Co to jest cukrzyca?

Definicja

Wiele komórek w organizmie potrzebuje glukozy jako źródła energii, a do jej metabolizmu niezbędny jest hormon insulina. Cukrzyca to choroba metaboliczna, w której produkcja insuliny jest niewystarczająca (cukrzyca typu 1) lub komórki stają się oporne na działanie insuliny (cukrzyca typu 2), co prowadzi do podwyższonego poziomu cukru we krwi oraz zaburzeń metabolizmu węglowodanów, tłuszczów i białek.

Cukrzyca typu 1 zwykle rozwija się w dzieciństwie lub okresie dojrzewania, natomiast cukrzyca typu 2, chociaż rzadziej, może występować w różnych grupach wiekowych, często związana z czynnikami stylu życia. W obu przypadkach ważne jest monitorowanie poziomu cukru we krwi oraz wdrożenie odpowiednich strategii leczenia i zarządzania chorobą.

Objawy

• W większości przypadków cukrzyca u dzieci pojawia się dość nagle i wymaga hospitalizacji. Typowe dolegliwości:
  • pogorszenie ogólnego samopoczucia
  • zmęczenie, niespokojny sen, drażliwość
  • nadmierne pragnienie
  • zwiększone oddawanie moczu
  • utrata masy ciała przy dobrym apetycie
  • utrudnione oddychanie
  • ból brzucha
  • wymioty
  • zapach oddechu słodki lub przypominający zmywacz do paznokci.

Przyczyny

Częstotliwość występowania

Cukrzyca typu 1 jest najczęstszym zaburzeniem metabolicznym w dzieciństwie. Choroba ta odpowiada za ponad 90% przypadków cukrzycy u osób poniżej 25. roku życia w Europie, przy czym rocznie diagnozuje się około 4 nowych przypadków na 100 000 osób. Cukrzyca typu 2 występuje u dzieci i młodzieży znacznie rzadziej, z około 0,2 nowo zdiagnozowanego przypadka rocznie na 100 000 osób. Inna postać cukrzycy to MODY (maturity-onset diabetes of the young — cukrzyca wieku dojrzałego występująca u młodych osób). Występuje z podobną częstością jak cukrzyca typu 2. Ogólny globalny trend wskazuje na rosnącą liczbę dzieci z cukrzycą.

Badania

• Bieżąca wartość stężenia glukozy we krwi (glikemii).
• Średnie stężenie glukozy we krwi z ostatnich 6–8 tygodni (parametr długoterminowy HbA1c, stężenie hemoglobiny glikowanej)
  • z reguły podlega kontroli co trzy miesiące.
• Badanie ogólne moczu.
• Elektrolity w krwi i gazometria.
• Przy podejrzeniu cukrzycy typu 1: autoprzeciwciała we krwi powiązane z cukrzycą (anty-GAD, ICA, GAD 65, IA2, IAA).
• Badanie okulistyczne
  • w przypadku cukrzycy typu 1 corocznie od 11. roku życia lub po 5 latach trwania cukrzycy
  • w przypadku cukrzycy typu 2 u pacjentów w momencie rozpoznania, a następnie co roku, w niepowikłanych przypadkach co 2 lata.
• Badania w celu wczesnego wykrycia uszkodzenia nerwów lub nerek.
• Kontrole ciśnienia tętniczego.
• Badanie przesiewowe poziomu lipidów we krwi.

Leczenie

Cukrzyca typu 1

• Leczenie cukrzycy typu 1 polega na regularnym podawaniu insuliny.
  
  • Insulina jest wstrzykiwana pod skórę za pomocą strzykawki.
  • Insulina występuje w wielu odmianach. Najważniejszą różnicą jest to, jak szybko i jak długo działa, dlatego rozróżnia się insulinę szybko działającą i wolno działającą.
• Większość dzieci korzysta obecnie z pompy insulinowej.
  • Pompa insulinowa może być noszona na pasku, a cienka rurka prowadzi od pompy do podskórnej tkanki tłuszczowej. Innym rodzajem jest urządzenie przyklejane bezpośrednio do skóry, z wbudowaną cienką igłą do wstrzykiwania.
  • Pompa insulinowa umożliwia ciągłą podaż szybko działającej insuliny.
  • Pompa jest ustawiona na podawanie stałej dawki na godzinę. Pacjenci otrzymują również za pomocą pompy dodatkową dawkę z każdym posiłkiem.
  • Niektóre pompy insulinowe zawierają czujnik pomiarowy do określania poziomu glukozy we krwi.
  • Takie leczenie zapewnia lepszą kontrolę poziomu glukozy we krwi niż leczenie wieloma zastrzykami insuliny rozłożonymi w ciągu dnia.
  • Hybrydowe pompy insulinowe z zamkniętą pętlą mogą dynamicznie dostosowywać podawanie insuliny, aby zapewnić zautomatyzowane wsparcie przy podawaniu insuliny.
    
