Definicja: Swoista, immunologicznie uwarunkowana, patologiczna nadwrażliwość na substancję (alergen), która w rzeczywistości jest nieszkodliwa.
Częstość występowania: Co najmniej 20–30% populacji choruje na alergię.
Objawy: Bardzo zróżnicowane; prawie zawsze towarzyszący świąd.
Badanie fizykalne: W przypadku reakcji ogólnoustrojowej: uogólnione zaczerwienienie skóry, pokrzywka, stridor, hipotonia, tachykardia.
Diagnostyka: Kliniczne podejrzenie rozpoznania alergii. Identyfikacja alergenu za pomocą testów alergicznych.
Leczenie: Dla niektórych postaci alergii możliwe leczenie przyczynowe poprzez immunoterapię swoistą dla alergenu (odczulanie). Leki objawowe tłumiące nadmierną odpowiedź immunologiczną.
Informacje ogólne
Definicja
Termin „alergia” (po grecku allos = inny, ergon = aktywność, praca) został po raz pierwszy użyty w 1906 roku przez wiedeńskiego pediatrę Clemensa von Pirqueta do opisania „innej” reaktywności układu immunologicznego.
Dzisiejsza definicja: swoista, immunologicznie uwarunkowana, patologiczna nadwrażliwość na substancję (alergen), która w rzeczywistości jest nieszkodliwa.1
Alergie należą do kategorii chorób niezakaźnych (non–communicable diseases).
Choroby niezakaźne są uważane przez WHO za grupę chorób, która stanowi największe wyzwanie medyczne obecnie i w nadchodzących latach.
Choroby niezakaźne obejmują choroby sercowo–naczyniowe, nowotwory, cukrzycę, astmę i alergie.
Cecha wspólna dla wszystkich: wpływ czynników środowiskowych i przewlekłego stanu zapalnego.
Klasyfikacja
Typ I: IgE–zależna reakcja typu natychmiastowego.
Typ II: typ cytotoksyczny.
Typ III: typ kompleksów immunologicznych.
Typ IV: reakcja typu późnego, w której pośredniczą komórki T (alergia kontaktowa).
Typy I i IV mają największe znaczenie społeczno–ekonomiczne.
Częstość występowania
Na alergię choruje 20–35% osób czynnych zawodowo w UE.
90% pacjentów jest leczonych nieodpowiednio lub wcale.
Straty społeczno–gospodarcze spowodowane zmniejszoną wydajnością szacuje się na 55–151 miliardów euro rocznie.
Etiologia i patogeneza
Informacje ogólne
Reakcja alergiczna zawsze składa się z fazy uczulenia i fazy zapalenia.
Układ immunologiczny identyfikuje czynnik środowiskowy, który sam w sobie jest nieszkodliwy, jako substancję szkodliwą w momencie kontaktu, rozwija specyficzną reakcję i następnie uruchamia kaskadę zapalną przy każdym kolejnym kontakcie z danym czynnikiem środowiskowym.
Ze względu na naturalną zdolność rekombinacji receptorów limfocytów B i T, zasadniczo możliwa jest swoista reakcja na każdy przypuszczalny alergen środowiskowy.
Mechanizm oraz przyczyny powodujące, że określona substancja staje się alergenem, nie zostały w pełni wyjaśnione.
Istnieją dwie hipotezy dotyczące wzrostu liczby alergii w populacji:
Brak lub nieodpowiednia stymulacja układu immunologicznego we wczesnym dzieciństwie (hipoteza „higieny” lub „dżungli”).
Wpływ zanieczyszczeń antropogenicznych, zwłaszcza drobnocząsteczkowych zanieczyszczeń powietrza („hipoteza zanieczyszczeń”).
Swoiste typy alergii
Typ I: IgE–zależna reakcja typu natychmiastowego
Przeciwciała IgE związane z komórkami tucznymi opłaszczają antygen.
Inicjuje to degranulację komórek tucznych, a tym samym uwalnianie licznych mediatorów, zwłaszcza histaminy.
Działanie histaminy: m.in. zwiększenie przepuszczalności naczyń, szczególnie dla limfocytów, rozszerzenie naczyń włosowatych, przekrwienie, zwężenie oskrzeli (powinno fizjologicznie wspierać obronę przed patogenami wziewnymi).
Wczesna faza rozwijająca się w ciągu kilku minut może przyjmować postać od łagodnych objawów klinicznych, takich jak świąd lub zaczerwienienie skóry, do reakcji krążeniowych i anafilaksji.
Faza późna, której patofizjologiczne podstawy nie zostały jeszcze jednoznacznie wyjaśnione, może rozwinąć się w ciągu 3–8 godzin (maksymalnie do 24 godzin) po narażeniu.
Przykładowe obrazy kliniczne: atopia (astma, katar sienny), różne postaci alergii na leki i jad owadów.
Typ II: typ cytotoksyczny
Zależny od swoistych przeciwciał typu IgM i IgG.
Wiązanie IgM i IgG z antygenem aktywuje układ dopełniacza z następującą po tym lizą komórek.
Antygeny wyzwalające to nie tylko obce białka, ale także własne antygeny organizmu (zaburzenia autoimmunologiczne).
Reakcja zachodzi w ciągu 3–8 godzin.
Przykładowe obrazy kliniczne: zaburzenia autoimmunologiczne, takie jak autoimmunologiczna niedokrwistość hemolityczna, zespół Goodpasture'a lub miastenia rzekomoporaźna, ale także niezgodność w układzie Rh w przypadku kolejnej transfuzji.
Typ III: typ kompleksów immunologicznych
Rozpuszczalne kompleksy immunologiczne przeciwciał i antygenu odkładają się w śródbłonku naczyniowym, gdy zdolność makrofagów do ich fagocytozy zostanie przekroczona.
Zachodzi tam aktywacja układu dopełniacza i liza otaczających komórek.
Każda nieszkodliwa alergia może przekształcić się w jawną anafilaksję.
Anafilaksja jest ciężką, zagrażającą życiu, uogólnioną reakcją nadwrażliwości na alergen.
W przeciwieństwie do miejscowych reakcji alergicznych, histamina jest uwalniana przez makrofagi w sposób niezahamowany i ulega dystrybucji po całym organizmie przez układ naczyniowy.
Reakcja alergiczna jest nasilana przez uwalnianie kolejnych cytokin prozapalnych.
Podejrzenie alergii jest zwykle łatwe do ustalenia ze względu na typowe objawy. Trudniejsza jest identyfikacja wywołującego alergenu.
Pomocny jest szczegółowy wywiad lekarski i testy alergiczne (zobacz sekcja badania uzupełniające).
Typowe źródło błędów: rozróżnienie między „uczuleniem” a „alergią”
40–50% populacji ma przeciwciała IgE przeciwko alergenom, które można wykryć w testach skórnych lub krwi, ale tylko połowa faktycznie ma objawy alergii.
Samo uczulenie, tj. wyniki badań laboratoryjnych z wykryciem swoistych IgE, nie może stanowić podstawy do rozpoznania alergii.
Uczulenie stanowi chorobę alergiczną tylko w połączeniu z odpowiednimi objawami.
Objawy
Reakcje alergiczne różnią się w zależności od typu alergii i osoby.
Alergie wziewne, np. alergia na pyłki, sierść zwierząt lub roztocza kurzu domowego
Procedura testowa in vitro: badanie krwi na obecność swoistych dla danego alergenu przeciwciał, markerów stanu zapalnego lub limfocytów T specyficznych dla antygenu.
Testy skórne
Test punktowy: ekstrakt z alergenu nakłada się na skórę, a następnie skóra jest drapana lancetem (skaryfikacja).
Test śródskórny: wstrzyknięcie alergenu śródskórnie (ryzyko poważnej reakcji alergicznej).
Test tarcia: najpierw zadrapanie skóry, następnie skrapianie i wcieranie ekstraktu z alergenów.
Testy wywołania reakcji: organizm jest narażany na różne alergeny, a następnie oceniana jest reakcja układu immunologicznego.
Leczenie
Najskuteczniejsze leczenie: unikanie ekspozycji na dany alergen.
Leczenie przyczynowe
immunoterapiaImmunoterapia swoista dla alergenu (odczulanie)
np. w przypadku anafilaksji wywołanej jadem owadów skuteczne u >90% pacjentów.
Leczenie objawowe
Leki hamujące nadmierną odpowiedź immunologiczną o różnych mechanizmach działania, np. leki przeciwhistaminowe, glikokortykosteroidy, przeciwciała anty–IgE lub, w przypadku wstrząsu anafilaktycznego – adrenalina.
Źródła
Piśmiennictwo
Demoly P., Chabane H., Fontaine J. et al. Development of algorithms for the diagnosis and management of acute allergy in primary practice, World Allergy Organization Journal, Volume 12, Issue 3, 2019, ncbi.nlm.nih.gov
Bergmann K.C., Ring J. History of Allergy, Basel: Karger, 2014.
Opracowanie
Natalia Jagiełła (recenzent)
Adam Windak (redaktor)
Lino Witte (recenzent/redaktor)
Allergi som systemisk sjukdom
Reakcja alergiczna; Typ I; Typ II; Typ III; Typ IV; Cytotoksyczny; Kompleksy immunologiczne; Reakcja nadwrażliwości; IgE–zależna alergia; Ekspozycja na alergen; Przeciwciała IgE; Nadwrażliwość alergiczna; Astma alergiczna; Nieżyt nosa i spojówek; Katar sienny; Nadwrażliwość pokarmowa; Alergia pokarmowa; Alergia na jad owadów; Alergia na leki
Definicja: Swoista, immunologicznie uwarunkowana, patologiczna nadwrażliwość na substancję (alergen), która w rzeczywistości jest nieszkodliwa. Częstość występowania: Co najmniej 20–30% populacji choruje na alergię.