Powierzchowne otarcie nabłonka rogówki w wyniku oddziaływania siły lub nieprawidłowego stosowania soczewek kontaktowych
Ból, zwiększona wrażliwość na światło, uczucie ciała obcego, łzawienie
Możliwe objawy to przekrwienie/rysunek naczyniowy, blefarospazm
Możliwość leczenia miejscowego (np. krople do oczu z hialuronianem sodu 2–3 x na dobę), w razie potrzeby maść do oczu z antybiotykiem (np. krople do oczu z ofloksacyną 4 razy na dobę)
Częsty przypadek w gabinecie lekarza rodzinnego; zazwyczaj przyczyna urazu jest znana.
Objawy to ból, wzmożona wrażliwość na światło, uczucie ciała obcego w oku, łzawienie
W badaniu można stwierdzić łagodne przekrwienie, obecność ciała obcego, ewentualnie czerwony odblask na rozszerzonej źrenicy.
Jeżeli z wywiadu lekarskiego wynika, że pacjent wykonywał prace, w trakcie których powstają fragmenty (odpryski, opiłki metalu) twardego materiału: oko należy zbadać pod kątem oznak perforacji.
Ból, blefarospazm, wzmożona wrażliwość na światło i zaburzenia widzenia
Znieczulenie miejscowe służy wyłącznie do celów diagnostycznych, nie do łagodzenia bólu!
Postępowanie terapeutyczne obejmuje maści lub krople do oczu z antybiotykiem (np. krople do oczu z ofloksacyną 4 x dziennie), unieruchomienie powieki za pomocą opatrunku uciskowego na 12–24 godziny i doustne leki przeciwbólowe.
Ciężkie urazy oczu
Tępy uraz/stłuczenie
Tępy uraz, np. spowodowany przez uderzenie piłką do gry w piłkę nożną, piłkę tenisową, cios pięścią, kij narciarski, itp.
Uraz powierzchowny: w większości nieszkodliwy i ustępujący samoistnie
krwotoki skórne i z powiek
rozdarcie spojówki, nadżerka rogówki
Uraz gałki ocznej: powoduje zaburzenia widzenia, często w połączeniu z częściowo rozszerzoną, niereaktywną źrenicą i zmniejszonym czerwonym odblaskiem. Im mniejszy i cięższy obiekt oraz im szybciej porusza się w momencie uderzenia w oko, tym większe ryzyko poważnego urazu gałki ocznej.
Może spowodować pęknięcie zrębu tęczówki, a w rezultacie wylew krwi do komory przedniej oka (krwistek).
Może także powodować krwotoki do ciała szklistego i siatkówki, co z kolei może prowadzić do odklejenia siatkówki.
Podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe wymaga szybkiej diagnostyki przez okulistę i w razie potrzeby wdrożenia leczenia. Następnie należy usunąć soczewki kontaktowe (o ile znajdują się w oku).
Uszkodzenie sąsiednich warstw tkanki/oczodołu: może powodować podwójne widzenie lub zapadanie się gałki ocznej (zapadnięcie oczu).
Złamanie dna oczodołu (rozprężające) często powoduje podwójne widzenie w pionie.
złamanie kości sitowej
Uszkodzenie nerwu wzrokowego prowadzi często do poważnych zaburzeń widzenia lub do ślepoty.
Gwałtowny wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego w momencie urazu może również spowodować pęknięcie gałki ocznej, zwykle w okolicy rąbka lub przyczepów mięśni.
W przypadku uszkodzenia przewodu łzowego konieczna jest szybka interwencja chirurgiczna w celu wprowadzenia silikonowej rurki (protezowanie dróg łzowych).
Uraz gałki ocznej, często spowodowany obiektem poruszającym się z dużą prędkością (jeśli wywiad lekarski wskazuje na wykonywanie prac, w trakcie których powstają drobne fragmenty [odpryski, opiłki] twardego materiału) lub ostrym przedmiotem
krwistek, źrenica poza środkiem oka, spłaszczenie komory przedniej oka, zmniejszony czerwony odblask lub jego brak, niedociśnienie w gałce ocznej
W przypadku pęknięcia gałki ocznej
Można podać leki przeciwbólowe i leki przeciwwymiotne, aby nie dopuścić do dalszego zwiększenia nacisku na gałkę oczną (np. w wyniku wzrostu ciśnienia w trakcie wymiotów) i wypchnięcia oka na zewnątrz.
Nie usuwać ciał obcych wystających z oka w miejscu wypadku.5
Wszystkie substancje chemiczne reagujące z tkanką organiczną mogą prowadzić do zmętnienia rogówki, a w konsekwencji do ślepoty.
Największe szkody wyrządzają zasady o wartości pH powyżej 11.
Kwasy o wartości pH poniżej 2,5 mogą trwale uszkodzić oko.
