Nietrzymanie moczu u mężczyzn — różnice w porównaniu z osłabieniem pęcherza u kobiet
Nietrzymanie moczu oznacza mimowolne wydalanie moczu. Nietrzymanie moczu u mężczyzn nie jest tak często spotykane jak u kobiet. W grupie wiekowej poniżej 65 lat tylko 2% mężczyzn zgłasza nietrzymanie moczu w takim stopniu, że muszą zmieniać bieliznę. Odsetek ten podwaja się u pacjentów w wieku powyżej 65 lat. U mężczyzn w wieku powyżej 80 lat częstotliwość występowania jest mniej więcej taka sama jak u kobiet. Dane dotyczące częstotliwości występowania nietrzymania moczu są bardzo zróżnicowane. Wynika to częściowo z niejednolitej definicji nietrzymania moczu.
Objawy nietrzymania moczu różnią się znacznie w zależności od płci. U kobiet wśród przyczyn dominuje osłabienie dna miednicy. W następstwie wysiłek fizyczny związany ze wzrostem ciśnienia w jamie brzusznej prowadzi do mimowolnego wycieku moczu. U mężczyzn tak zwane wysiłkowe nietrzymanie moczu jest wyjątkiem. Nie dotyczy ich bowiem najważniejszy czynnik ryzyka — ciąże i porody. Osłabienie struktur odpowiedzialnych za trzymanie moczu występuje u mężczyzn co najwyżej po operacji gruczołu krokowego. Częściej jednak powiększenie gruczołu krokowego prowadzi do nadreaktywnego pęcherza moczowego, który już przy nieznacznym wypełnieniu daje sygnał do opróżnienia. Ta postać mimowolnego oddawania moczu nazywana jest nietrzymaniem moczu z parcia naglącego. Pacjenci nagle odczuwają potrzebę pójścia do toalety i nie mogą utrzymać moczu lub mogą utrzymać go tylko częściowo. Zwiększa się również potrzeba oddawania moczu w nocy. Możliwe jest także jednoczesne występowanie wysiłkowego nietrzymania moczu i nietrzymania moczu z parcia naglącego.
Całkowite zatrzymanie moczu może prowadzić do nietrzymania moczu z przepełnienia, w którym mocz stale wypływa z cewki moczowej.
Przyczyny
Najczęstszą przyczyną nietrzymania moczu z parcia naglącego jest nadreaktywny pęcherz moczowy. Stan ten może być u mężczyzn spowodowany również przez powiększenie gruczołu krokowego. Czasami przyczyna nadreaktywnego pęcherza moczowego pozostaje niewyjaśniona. Również zakażenia układu moczowego mogą, oprócz częstego naglącego parcia na mocz, powodować nietrzymanie moczu.
W rzadkich przypadkach wysiłkowe nietrzymanie moczu może być spowodowane operacją gruczołu krokowego.
Zaawansowany przerost gruczołu krokowego może w rzadkich przypadkach powodować ucisk cewki moczowej, prowadząc do częściowego lub całkowitego zatrzymania moczu. Zalegający w pęcherzu mocz może się gromadzić aż do przekroczenia pojemności pęcherza, przy czym niewielkie ilości moczu będą stale wypływać. Ta forma nazywana jest nietrzymaniem moczu z przepełnienia pęcherza. Zwykle towarzyszy jej gromadzenie się moczu w nerkach, co prowadzi do ich uszkodzenia.
Urazy rdzenia kręgowego, takie jak paraplegia lub choroby neurologiczne, takie jak stwardnienie rozsiane, mogą prowadzić do dysfunkcji pęcherza moczowego zwanej odruchowym nietrzymaniem moczu. Pacjent nie może już świadomie kontrolować mięśni pęcherza moczowego, ponieważ przewodzenie sygnału do mózgu jest zakłócone, ale występuje mimowolne oddawanie moczu w odpowiedzi na określone bodźce, takie jak pełny pęcherz.
Czynniki ryzyka
Nietrzymanie moczu staje się częstsze z wiekiem. Niektóre choroby zwiększają ryzyko nietrzymania moczu, m.in. zakażenia układu moczowego, zaburzenia erekcji, zaburzenia gruczołu krokowego, operacje gruczołu krokowego, cukrzyca, przewlekłe zaparcia, padaczka, stwardnienie rozsiane, uszkodzenie nerwów rdzenia kręgowego i otępienie. Brak aktywności fizycznej i czynniki stresu psychicznego również zdają się przyczyniać do nietrzymania moczu i nadreaktywnego pęcherza moczowego. Ponadto niektóre leki mogą powodować lub nasilać nietrzymanie moczu.
