Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Okołoustne zapalenie skóry

Streszczenie

  • Definicja: Grudkowo–krostkowa, niezakaźna wysypkaosutka na twarzy. Najczęściej wskutek reakcji nietolerancji skóry na niektóre substancje znajdujące się głównie w kosmetykach lub lekach.
  • EpidemiologisEpidemiologia: Zapadalność 0,5–1%. 90% osób chorujących to kobiety.
  • Objawy: Uczucie pieczenia, świąd i napięcie skóry twarzy.
  • Obraz kliniczny: Klasyczne okołoustne rumieniowe grudki i krosty z obszarem bezobjawowym wokół czerwieni wargowej.
  • Diagnostyka: Rozpoznanie klinicznena podstawie objawów klinicznych.
  • Leczenie: Podstawą jest konsekwentne unikanie kremów, kosmetyków do makijażu itp. W zależności od stopnia nasilenia zaleca się ewentualnie dodatkowe leczenie miejscowe lub ogólnoustrojowe.

Informacje ogólne

Definicja

  • Grudkowo–krostkowa, niezakaźna osutka na twarzy na podłożu rumieniowym, spowodowana reakcją nietolerancji skóry na niektóre substancje występujące głównie w kosmetykach lub lekach (glikokortykosteroidy).
    • Występowanie głównie w okolicy okołoustnej z pominięciem czerwieni wargowej, ale możliwe również w okolicy okołonosowej lub, okołooczodołowej lub sporadycznie narządów płciowych.1
  • SynonimySynonim: okołoustne zapalenie skóry wokół ust, zapalenie skóry przypominające trądzik różowaty

Częstość występowania

  • Zapadalność w krajach uprzemysłowionych 0,5–1%.12
  • 90% chorych to młode kobiety w wieku od 16 do 45 lat.23 
  • Rzadko chorują również dzieci, częściej chłopcy.

Etiologia i patogeneza

Etiologia

  • ReakcjaNajczęściej reakcja nietolerancji skóry twarzy w wyniku powtarzającego się podrażnienia.
  • Możliwe substancje drażniące obecne głównie w artykułach kosmetycznych (produkty oczyszczające i kremy do pielęgnacji twarzy).
    • W szczególności długotrwałe stosowanie miejscowych glikokortykosteroidów może powodować objawy okołoustnego zapalenia skóry.12
  • Stosowanie glikokortykosteroidów miejscowo, wziewnie, donosowo lub ogólnie.1
  • Możliwa etiologia bakteryjna (Fusobacterium), pasożytnicza (Demodex folliculorum) lub grzybicza (Candida albicans).1
  • U większości chorych występuje atopowe zapalenie skóry.

Patogeneza

  • W okołoustnym zapaleniu skóry upośledzona jest funkcja bariery naskórkowej.
  • Ciągłe stosowanie preparatów miejscowych na twarzy powoduje zaburzenie bariery naskórkowej.
  • Prowadzi to do obrzękuścieńczenia warstwy rogowej, któremu towarzyszy wyraźnie zaburzona czynność bariery i zwiększona przeznaskórkowa utrata wody.
  • Powoduje to uczucie napięcia i suchości, co często skłania chorego doze zwiększeniakszeniem stosowania preparatów miejscowych przez pacjenta, co w sposób kompensacyjny.
  • W konsekwencji dochodziprowadzi do powstania błędnego koła podrażnień, suchości i dalszego stosowania preparatów miejscowych.
  • Reakcja zapalna w dalszym przebiegu prowadzi ostatecznie do fazy klinicznejpełnoobjawowego okołoustnego zapalenia skóry.

Czynniki predysponujące

  • Stosowanie miejscowych glikokortykosteroidów.31,4
  • Wyprysk atopowy.45
  • Produkty kosmetyczne, zwłaszcza podkłady w kremie (o wysokiej zawartości substancji oleistych).12
  • Doustne środki antykoncepcyjne i zaburzenia hormonalne.56
  • Czynniki fizyczne, takie jak promieniowanie UV, ciepło i wiatr.12
  • Czynniki psychiczne (problemy z samooceną lub trudności w realizacji dążenia do własnej autonomii), mogą sprzyjać wystąpieniu wykwitów skórnych.

ICD-10

  • L71.0 Okołoustne zapalenie skóry.

