Czym jest depresja u osób starszych?
- Termin depresja u osób starszych odnosi się do zaburzeń depresyjnych u osób w wieku powyżej 65 lat.
- Poważna choroba fizyczna i ogólne pogorszenie stanu zdrowia są jednymi z najważniejszych przyczyn depresji u osób starszych. Przyczyną depresji mogą być również różne zmiany organiczne w mózgu związane z wiekiem.
- Objawy niezbędne do postawienia odpowiedniej diagnozy to obniżony nastrój osoby dotkniętej chorobą, mniejsze zainteresowanie rzeczami, które wcześniej ją ekscytowały lub ogólne przygnębienie.
- Istnieją różne formy leczenia, które często są stosowane łącznie. Najczęstsze z nich to psychoterapia, zwykle w formie terapii poznawczo-behawioralnej, oraz podawanie leków przeciwdepresyjnych.
- Większość osób starszych dotkniętych depresją odnosi korzyści z leczenia i przezwycięża depresję. Istnieje jednak wysokie ryzyko nawrotu, stąd stosowanie leczenia farmakologicznego może być konieczne przez kilka lat.
W starszym wieku częściej występują przewlekłe choroby fizyczne, a także ograniczenia psychiczne i funkcjonalne, często w postaci depresji lub podobnych dolegliwości. Depresja nie tylko oznacza wysoki poziom cierpienia dla osób nią dotkniętych i ich rodzin, ale może również przyczynić się do pogorszenia ograniczeń funkcjonalnych i innych chorób.
Depresja dotyka znaczną część osób starszych, zwłaszcza tych przebywających w placówkach opieki, gdzie jej roczna chorobowość wynosi od 15% do 25%. Depresja występuje dwa razy częściej u kobiet niż u mężczyzn; depresja jest szczególnie powszechna u osób starszych z demencją.
Przyczyna
Przyczyny depresji u osób starszych mogą być różne. Jedną z możliwości są różne związane z wiekiem zmiany w mózgu, na przykład z powodu niewystarczającego przepływu krwi, śmierci komórek mózgowych lub zmniejszenia aktywności neuroprzekaźników (substancji sygnalizujących w mózgu).
Depresja i choroby somatyczne często idą w parze. Poważna choroba fizyczna i ogólne pogorszenie stanu zdrowia są jednymi z najważniejszych przyczyn depresji u osób starszych. Wraz z wiekiem wzrasta częstotliwość występowania chorób somatycznych, a także zaburzeń depresyjnych. Depresja może być częścią choroby somatycznej lub występować w reakcji na chorobę. Depresja jest szczególnie powszechna w połączeniu z chorobami nowotworowymi i układu krążenia, zwłaszcza gdy jednocześnie występują choroby ośrodkowego układu nerwowego, takie jak demencja, choroba Parkinsona i udar.
Ponadto osoby starsze często przyjmują wiele leków, które również mogą wywoływać lub nasilać depresyjny nastrój.
Okoliczności psychospołeczne, takie jak żałoba po bliskim krewnym, utrata pracy lub przyjaciół, mogą nasilać nastroje depresyjne.
Diagnostyka
Rozpoznanie stawia się na podstawie wywiadu z pacjentem, rozwoju choroby i wyników badania lekarskiego.
Objawy występują od co najmniej 2 tygodni, utrzymują się przez większość dnia i nie są bezpośrednio związane z chorobą somatyczną lub nadużywaniem substancji.
Kryteria depresji według ICD-10
- Co najmniej dwa główne objawy:
- Depresyjny nastrój
- Brak radości i utrata zainteresowania (anhedonia)
- Apatia lub szybkie męczenie się
- Inne objawy:
- Graniczona zdolność koncentracji i uwagi
- Obniżona samoocena i pewność siebie
- Poczucie winy i niższości
- Pesymistyczne spojrzenie na przyszłość, naznaczone smutkiem
- Planowanie lub dokonywanie samookaleczeń lub samobójstw
- Zaburzenia snu
- Zmniejszenie lub zwiększenie apetytu.
Różne formy depresji
Epizod depresji łagodny
Kilka objawów, ale żaden nie jest nasilony. Pacjenci mogą kontynuować aktywności społeczne i zawodowe.
Epizod depresji umiarkowany
Występują dwa główne objawy oraz kilka innych, z których kilka jest nasilonych. Codzienne czynności są utrudnione.
Epizod depresji ciężki, bez objawów psychotycznych
Epizod depresji z kilkoma wyżej wymienionymi niepokojącymi objawami. Pacjenci odczuwają utratę wartości i poczucie winy, często występują myśli samobójcze oraz objawy somatyczne.
Epizod depresji ciężki, z objawami psychotycznymi
Ciężki epizod depresyjny, jak opisano powyżej, ale w którym omamy, urojenia, spowolnienie psychoruchowe lub stupor są tak poważne, że codzienne sktywności społeczne są niemożliwe do wykonania i może występować zagrożenie życia związane z samobójstwem
Depresja atypowa
Depresja atypowa występuje częściej u osób starszych niż u osób młodszych. Niektóre objawy są dokładnie odwrotne do objawów typowej depresji. Przygnębienie jest odczuwane bardziej jako ciągła apatia. Do tej grupy form należą między innymi:
- Depresja niezróżnicowana: łagodne objawy i nie tak wyraźnie rozpoznawalne przygnębienie — jednak osoby dotknięte chorobą odczuwają zmniejszenie zdolności do funkcjonowania.