Diagnostyka
Podobnie jak w przypadku kobiet, rozpoznanie opiera się głównie na wywiadzie lekarskim. Ponadto można zastosować specjalne kwestionariusze lub dzienniczek mikcji (dziennik korzystania toalety/przyjmowania płynów).
Lekarz przeprowadzi badanie fizykalne. W razie podejrzenia powiększonego gruczołu krokowego, wykonuje się badanie palpacyjne przez odbyt. Jeśli mogło dojść do zastoju moczu, wykonywane jest badanie ultrasonograficzne pęcherza moczowego i nerek. Zakażenia układu moczowego można szybko wykryć za pomocą testu paskowego moczu. W niektórych przypadkach przydatne są badania krwi, na przykład oznaczanie parametrów nerkowych. Swoisty antygen gruczołu krokowego (PSA) powinien być oznaczany tylko w przypadku podejrzenia nowotworu gruczołu krokowego i należy starannie ocenić wyniki.
Jeśli nie zostanie znaleziona wyraźna przyczyna nietrzymania moczu lub leczenie nie przyniesie skutku, pacjent może zostać skierowany do gabinetu urologicznego w celu przeprowadzenia dalszych badań.
Leczenie
Dostępna jest szeroka gama niechirurgicznych i chirurgicznych opcji leczenia nietrzymania moczu.
Trening pęcherza moczowego i/lub mięśni dna miednicy może złagodzić objawy. Należy również ograniczyć spożycie alkoholu i kofeiny oraz kontrolować ilość wypijanych napojów.
Leczenie jest ukierunkowane na chorobę podstawową. Na temat leczenia pęcherza nadreaktywnego zobacz w odpowiedniej sekcji.
Łagodny przerost gruczołu krokowego
Leki: Alfa-blokery łagodzą objawy parcia naglącego, a inhibitory 5-alfa-reduktazy zmniejszają objętość gruczołu krokowego.
Operacja może wyeliminować zaleganie moczu i inne powikłania. Chirurgiczne zmniejszenie objętości gruczołu krokowego, np. zabieg przez cewkę moczową (przezcewkowa resekcja gruczołu krokowego, TURP) często nie usuwa problemu naglącego parcia na mocz.
Nietrzymanie moczu po operacji gruczołu krokowego
Trening mięśni dna miednicy z profesjonalnym instruktażem przeprowadzany przed operacją i bezpośrednio po niej pomaga skrócić okres nietrzymania moczu.
Operacja zalecana jest u mniej niż 10% osób, jeśli nietrzymanie moczu nie ulegnie poprawie w ciągu 12 miesięcy.
Można stosować środki wspomagające, takie jak wkładki i pieluchy. Koszty są pokrywane przez ustawowe ubezpieczenie zdrowotne.
Ze względu na zwiększone ryzyko zakażeń układu moczowego cewniki należy stosować tylko w wyjątkowych przypadkach, np. w zatrzymaniu moczu.
Rokowanie
Nietrzymanie moczu jest dość powszechnym problemem zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn. Większość osób dotkniętych tą chorobą odczuwa ją jako obciążenie fizyczne, psychiczne i społeczne. Tylko co druga osoba szuka pomocy medycznej w związku z nietrzymaniem moczu. Istnieją skuteczne środki zaradcze i pomocnicze dostosowane do przyczyny i postaci nietrzymania moczu. Nie zawsze można w pełni przywrócić kontrolę nad pęcherzem. Jednak dzięki dostępnym opcjom leczenia można osiągnąć zadowalającą jakość życia.
Dodatkowe informacje
- Zakażenia układu moczowego u mężczyzn
- Powiększenie gruczołu krokowego
- Rak gruczołu krokowego
- Wczesne wykrywanie nowotworu gruczołu krokowego: czy test na obecność PSA jest przydatny?
- Nietrzymanie moczu po operacji gruczołu krokowego
- Nietrzymanie moczu u kobiet
- Nadreaktywny pęcherz moczowy
- Ostre zatrzymanie moczu
- Wysiłkowe nietrzymanie moczu
- Nietrzymanie moczu z parcia naglącego
- Nietrzymanie moczu u mężczyzn — informacje dla lekarzy
Autorzy
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
- Dorit Abiry, doktorantka w Instytucie i Poliklinice Medycyny Ogólnej, Uniwersyteckie Centrum Medyczne Hamburg-Eppendorf
- Aleksandra Kucharska-Janik, lekarz rezydent, Oddział Okulistyczny MSSW (edytor)