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

  • Rozpoznanie kliniczne na podstawie charakterystycznego obrazu z wysypką grudkowo–krostkową na rumieniowym podłożu zlokalizowaną wokół ust z wyłączeniem skóry przylegającej do czerwieni wargowej, zwiz towarzyszązana zcym pieczeniem i napięciem skóry.

Diagnostyka różnicowa

  • Trądzik
    • W przypadku okołoustnego zapalenia skóry brak zaskórników.
  • Wyprysk wargowy
    • Szczególnie u dzieci zmiany skórne dochodzą do czerwieni wargowej.
  • Kontaktowe zapalenie skóry
    • Ewentualne testy naskórkowe w celu wykluczenia alergii kontaktowej.
  • Trądzik różowaty
    • Przy okołoustnym zapaleniu skóry bez teleangiektazji.12
    • Brak powikłań związanych z trądzikiem różowatym, takich jak zapalenie spojówki i rogówki, przerost tkanek w obrębie nosa (rhinophyma) lub innych guzków.
    • Lokalizacja zwykle w środkowej części twarzy.1
    • Pacjenci z trądzikiem różowatym są zazwyczaj starsi.
  • Wyprysk łojotokowy
    • Chorują głównie mężczyźni, lokalizacja zmian bardziej odległa, na granicy czoła i włosów, na owłosionej skórze głowy i w okolicy mostka.
  • Liszajec zakaźny
    • Charakterystyczne miodowo–żółte strupy u niemowląt.

Wywiad

  • Typowe objawy
    • umiarkowane uczucie pieczenia lub ból, czasami również świąd
    • subiektywnie zwiększone uczucie napięcia skóry.
  • Stosowanie produktów do pielęgnacji skóry na twarzy lub miejscowych glikokortykosteroidów na twarzy.

Badanie przedmiotowe

  • Okołoustne zapalenie skóry
    Okołoustne zapalenie skóry
    Lokalizacja rumienia
    • 39% wyłącznie okołoustnie
    • 13% wyłącznie okołonosowo
    • 1% wyłącznie okołooczodołowo
    • pozostałe to mnogie lokalizacje, zwykle z zajęciem okolicy okołoustnej.
  • Charakterystyczną cechąCharakterystyczny jest pozostawieniebrak obszaruzmian skóry wokółna czerwieni wargowej, na której nie występują grudki.
  • Ograniczone zaczerwienienie z małymi grudkami, krostami i pęcherzykami, które mogą zlewać się w większe obszary.
  • Rozproszone zaczerwienienie skóry, częściowo z łuszczeniem.

Postać szczególna: toczniowe okołoustne zapalenie skóry

  • Gęstsze skupiska większych i bogatszych w płyn czerwonawo–brązowych grudek, a także grudkowo–krostkowe zmiany skórne.

Badania uzupełniające 

  • Ewentualnie alergiczne testy skórne w celu wykluczenia alergii kontaktowej.

Wskazania do skierowania do specjalisty

  • Z reguły możliwe jest leczenie przez lekarza rodzinnego.
  • W ciężkich postaciach ziarniniakowych skierowanie do dermatologa w celu oceny wskazań do leczenia izotretinoiną.

Leczenie

Cele leczenia

  • Leczenie rumienia.
  • Zapobieganie nawrotom.

Ogólne informacje o leczeniu

  • W większości przypadków wystarczająca jest tzw. terapia zero (całkowita rezygnacja z produktów do pielęgnacji skóry i glikokortykosteroidów (tzw. „terapia zero”).
    • Dalsze leczenie powinno być uzależnione od nasilenia i czasu trwania choroby (patrz poniżej leczenie stopniowane).
  • Przy podejmowaniu decyzji o odpowiednim schemacie leczenia, uwzględnia się współczynnik ciężkości zapalenia skóry wokół ust – PODSI (Perioral Dermatitis Severity Index).
    • Efekty początkowej terapii należy sprawdzić najpóźniej po 3 tygodniach. Jeśli po tym okresie nie zostanie osiągnięta 50% redukcja PODSI, leczenie należy zintensyfikować.