    • Szczególnie w nocy można uzyskać znaczną stabilizację poziomu cukru we krwi.
    • Bolusy posiłkowe nadal muszą być podawane przed rozpoczęciem posiłku.
• Alternatywnie, insulina jest wstrzykiwana pod skórę za pomocą igły kilka razy dziennie.
  
  • Model bolusa podstawowego („basal bolus”): insulina długo działająca pokrywa „zapotrzebowanie organizmu”, natomiast insulina bardzo szybko działająca pokrywa posiłki.

Cukrzyca typu 2

• Poradnictwo żywieniowe, a także wskazówki dotyczące zwiększenia aktywności fizycznej są najważniejszymi elementami terapii.
• Jeśli te środki nie są wystarczające, podaje się dodatkowo metforminę lub inne inne leki, w razie potrzeby także insulinę.

Co można zrobić we własnym zakresie?

• Zmiana nawyków żywieniowych
  • Obowiązują ogólne zalecenia dotyczące zdrowej diety.
  • Węglowodany (cukry) powinny najlepiej pochodzić z tak zwanej żywności zawierającej błonnik, a jak najmniej z rafinowanego cukru (np. czekolada).
  • Czas każdego posiłku i podaż insuliny są do siebie dostosowywane.
• Aktywność fizyczna
  • Dziecko powinno uczestniczyć w aktywnościach fizycznych w takim samym stopniu jak inne dzieci.
  • Aktywność fizyczna zwiększa wrażliwość na insulinę, dzięki czemu do utrzymania stabilnego poziomu glukozy we krwi potrzeba mniej insuliny.
• Samodzielne monitorowanie poziomu glukozy we krwi
  • Zalecane jest samodzielne badanie stężenia glukozy we krwi przy posiłkach i przed snem.
  • Do samodzielnego pomiaru powszechnie stosowane są małe urządzenia z bardzo cienkimi igłami, które niemal bezboleśnie nakłuwają skórę w celu uzyskania kropli krwi do pomiaru. Obecnie dostępne są również urządzenia, które mierzą poziom cukru za pomocą niewielkiego czujnika umieszczonego pod skórą (ciągły pomiar glukozy).
  • W niektórych sytuacjach dawka insuliny jest dostosowywana indywidualnie:
    • zwiększone dawki w przypadku:
      • gorączki, zakażenia
      • wysokiego poziomu cukru w moczu lub we krwi
      • mniejszej aktywności
      • spożycia większej ilości jedzenia
    • zmniejszone dawki w przypadku:
      • tendencji do hipoglikemii
      • dużej aktywności (hormony stresu zwiększają stężenie glukozy we krwi i odpowiedź organizmu na insulinę)
      • ciepłego otoczenia
      • spożycia mniejszej ilości jedzenia
• W celu zapewnienia dokładnego informowania dziecka i rodziców o chorobie i leczeniu oferowane są szkolenia w zakresie cukrzycy, podczas których dokładnie wyjaśnia się, jak działa samokontrola glikemii i leczenie oraz na co należy zwrócić uwagę, w szczególności w przypadku (zagrażającej) hipoglikemii lub zbyt wysokiego poziomu glukozy we krwi.

Profilaktyka

• Nie jest znane żadne działanie zapobiegawcze przeciwko cukrzycy typu 1.
• Prawdopodobnie karmienie piersią ma efekt zapobiegawczy u dzieci z wysokim ryzykiem wystąpienia cukrzycy.

Rokowanie

• Pacjenci z cukrzycą typu 1 potrzebują insuliny przez całe życie.
• Zapotrzebowanie na insulinę może się zmieniać w ciągu życia, dlatego konieczna jest regularna samokontrola.
• Ryzyko powikłań koreluje z poziomem wartości HbA1c.
  • Do możliwych powikłań należą:
    • hipoglikemia lub hiperglikemia
      • Typowe objawy hipoglikemii obejmują zwiększoną potliwość, głód, kołatanie serca i drażliwość. W końcu może dojść do nieprzytomności i drgawek. W przypadku starszych dzieci należy pamiętać, że spożywanie alkoholu może sprzyjać rozwojowi hipoglikemii.
    • cukrzycowa kwasica ketonowa
    • uszkodzenie siatkówki oka
    • zwiększone ryzyko zakażeń
    • zmiany skórne
    • problemy psychiczne
    • miażdżyca
• U około 60% pacjentów nie dochodzi do późnych powikłań.
• Pacjenci, którzy przeżyją pierwsze 10–20 lat od rozpoznania bez ciężkich powikłań, mają wysokie prawdopodobieństwo długotrwałego pozytywnego przebiegu choroby.

Dodatkowe informacje

• Cukrzyca typu 1
• Cukrzyca typu 2
• Cukrzyca typu 1, wysokie stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia)
• Cukrzyca, hipoglikemia
• Cukrzyca, insulinoterapia w przypadku zakażeń
• Cukrzyca u dzieci — informacje dla lekarzy
• Cukrzyca typu 1 — informacje dla lekarzy
• Cukrzyca typu 2 — informacje dla lekarzy

Autorzy

• Hannah Brand, dr n. med., lekarz, Berlin
• Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent