Definicja: Zakażenie bakteriami z rodzaju Actinomyces, najczęściej w postaci zakażenia tkanek miękkich w okolicy szyi i twarzy.
Częstość występowania: Bardzo rzadka choroba, występowanie patogenu w prawidłowej florze jamy ustnej i przewodu pokarmowego.
Objawy: Niespecyficzne; zwykle występuje jako powoli narastający obrzęk/naciek w okolicy twarzy/szyi.
Badanie fizykalne: Często obrzęki, nacieki, ropnie z tworzeniem przetok, możliwe wydzielanie żółtej gruzełkowatej treści (druzdów).
Diagnostyka: Wykrycie bakterii beztlenowych za pomocą mikroskopii i posiewu.
Leczenie: Przedłużona antybiotykoterapia, często konieczne leczenie operacyjne.
Informacje ogólne
Definicja
Zakażenie bakteryjne Actinomyces, najczęściej wywoływane u ludzi przez bakterię Actinomyces israelii.
promieniowce to beztlenowe, Gram-dodatnie, nitkowate bakterie (w prawidłowej florze jamy ustnej)1
częste współzakażenie Staphylococcus aureus i beztlenowcami
Znaczenie obligatoryjnej beztlenowej flory towarzyszącej jest kontrowersyjne.
Najczęstszymi postaciami klinicznymi promienicy są owrzodzenia, ziarniniaki, liczne ropnie i przetoki wydzielające żółtawą, grudkowatą treść1.
Częste rozprzestrzenianie się na sąsiednie tkanki.
Najczęściej choroba obejmuje obszar szyi i twarzy, a także miednicę u kobiet1.
Rozpoznanie jest często opóźnione, ponieważ choroba występuje rzadko.
Częstość występowania
Promienica występuje na całym świecie, choć jest rzadką chorobą w krajach uprzemysłowionych1.
Zapadalność wynosiła około 1/300 000 w latach 70., ale obecnie jest niższa ze względu na lepszą higienę jamy ustnej i powszechne stosowanie antybiotyków.
wyższe wskaźniki chorobowości w krajach o niskim statusie społeczno-ekonomicznym lub słabej higienie jamy ustnej
występowanie niezależnie od wieku, pory roku lub wykonywanego zawodu
stosunek kobiet do mężczyzn 1,5–3:1
Etiologia i patogeneza
Promieniowce (Actinomyces) często wnikają do organizmu przez mikrourazy1.
Actinomyces są obligatoryjnymi lub fakultatywnymi beztlenowcami1.
Stanowią część prawidłowej flory jamy ustnej i jelit i występują zwłaszcza w kieszonkach dziąsłowych, płytce nazębnej i ogniskach próchnicy.
Najczęstszym gatunkiem u ludzi jest Actinomyces israelii.
inne gatunki to A. gerensceriae, A. meyeri, A. odontolyticus
Actinomyces stają się patogenne poprzez inwazję uszkodzonych lub martwiczych tkanek1.
Prowadzi to dob zapalnej reakcji immunologicznej z ropieniem i tworzeniem ziarniniaków, co może prowadzić do zwłóknienia.
Zakażenie rozprzestrzenia się na sąsiednie tkanki; prowadzi do powstawania przetok typowych dla tej choroby.
Wydalana jest grudkowata treść ropna w kolorze siarki (druzy).
50–70% zakażeń występuje w okolicy szyjno-piersiowej, a 10–20% w brzusznej1.
Inne objawy, takie jak w okolicy klatki piersiowej czy OUN, występują w sporadycznych, pojedynczych przypadkach.
Inwazja do krwiobiegu i czaszki występuje bardzo rzadko w przypadku braku leczenia1.
W wywiadzie uszkodzenia tkanek, np. w wyniku operacji w obrębie jamy brzusznej, wprowadzenia ciała obcego lub spirali domacicznej, która nie była wymieniana przez lata.