PODSI (Perioral Dermatitis Severity Index)67

  • Ocena nasilenia trzech objawów choroby: zaczerwienienia skóry, grudek i łuszczenia.
  • 0–3 punktów (co 0,5 punktu, uwzględniając wartości pośrednie) za każdy objaw choroby.
    • Stopień zaczerwienienia skóry
      • postać łagodna: różowa, jasnoróżowa
      • postać umiarkowana: czerwonawa
      • postać ciężka: ciemnoczerwona.
    • Grudki
      • postać łagodna: pojedyncze, małe
      • postać umiarkowana: kilka
      • postać ciężka: liczne, rozsiane.
    • Łuszczenie
      • postać łagodna: drobne
      • postać umiarkowana: wyraźne
      • postać ciężka: bardzo wyraźne.
  • Postać łagodna: 0,5–2,5 punktu.
  • Postać umiarkowana: 3–5,5 punktów.
  • Postać ciężka: 6–9 punktów.
  • Przykład klasyfikacji pacjentów z okołoustnym zapaleniem skóry można znaleźć tutaj.

Leczenie stopniowane

  • Łagodne nasilenie choroby 
    • tzw.przerwanie terapiastosowania zeropotencjalnych czynników wywołujących (kosmetyki, glikokortykosteroidy)
    • sprawdzenie skuteczności po 3 tygodniach, ewentualnie przejście do leczenia miejscowego.
  • Umiarkowane nasilenie choroby
    • W zależności od poczucia dyskomfortu: tzw.przerwanie terapiastosowania zeropotencjalnych czynników wywołujących, leczenie miejscowe lub leczenie ogólnoustrojowe.
    • Sprawdzenie skuteczności po 3 tygodniach, ewentualnie wydłużenie.
  • Ciężkie nasilenie choroby
    • W zależności od poczucia dyskomfortu: leczenie miejscowe lub ogólnoustrojowe lub połączenie obu metod.

Terapia zero

  • Zaprzestanie używania wszelkich dotychczaspotencjalnych stosowanychczynników wywołujących (kosmetyków) oraz odstawienie wszystkich miejscowych glikokortykosteroidów
    • Choroba jest często odczuwanajest jako bardzo stresujuciącażliwa ze względów estetycznych, dlatego szczególnie trudna jest rezygnacja ze wszystkich kosmetyków.
  • CzyszczenieOczyszczanie twarzy bez użycia środków chemicznych
    • Można używać co najwyżej łagodnejagodną emulsjiemulsję oczyszczającejcą lub oszczędnie środkówrodki czyszczącychce.
  • Krótko oklepywaOsuszać twarz czystym ręcznikiem (bez pocierania!).
  • Nawilżanie twarzy łagodnymi emolientami w celu odbudowy bariery nasórkowej.1

Leczenie miejscowe

  • Nie stosować glikokortykosteroidów do użytku zewnętrznego, ewentualnie powoli odstawiać dotychczas długotrwale stosowane, w przeciwnym razie istnieje ryzyko nasilenia objawów w przebiegu reakcji na odstawienie.
  • Nie ma złotego standardu leczenia miejscowego. Możliwe opcje leczenia obejmują m.in. erytromycynę, metronidazol i pimekrolimus.
  • Erytromycyna
    • np. 2% maść 2 x dziennie.
  • Metronidazol
    • np. 0,75–1% żel 2 x dziennie.
  • Pimekrolimus
    • np. 1% krem 2 x dziennie.
    • UWAGA: Przeciwwskazania i reakcje niepożądane, w tym zakaz stosowania w okresie ciąży i do 2. roku życia oraz ryzyko fototoksyczności!
  • Okłady z czarnej herbaty (parzyć 2–3 saszetki czarnej herbaty przez 10–15 minut; po ostygnięciu nałożyć na twarz przez lnianą ściereczkę na 10–15 minut). Uczucie napięcia mogą także zmniejszyć kompresy z syntetycznymi garbnikami.

Leczenie ogólnoustrojowe

  • Tylko w rzadkich przypadkach.
  • Lekami z wyboru są tetracykliny.
    • np. doksycyklina 100 mg 2 x na dobę doustnie. 
    • UWAGA: przeciwwskazania do stosowania tetracyklin, m.in. ciąża i dzieci (tabletki do sporządzania zawiesiny doustnej dood 8.r.ż., pozostałe dood 12. r.ż.)!
  • Leczenie ogólnoustrojowe jest zalecane przez maksymalnie 8 tygodni.
    • Po 3–4 tygodniach zwykle oczekujeobserwowana sięjest poprawypoprawa, więcco możnauzasadnia zmniejszyćzmniejszenie dawkędawki o połowę.
  • Izotretynoina
    • Ze względu na potencjalnie poważne reakcje niepożądane, tylko w przypadku ziarniniakowych postaci choroby.
    • Leczenie powinien rozpoczynać lekarz posiadający doświadczenie w stosowaniu tego leku.
      • Kobiety w wieku rozrodczym przed leczeniem powinny stosować skuteczną antykoncepcję i spełniać warunki programu zapobiegania ciąży.