Inne substancje chemiczne są również niebezpieczne dla oczu (np. środki utleniające i redukujące, żywice poliestrowe).
Wymaga natychmiastowego i długotrwałego płukania. W razie potrzeby można użyć pasków testowych pH, aby sprawdzić, czy uraz został spowodowany przez kwas czy zasadę.
Pierwszą pomoc w postaci przemywania płynem skutecznie neutralizującym kwasy i zasady można stosować zarówno na powierzchnię skóry, jak i do płukania gałek ocznych.
Diagnostyka
Wywiad
Mechanizm powstania urazu?
obrażenia spowodowane obiektami poruszającymi się z dużą prędkością
Drzazgi, odłamki szkła, opiłki, itp. odłupane młotkiem lub dłutem, stwarzają wysokie ryzyko urazów penetrujących.
UWAGA: jeśli z wywiadu lekarskiego wynika, że mogło dojść do urazu penetrującego, należy rozważyć wykonanie zdjęcia rentgenowskiego lub tomografii komputerowej twarzoczaszki!
ciężki tępy uraz
Należy ocenić ryzyko złamania dna oczodołu (rozprężającego, typu blow-out) i w razie potrzeby rozpocząć dalszą diagnostykę (RTG lub TK twarzoczaszki).
Aspekty prawne?
Ponieważ uraz może skutkować roszczeniami odszkodowawczymi, należy jak najdokładniej przeprowadzić wywiad w kierunku okoliczności urazu oraz dokładnie dokumentować wszystkie dane z wywiadu.
Wypadki przy pracy należy stosownie udokumentować.
Badanie przedmiotowe
Informacje ogólne
Czy oprócz urazu oka występują oznaki lub podejrzenie urazów twarzoczaszki, kręgosłupa szyjnego lub klatki piersiowej?
Pełne badanie wzroku
Badanie ostrości wzroku
Jeśli ostrość wzroku jest zachowana, uraz penetrujący jest raczej mało prawdopodobny.
W przypadku podejrzenia wewnątrzgałkowego ciała obcego należy zawsze zlecić dodatkowe badanie rentgenowskie.
Pęknięcie spojówki
Rodzi podejrzenie urazu penetrującego.
Badanie źrenicy w przygaszonym świetle
Czerwone odbicie
Krew/ciała obce w aparacie optycznym?
Pole widzenia
Podwójne widzenie podczas poruszania ruchów gałek ocznych?
Odchylenie od osi w orientacyjnym badaniu ruchomości gałek ocznych?
Badanie specjalistyczne przez okulistę
Badanie rogówki, w razie potrzeby z użyciem fluoresceiny
Oftalmoskopia/badanie w lampie szczelinowej
ew. badanie po krótkotrwałym rozszerzeniu źrenic środkiem mydriatycznym
Pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego (tonometria)
Jest przeciwwskazany w przypadku urazu spowodowanego oddziaływaniem dużej siły lub podejrzenia urazu penetrującego.
RTG lub TK w celu wykrycia złamań i/lub obecności ciał obcych lub jako część badania w przypadku pęknięcia gałki ocznej6
UWAGA: w przypadku podejrzenia obecności metalicznych ciał obcych badanie RM jest przeciwwskazane!
Postępowanie i zalecenia
Pacjentów należy w każdym przypadku kierować do gabinetu okulistycznego, z wyłączeniem drobnych i powierzchownych urazów.
Skierowanie do kliniki okulistycznej w trybie nagłym
W wywiadzie: uraz lub objawy powstały w trakcie/po wykonywaniu prac, w trakcie których powstają fragmenty (odpryski, opiłki) twardego materiału.
Zależy od rodzaju i zakresu urazu oka oraz urazów towarzyszących (np. uraz czaszkowo-mózgowy, uraz wielonarządowy)
W razie oparzenia chemicznego należy przed wdrożeniem jakiejkolwiek dalszej diagnostyki natychmiast obficie przemyć oczy (przez min. 15 minut) wodą lub roztworem soli fizjologicznej.
poradnictwo dotyczące możliwych późniejszych powikłań i uszkodzeń oraz związanych z nimi objawów ostrzegawczych
Następujące urazy można zasadniczo leczyć ambulatoryjnie, po wykluczeniu powikłań, pod kontrolą okulisty:
urazy spowodowane promieniowaniem słonecznym
powierzchowne lub powierzchownie wbite ciała obce
Ostrożnie usunąć za pomocą czystej chusteczki, wytrzeć lub przepłukać w kierunku wewnętrznego kącika oka.