- Depresja agitowana: osoby dotknięte tą chorobą są niespokojne, nie mogą usiedzieć w miejscu, wykazują oznaki gniewu, lgną do innych, są szczególnie wymagające, ale także niespokojne i bojaźliwe.
- Depresja hipochondryczna: osoby dotknięte tą przypadłością są często przekonane, że cierpią na chorobę somatyczną i obawiają się na przykład, że mają nowotwór złośliwy.
- Depresja z somatyzacją: forma ta objawia się głównie poprzez dolegliwości somatyczne. Osoby dotknięte chorobą nie są wyraźnie przygnębione.
- Zaburzenie osobowości zależnej: osoby dotknięte tą chorobą są apatyczne i nie dbają o higienę osobistą, ale nie występują u nich ograniczenia umysłowe.
- Otępienie rzekome: osoby dotknięte tą chorobą mają problemy z koncentracją, są mniej uważne, zdezorientowane i cierpią na gorszą pamięć krótkotrwałą. Ponieważ objawy te przypominają demencję, nazywa się je otępieniem rzekomym.
- Depresja atypowa: objawy są niemal przeciwne do tych, które zwykle kojarzone są z depresją: osoby cierpiące na tę chorobę przybierają na wadze i mają zwiększone zapotrzebowanie na sen.
Zaburzenia adaptacyjne z objawami depresji
Jest to krótkotrwała forma depresji, która zwykle pojawia się po stresującym wydarzeniu lub doświadczeniu życiowym. Osoby dotknięte tą chorobą są przygnębione, dużo płaczą i mają poczucie beznadziei. Stan ten często charakteryzuje się niepokojem i zaburzeniami funkcjonowania, ale ustępuje w ciągu sześciu miesięcy od wyzwalającego lub stresującego wydarzenia.
Leczenie
Celem leczenia jest złagodzenie objawów, zapobieganie nawrotom, jeśli to możliwe, oraz przywrócenie funkcjonowania i zdolności umysłowych danej osoby. W przypadku ciężkiego przypadku depresji, chodzi również o zapobieganie samobójstwom.
Aby zdecydować, które leczenie ma największe szanse powodzenia, lekarz musi ustalić, czy depresja może być spowodowana innym schorzeniem lub stosowaniem leków. W takich przypadkach należy leczyć chorobę somatyczną lub sprawdzić, czy przepisane leki są odpowiednie.
Istnieją różne formy leczenia depresji u osób starszych, w tym terapia poznawczo-behawioralna, leki przeciwdepresyjne, terapia światłem i terapia elektrowstrząsowa. Często łączone są różne formy terapii.
Psychoterapia
Psychoterapia jest szczególnie zalecana w przypadku, jeśli depresja została wywołana przez konkretne wydarzenie lub moment silnego stresu. Leczenie psychoterapeutyczne jest również zalecane w przypadku mniej nasilonej depresji. Główną stosowaną metodą jest terapia poznawczo-behawioralna.
W tak zwanej terapii reminiscencyjnej pacjenci są zachęcani do przypominania sobie pięknych przeżyć i cieszenia się przyjemnymi uczuciami z nimi związanymi; ważny jest również ich bliski kontakt z członkami rodziny. Działania oparte na tym, co pacjenci są w stanie zrobić, są również bardzo ważne, zarówno w leczeniu depresji, jak i w jej zapobieganiu.
Leki przeciwdepresyjne
Leczenie lekami przeciwdepresyjnymi jest najczęściej stosowaną formą leczenia depresji. W zależności od nasilenia, a także możliwych chorób współistniejących, stosuje się różne substancje czynne. Leki należy zawsze stosować w połączeniu z innymi terapiami, takimi jak terapia poznawczo-behawioralna.
U osób starszych ryzyko wystąpienia działań niepożądanych jest większe, dlatego na początku dawka jest zwykle bardzo niska, a następnie powoli zwiększana. Leki przeciwdepresyjne powinny być stosowane przez 6-12 miesięcy po ustąpieniu epizodu depresyjnego. W fazie podtrzymującej należy kontynuować takie samo dawkowanie jak w fazie ostrej. Jeśli terapia ma zostać przerwana, zaleca się stopniowe zmniejszanie dawki leków.
Światłoterapia
Badanie przeprowadzone na starszych pacjentach z ciężką depresją wykazało, że trzytygodniowa terapia światłem przez godzinę każdego ranka może poprawić nastrój i sen oraz ma korzystny wpływ na hormon snu melatoninę i hormon stresu hydrokortyzon. Nadal jednak niezbędne są dalsze badania, ponieważ obecny zakres doświadczeń nie jest jeszcze wystarczający, aby udowodnić ponad wszelką wątpliwość, że terapia światłem działa pozytywnie na depresję.
Rokowania
W około 80–90% wszystkich osób dotkniętych depresją objawy ustępują w trakcie leczenia. Ponieważ w wielu przypadkach choroba ma charakter nawracający, konieczne może być dłuższe leczenie; prawdopodobnie wieloletnia terapia podtrzymująca
Dodatkowe informacje
- Depresja, informacje ogólne
- Leczenie depresji
- Depresja u osób starszych — Informacje dla personelu medycznego
Autoren
- Susanne Meinrenken, Dr. med., Medizinjournalistin, Bremen
- Lek. Marcin Major , recenzent/edytor, Kraków