Inne rodzaje leczenia

  • Zasadniczo, przy każdej chorobie skóry, w ramach podstawowej opieki psychologicznej powinno zostać wyjaśnione, w jakim zakresie istnieje potrzeba dodatkowej diagnostyki lub opieki w tym zakresie.
    • W indywidualnych przypadkach pomocna może być psychoterapia lub terapia behawioralna.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

  • Po odstawieniu substancji drażniących choroba ustępuje samoistnie. 
    • Kontynuacja stosowania miejscowych glikokortykosteroidów przyczynia się do przejścia choroby w stan przewlekły.78
  • Poprawa lub wyleczenie okołoustnego zapalenia skóry trwa tygodniami i pacjenci powinni być na to przygotowani.

Powikłania

  • Istnieje rzadka postać toczniowa, która może prowadzić do powstawania blizn.

Rokowanie

  • Rokowanie jest dobre, zmiany skórne zwykle znikają, nie pozostawiając blizn.
  • W ciężkich postaciach można oczekiwać poprawy po 3–4 tygodniach leczenia ogólnoustrojowego.

Informacje dla pacjentów

Materiały edukacyjne dla pacjentów

Ilustracje

Okołoustne zapalenie skóry

Źródła

Piśmiennictwo

  1. Searle T., Ali FR., Al-Niaimi F. Perioral dermatitis: Diagnosis, proposed etiologies and management. J Cosmet Dermatol. 2021;00:1–10. sci-hub.se
  2. Kammler H.J. Perioral dermatitis, Medscape, aktualizacja: 13.11.2020, emedicine.medscape.com
  3. Lipozencic J., Ljubojevic S. Perioral dermatitis. Clin Dermatol 2011, 29:157, PubMed
  4. Chen A.Y,. Zirwas M.J. Steroid–induced rosacealike dermatitis: case report and review of the literature, Cutis. 2009 Apr, 83(4): 198-204, www.ncbi.nlm.nih.gov
  5. Goel N.S., Burkhart C.N., Morrell D.S. Pediatric periorificial dermatitis: Clinical course and treatment outcomes in 222 patients, Pediatr Dermatol 2015, 32: 333 PMID: 25847356, PubMed
  6. Hall C.S., Reichenberg J. Evidence based review of perioral dermatitis therapy, G Ital Dermatol Venereol 2010, 145:433, PubMed
  7. Wollenberg A., Oppel T. Scoring of Skin Lesions with the Perioral Dermatitis Severity Index (PODSI), ActaDV 2005, www.medicaljournals.se
  8. Tempark T., Shwayder T.A. Perioral Dermatitis: A Review of the Condition with Special Attention to Treatment Options. American Journal of Clinical Dermatology,  kwiecień 2014, Volume 15, Issue 2, pp 101-13, link.springer.com

Opracowanie

  • Marek Oleszczyk (recenzent)
  • Adam Windak (redaktor)
  • Lino Witte (recenzent/redaktor)
L710
perioral dermatitt
PerioralePerioral Dermatitis; Okołoustne zapalenie skóry; Zapalenie okołoustne; Wysypka na skórze; Rumień; Grudki rumieniowe; Podrażnienie skóry; Krosty; Kosmetyki; Zapalenie skóry wokół ust; Zapalenie skóry przypominające trądzik różowaty; Choroba stewardess; Okołoustny trądzik różowaty; Steroidowy trądzik różowaty; Dermatitis perioralis
Okołoustne zapalenie skóry
document-disease document-nav document-tools document-theme
Definicja: Grudkowo–krostkowa, niezakaźna wysypkaosutka na twarzy. Najczęściej wskutek reakcji nietolerancji skóry na niektóre substancje znajdujące się głównie w kosmetykach lub lekach.
Dermatologia
Okołoustne zapalenie skóry
/link/0e4d9b922dd44e889761b348808bb57e.aspx
/link/0e4d9b922dd44e889761b348808bb57e.aspx
okoloustne-zapalenie-skory
SiteDisease
Okołoustne zapalenie skóry
K.Reinhardt@gesinform.de
mmail#j.parol@konsylium24dabrowska@medibas.pl
pl
pl
pl