Nie trzeć!
urazy warstwowe spojówki/rogówki/twardówki
drobne stłuczenia bez zmian wymagających leczenia chirurgicznego w przednim i tylnym segmencie oka
niewielkiego stopnia oparzenia chemiczne/termiczne
ciężkie urazy powiek i dróg łzowych obejmujące przewody łzowe
ciężkie urazy powstałe wskutek ugryzienia
urazy oczodołu spowodowane ciałem obcym
przy urazach złożonych: zgodnie z ustaleniami i decyzjami zespołu medycznego prowadzącego leczenie
Leczenie farmakologiczne
W zależności od przyczyny urazu oka, można rozważyć leczenie farmakologiczne.
Należy zadbać o odpowiednią analgezję, doustną lub dożylną (np. ibuprofen 600 mg doustnie, metamizol 1–2,5 g w powolnym wlewie dożylnym, ew. opioidy, np. morfina w dawce 2–10 mg dożylnie)
Oparzenia chemiczne
Zawsze należy w pierwszej kolejności przepłukać oko.
Płukać przez 15 minut bieżącą wodą z kranu; jeśli woda nie jest dostępna, można również płukać colą, mlekiem i podobnymi płynami (tylko w przypadku konieczności i braku dostępu do wody).
W ciężkich oparzeniach stosować krople do oczu zawierające kortyzon (octan prednizolonu 1%, wkraplać od 1 do 4 razy na dobę 1 kroplę do worka spojówkowego – postępowanie po ocenie przez okulistę).
przy uszkodzeniach nabłonka miejscowe leczenie antybiotykami (np. krople do oczu z ofloksacyną 4 razy na dobę)
Obficie stosować nawilżające krople do oczu (np. krople do oczu z hialuronianem sodu 2–3 razy na dobę).
maści do oczu (np. dexpanthenol 2–3 razy na dobę) do gojenia się ran rogówki i spojówek
Jeżeli jest dostępny, wkroplić miejscowy środek znieczulający (np. 1–2 krople do oczu z proksymetakainą, w razie potrzeby powtórzyć).
Aby zapobiec wtórnym zakażeniom po urazie oka, w indywidualnych przypadkach można stosować maści lub krople do oczu zawierające antybiotyki (np. krople do oczu z ofloksacyną 4 razy na dobę).
Leki te zmniejszają wytwarzanie cieczy wodnistej lub otwierają odpływ szlakiem naczyniówkowo-twardówkowym i dlatego są skuteczne w przypadku uszkodzenia kąta przesączania.
Leczenie chirurgiczne
O wskazaniach do leczenia chirurgicznego decyduje okulista.
Przebieg
W zależności od rodzaju i wyników leczenia
Drobne urazy mogą się zagoić bez żadnych długofalowych następstw.
Poważne urazy mogą prowadzić do ślepoty lub utraty gałki ocznej.
Zaleca się kontrolne badania okulistyczne w celu wykrycia wszelkich późniejszych zmian ostrości wzroku.
Ilustracje
Ilustracje różnych urazów oka można znaleźć w tutaj (Atlas of Opthalmology).
Dubaj C, Nowak K, Pożarowska D, et al. Ostre zespoły okulistyczne w Praktyce Lekarza Rodzinnego. Family Medicine & Primary Care Review 2016; 2: 193–199. termedia.pl
Zaleska-Żmijewska A. The role of general practitioner in ocular surface disorders treatment. Lekarz POZ. 2016; 2(4): 349-355. termedia.pl
Prost M. (red.) Choroby oczu a codzienna praktyka lekarza rodzinnego. Medical Education, Warszawa, 2015.
Khaw PT, Shah P, Elkington AR. Injury to the eye. BMJ 2004; 328: 36-8. PubMed
Peate WF. Work-related eye injuries and illness. Am Fam Physician 2007; 75: 1017-22. PubMed
Kim T, Nunes AP, Mello MJ, Greenberg PB. Incidence of sports-related eye injuries in the United States: 2001-2009. Graefes Arch Clin Exp Ophthalmol 2010. link.springer.com
Harris PM. Bureau of Labor Statistics. Nonfatal occupational injuries involving the eyes, 2002. Accessed November 3, 2006. www.bls.gov
Pokhrel PK, Loftus SA. Ocular emergencies. Am Fam Physician 2007; 76: 829-36. PubMed
Joseph DP, Pieramici DJ, Beauchamp NJ Jr. Computed tomography in the diagnosis and prognosis of open-globe injuries. Ophthalmology 2000; 107: 1899-906. PubMed
Autorzy
Natalia Jagiełła, lekarz, specjalista medycyny rodzinnej, Praktyka Grupowa Lekarzy Rodzinnych w Krakowie (recenzent)
Adam Windak, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
Moritz Paar, Dr med., Facharzt für Allgemeinmedizin, Münster
Uraz oka lub struktur sąsiadujących z gałką oczną1 Do urazów oczu często dochodzi w trakcie pracy2 lub podczas uprawiania sportu.3 Bardzo zróżnicowane mechanizmy urazu (np. urazy tępe/penetrujące, oparzenia, oparzenia chemiczne)