Choroba zwykle przebiega jako powoli rosnący guz zapalny, często umiejscowiony w okolicy lewego dołu biodrowego z towarzyszącymi bólami brzucha, gorączką, zmianą rytmu wypróżnień, nudnościami i wymiotami.
ew. możliwe zaburzenia trawienia, nudności, wymioty
Może dotyczyć wszystkich narządów jamy brzusznej.
w przypadku promienicy miednicy: możliwa wydzielina lub krwawienie z pochwy
Badanie fizykalne
Ropień, prawdopodobnie z przetoką szyjno-twarzową
Badanie uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego
Rzadko wskazane, a wyniki badań laboratoryjnych są bardzo nieswoiste1.
penicylina G dożylnie (10 do 20 mln jednostek na dobę w dawkach podzielonych co 4-6 godzin)
ceftriakson (1- 2 g na dobę) – terapia alternatywna. Wstępna antybiotykoterapia początkowo dożylnie przez okres 4–6 tygodni, następnie doustnie przez okres kolejnych 3–6 miesięcy2
Wszystkie antybiotyki należy stosować w dużych dawkach.
W przypadku ropni lub powikłanych przetok, wskazane leczenie chirurgiczne
W przypadku promienicy szyjno-twarzowej
częste pozajelitowe podawanie penicyliny, następnie leczenie doustne (amoksycylina 3 x 3 g)
alternatywnie doksycyklina doustnie (1–2 x 0,1 g) lub klindamycyna (3 x 0,6 g) dożylnie lub cefalosporyna dożylnie
w przypadku łagodnych przebiegów lub wystarczającego leczenia chirurgicznego, zalecany czas trwania leczenia ok. 6 tygodni, w przypadku powikłanych postaci do 6 miesięcy1
Antybiotyki/chemioterapeutyki, które nie powinny być stosowane: aminoglikozydy, metronidazol, aztreonam, trimethoprim-sulfametoksazol, penicyliny penicylinazooporne (np.: oksacylina, nefcylina) cefaleksym, ceftazydym oraz leki przeciwgrzybicze2.
Leczenie operacyjne
Wskazanie: rozległe zmiany, rozległa martwica, duże ropnie, przetrwałe przetoki, podejrzenie choroby nowotworowej1
Profilaktyka
Brak ogólnych zaleceń poza dobrą opieką i higieną1
Profilaktyka wtórna: właściwa higiena i opieka dentystyczna1
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
Choroba ma przebieg przewlekły, powoli postępujący, obserwuje się tworzenie twardniejących nacieków.
Nawroty są rzadkie i leczy się je w taki sam sposób jak zakażenie pierwotne1.
W celu monitorowania skuteczności leczenia należy wykorzystać TK lub RM1.
Rokowanie
Dobre rokowanie u ponad 90% pacjentów przy leczeniu skojarzonym:antybiotykoterapii i zabiegu chirurgiczym1
BMJ Best Practice. Actinomycosis. Last reviewed 17 Feb 2021 (dostęp 17.03.2021). bestpractice.bmj.com
Brook I. Treatment of actinomycosis. http:www.uptodate.com (dostęp: 01.04.2024). UpToDate
Autorzy
Anna Grzeszczuk, Prof. dr hab. n. med., specjalista chorób zakaźnych, Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (recenzent)
Sławomir Chlabicz, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (redaktor)
Marlies Karsch-Völk, Dr. med., Fachärztin für Allgemeinmedizin, München
Heidrun Bahle, Dr.med., Fachärztin für Allgemeinmedizin, München
A420; A421; A422; A427; A428; A429
a78 annan infectious sjukdom
Zakażenie Actinomyces; Zakażenie wywołane przez Actinomyces; Actinomyces israelii; Rany gryzione przez ludzi; Zła higiena jamy ustnej; Nieodpowiednia higiena jamy ustnej; Powstanie przetoki w szyi; Powstanie przetoki w jamie brzusznej; Ropień
Definicja: Zakażenie bakteriami z rodzaju Actinomyces, najczęściej w postaci zakażenia tkanek miękkich w okolicy szyi i twarzy. Częstość występowania: Bardzo rzadka choroba, występowanie patogenu w prawidłowej florze jamy ustnej i przewodu pokarmowego.