Co to jest uchyłek Meckela?

Definicja

Uchyłek Meckela to naturalna wypukłość w jelicie cienkim. Zlokalizowany na końcu jelita, może mieć zróżnicowaną długość, czasem sięgającą nawet do pępka. Rzadko zdarza się, że uchyłek łączy się z zewnątrz poprzez pępek (przetoka). Średnio ma około 5 cm długości i 1–3 cm szerokości, zakończony jest ślepo, co oznacza brak zewnętrznego połączenia.

Często uchyłek Meckela zawiera porcje tkanki nieswoistej dla jelita. W połowie przypadków może być wyłożony błoną śluzową żołądka. Rzadziej jest on wyłożony tkanką trzustkową. W bardzo niewielu przypadkach uchyłek Meckela powoduje powikłania związane z krwawieniem, stanem zapalnym lub niedrożnością jelit.

Objawy

W zdecydowanej większości przypadków uchyłek Meckela nie powoduje żadnych dolegliwości, a wiele osób nawet nie wie, że ma to wybrzuszenie jelita. Jeśli uchyłek Meckela ulegnie zapaleniu lub dojdzie do niedrożności jelit, osoby dotknięte chorobą cierpią na silne lub bardzo silne bóle brzucha z nudnościami i wymiotami, podobne do tych, które występują w zapaleniu wyrostka robaczkowego. Brzuch może stawać się twardy i wzdęty, mogą występować także łagodne objawy gorączki. Dodatkowo, możliwe jest pojawienie się krwawienia z odbytu, które jest zauważalne ze względu na obecność świeżej krwi. U dzieci, zwłaszcza w przypadku wgłobienia jelita cienkiego, stolce mogą przybrać nietypowy wygląd, przypominając kształtem i kolorem galaretkę malinową. Duża utrata krwi może prowadzić do zaburzeń krążenia.

Przyczyny

Uchyłek Meckela to pozostałość po przewodzie żółtkowo-jelitowym, który jest częścią rozwoju embrionalnego. Gdy ten przewód nie regresuje, w jelicie cienkim pozostaje wypukłość z pasmami tkanki łącznej. Większość tych wypukłości wyściełana jest tkanką nieswoistą dla jelita. U połowy przypadków w tej wypukłości jelita cienkiego znajduje się błona śluzowa żołądka, która może produkować kwas żołądkowy i prowadzić do powstawania wrzodów. Te wrzody mogą krwawić lub nawet całkowicie zniszczyć ścianę jelita, co może skutkować wyciekiem treści jelitowej do jamy brzusznej i wywołaniem zapalenia otrzewnej

Pasma łącznotkankowe mogą się niefortunnie owijać wokół jelita, zakłócając pasaż jelitowy i prowadząc do niedrożności jelit. Może to również nastąpić, gdy uchyłek Meckela i odcinek jelita cienkiego wciskają się w siebie (wgłobienie jelita cienkiego). Uchyłek Meckela, podobnie jak wyrostek robaczkowy, może ulec zapaleniu.

Guzy są niezwykle rzadkie w uchyłku Meckela, ale ich obecność może spowodować powikłania.

Częstotliwość występowania

Uchyłek Meckela jest jedną z najczęstszych wad wrodzonych i dotyczy około 2% populacji. W prawie 95% przypadków uchyłek Meckela nie powoduje żadnych problemów. U ok. 4–6% osób dotkniętych chorobą w ciągu życia występują powikłania z powodu uchyłku Meckela.

Objawowy uchyłek Meckela objawia się w ok. 40% przypadków u dzieci poniżej 10 roku życia. Większość dzieci jest nawet młodsza niż 2 lata. 

Najczęstszym powikłaniem u dzieci jest krwawienie, a następnie niedrożność jelit. Z kolei niedrożność jelit jest najczęstszym powikłaniem u dorosłych i występuje u ok. 40% wszystkich dorosłych z objawami. Na zapalenie uchyłku (zapalenie uchyłków) cierpi ok. 20% chorych.

Guzy są bardzo rzadkie i na szczęście dotyczą tylko 0,5–1,9% powikłanych uchyłków Meckela.

Badania dodatkowe

Gdy pacjent zgłasza się z bólem brzucha lub krwawieniami z odbytu, lekarz przeprowadza staranne badanie palpacyjne i osłuchowe brzucha oraz dokładnie ocenia okolicę odbytu. Próbka krwi jest pobierana w celu wykrycia ewentualnych oznak zapalenia. Wykonanie badania ultrasonograficznego ma kluczowe znaczenie w identyfikacji przyczyn bólu brzucha, zwłaszcza jeśli podejrzewa się powikłany uchyłek Meckela, co może wymagać hospitalizacji.

W przypadku niejasnego źródła krwawienia, możliwe jest wykonanie gastroskopii, kolonoskopii lub tomografii komputerowej jamy brzusznej. W przypadku uporczywego, choć nieostrego bólu, istnieje opcja zastosowania scyntygrafii z użyciem substancji znakowanej radioaktywnie, która pozwala śledzić błonę śluzową żołądka w uchyłku Meckela.

Jeśli diagnoza pozostaje niepewna, a ból brzucha jest silny, może być konieczne przeprowadzenie zabiegu laparoskopowego. Polega on na chirurgicznym oglądzie jamy brzusznej za pomocą minimalnie inwazyjnej techniki laparoskopii, która wykorzystuje niewielkie nacięcia w brzuchu, aby zidentyfikować uchyłek i ewentualnie podjąć odpowiednie działania terapeutyczne.

Leczenie

Większość osób (ponad 95%) z uchyłkiem Meckela nigdy nie będzie miała żadnych objawów. Dopiero gdy uchyłek powoduje dyskomfort, konieczne staje się leczenie.

Terapia polega na usunięciu uchyłku drogą operacyjną – najczęściej poprzez laparoskopię. Polega ona na wprowadzeniu do jamy brzusznej małej kamery i precyzyjnych urządzeń za pomocą niewielkich nacięć w jamie brzusznej i chirurgicznym usunięciu uchyłku. Jeśli wybrzuszenie jest szerokie i połączone z jelitem cienkim, może być konieczne usunięcie również niewielkiego fragmentu jelita cienkiego.

Jeśli uchyłek Meckela zostanie przypadkowo odkryty podczas innej operacji w jamie brzusznej, tylko w niektórych przypadkach jest usuwany w tym samym czasie. Czynniki ryzyka obejmują wiek poniżej 40 roku życia, uchyłek dłuższy niż 2 cm lub wyłożony błoną śluzową żołądka oraz uchyłek wykazujący oznaki zapalenia. W tych przypadkach usuwa się przypadkowo odkryty uchyłek Meckela. W przeciwnym razie pozostawia się go, ponieważ badania nie udowodniły żadnej korzyści z prewencyjnego usunięcia, a ryzyko powikłań przewyższało korzyści.

Rokowanie

Ryzyko wystąpienia dolegliwości z powodu uchyłka Meckela wynosi 4–6%. Przy odpowiednim leczeniu chorych objawowych rokowanie jest bardzo dobre.

Dodatkowe informacje

• Niedrożność jelit
• Zapalenie uchyłków
• Wgłobienie jelita
• Uchyłek Meckela – informacje dla personelu medycznego

Autorka

• Natalie Anasiewicz, dr n. med. , lekarz, Davos
• Lek. Marcin Major , recenzent/edytor, Kraków