabsorbowani własnymi potrzebami i ostatecznie poświęcają także sobie coraz mniej uwagi.
• Rozwija się stan apatii, który może również występować w podobny sposób w innych chorobach otępiennych.
• Postępowi otępienia można zapobiec, ale otępienia, która już wystąpiło, nie można cofnąć.
• Leczenie obejmuje przede wszystkim abstynencję od alkoholu i substytucję witaminy B1 (zobacz wyżej).
  • Więcej informacji na temat leczenia schorzeń otępiennych można znaleźć w artykule Objawy otępienia.

Neuropatie

• Polineuropatie i zanik mięśni; zaburzenia czucia, ból, mrowienie i drętwienie kończyn; może prowadzić do niedowładów i zaników mięśni.
• Porażenie nerwu promieniowego („porażenie sobotniej nocy”) i inne neuropatie uciskowe.

Następcze choroby wewnętrzne

Uszkodzenie wątroby

• Alkoholowa choroba wątroby (Alcohol-associated liver disease, ALD): stłuszczenie wątroby, zapalenie wątroby oraz marskość wątroby i przewlekła niewydolność wątroby
• W wyniku niewydolności wątroby ryzyko zwiększonego ciśnienia w układzie żylnym i tworzenia się żylaków; szczególnie niepokojące powikłanie: krwawiące żylaki przełyku

Zaburzenia układu krążenia

• Przytłaczające dowody wskazują, że duże (zwykle >2 drinki/d) i ciągłe spożywanie alkoholu jest szkodliwe dla układu krążenia, a abstynencja i ograniczenie spożycia zmniejsza ryzyko wystąpienia niektórych chorób układu krążenia⁴
• Kardiomiopatia alkoholowa
• Zapalenia mięśnia sercowego
• Niewystarczająca czynność serca pod wpływem alkoholu
• „Pierwotne” nadciśnienie: częsta konsekwencja regularnego spożywania dużych ilości alkoholu
• Udar: zwiększone ryzyko, ponieważ ciśnienie tętnicze wzrasta pod wpływem alkoholu.
• Na podstawie ponownych analiz badań epidemiologicznych nie jest już możliwe do podtrzymania założenie o kardioprotekcyjnym wpływie umiarkowanego spożycia alkoholu⁵.

Zakażenia?

• Alkohol osłabia obronę immunologiczną organizmu. 

Zachłystowe zapalenie płuc

• Powikłania zatrucia alkoholem z nieprzytomnością

Choroby hematologiczne

• niedokrwistość
• małopłytkowość
• rabdomioliza

Choroby nowotworowe

• U osób uzależnionych od alkoholu zwiększona zapadalność na niektóre nowotwory, np. .
  • guzy głowy i szyi jak
    • nowotwór części ustnej gardła
    • nowotwór części krtaniowej gardła
    • rak krtani
  • rak przełyku
  • rak żołądka
  • rak piersi
  • nowotwór wątroby i jelita grubego. 

Zmiany skórne

• Nieprawidłowe unaczynienie twarzy
  • niebieskawe przebarwienia na twarzy i zaczerwienienie
  • guzowatość nosa
    
    • ciężka postać trądziku różowatego
    • nadmierne spożycie alkoholu jest tylko jednym z możliwych wśród wielu czynników endogennych i egzogennych
    • wielu pacjentów z trądzikiem różowatym nie spożywa nadmiernie alkoholu.
• Nasilenie różnych chorób skóry, np. łuszczycy
• Objawy ze strony wątroby (objawy uszkodzenia wątroby zobacz powyżej i artykuł Alkoholowa choroba wątroby)
  • rumień dłoni
  • naczyniaki gwiaździste
  • głowa Meduzy (caput medusae) przy nadciśnieniu wrotnym
  • żółtaczka (rozpoznanie różnicowe zespół Gilberta-Meulengrachta)

Seksualność i rozmnażanie

• Możliwe konsekwencje przewlekłego nadmiernego spożywania alkoholu:
  • zmniejszone wytwarzanie męskich hormonów płciowych
  • zaburzenia erekcji
  • zaburzenia płodności
  • osłabienie wtórnych cech płciowych.

Alkoholowy zespół płodowy (FAS)

• FAS (fetal alcohol syndrome): szereg fizycznych, behawioralnych i intelektualnych wad wrodzonych, które mogą wystąpić u dziecka, którego matka spożywała alkohol w ciąży.
• Cechy :
  • wrodzone anomalie mózgu
  • rozszczep podniebienia
  • wady rozwojowe nerek
  • mikrocefalia
  • zmieniony kształt twarzy (gładka i długa rynienka podnosowa, cienka górna warga, krótki nos, płaska środkowa część twarzy, małe oczy)
  • skłonność do opóźnionego rozwoju umysłowym (upośledzenie, trudności w nauce, problemy z koncentracją, nadpobudliwość, zaburzenia emocjonalne)
  • niski wzrost, wady serca, nerek i innych narządów.
• Dzieci matek z chorobą alkoholową doświadczają objawów odstawienia w pierwszych tygodniach lub miesiącach po urodzeniu.

Sen i koncentracja

• Za pomocą różnych mechanizmów alkohol może przyczyniać się do zaburzeń snu³.
• Alkohol działa zarówno uspokajająco, jak i pobudzająco
  • sedacja zwykle występuje, gdy stężenie alkoholu we krwi spada.
• Alkohol — nawet w umiarkowanych ilościach — może pogarszać jakość snu
  • supresja snu REM
  • zaburzenia rytmu snu
    • po rozłożeniu alkoholu we krwi: problemy z przesypianiem drugiej połowy nocy
  • nasilenie zespołu bezdechu sennego
  • nawet po niewielkim lub umiarkowanym spożyciu alkoholu następnego dnia uwaga może być zmniejszona, a czas reakcji wydłużony.
• W przypadku pacjentów z zaburzeniami snu zalecenie jest następujące:
  • w miarę możliwości unikać alkoholu i pod żadnym pozorem nie używać go jako środka nasennego
  • więcej szczegółów można znaleźć w artykule bezsenność.

Zaburzenia psychiczne

• Choroby psychiczne mogą być zarówno przyczyną, jak i konsekwencją zaburzeń związanych z alkoholem.
• Współczynnik chorobowości zaburzeń psychicznych w ciągu całego życia jest dwukrotnie wyższy u osób uzależnionych od alkoholu w porównaniu do ogólnej populacji.
• Szczególnie powszechne są:
• zaburzenia lękowe
• depresja
• zaburzenia osobowości (niestabilność emocjonalna, osobowość dyssocjalna lub zaburzenie osobowości wynikające z braku pewności siebie)
• zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD)
• agresja wywołana alkoholem.
• Więcej szczegółów na temat współwystępowania zaburzeń somatycznych i psychicznych przy przewlekle nadmiernym spożywaniu alkoholu można znaleźć w poniższych artykułach:
  • Uzależnienie od alkoholu
  • Uzależnienie i współistniejące choroby psychiczne.

Dzieci rodziców uzależnionych od alkoholu

• Dzieci rodziców z zaburzeniami związanymi z alkoholem lub innymi substancjami mają zwiększone ryzyko w następujących obszarach:
  • problemy psychospołeczne
  • zaburzenia psychiczne
  • nadużywanie substancji
  • trudności w nauce szkolnej
  • zaburzenia zachowania.

Autor

• Tomasz Tomasik (recenzent)
• Thomas M. Heim (redaktor/recenzent)