Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Choroba Creutzfeldta-Jakoba

Streszczenie

  • Definicja: Encefalopatia gąbczasta z szybko postępującym otępieniem, ataksją, miokloniami i ośrodkowymi deficytami ruchowymi. Rozróżnia się postaci sporadyczne, dziedziczne i zakaźne.
  • Częstość występowania: Około 1 przypadek na 1 milion rocznie. mieszkańców
  • Objawy: Szybko następujące zmiany osobowości i otępienie oraz mioklonie.
  • Wyniki: Typowe są mioklonie, tj. krótkie, szybkie i nieregularne drgania grup mięśniowych. Prócz tego występuje ataksja, dyzestezja i objawy psychiatryczne.
  • Diagnostyka: Badania diagnostyczne z wykorzystaniem EEG, RM i badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Polimorfizmy genetyczne w genie białka prionowego.
  • Leczenie: Brak możliwości leczenia, niepomyślne rokowanie.

informacje ogólne

Definicja

  • Encefalopatia gąbczasta z szybko postępującym rozwojem otępienia, mioklonii, ośrodkowych deficytów ruchowych i objawów móżdżkowych oraz stopniowym pojawieniem się charakterystycznych zmian w EEG1
  • Występuje w różnych postaciach:
    • samoistna (sporadyczna, sCJD): 80% wszystkich przypadków na całym świecie
    • dziedziczna (uwarunkowana rodzinnie): w 5–10% przypadków
    • zakaźna (priony)
      • jatrogenne: zanieczyszczone narzędzia neurochirurgiczne, przeszczepy opony twardej lub rogówki, wszczepienie tkanki przysadki mózgowej w przypadku niskorosłości
      • wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba (vCJD)
      • kuru (interesujące tylko z perspektywy historii medycyny)
  • „Nowy wariant”choroby Creutzfeldta-Jakoba został po raz pierwszy opisany w 1995 r. w związku z BSE, gąbczastą encefalopatią bydła („choroba szalonych krów”). Zakłada się, że jest to ludzka odmiana choroby szalonych krów.

Liczby

  • Postaci pierwotne występują w większości krajów europejskich mniej więcej 1 raz w roku na 1 milion mieszkańców.
    • Dotyka głównie osoby w wieku powyżej 60 lat, w równym stopniu mężczyzn i kobiety.
  • Nowa postać tzw. wariantywna (vCJD)
    • Pierwsze 3 przypadki zaobserwowano w Anglii w 1995 roku. W 2012 roku zgłoszono na całym świecie 224 przypadki podejrzeń lub potwierdzone przypadki choroby vCJD, z tego 175 w Wielkiej Brytanii i 25 we Francji. Pozostałe przypadki były odosobnione. Zapadalność spadła w ostatnich latach.
    • Występuje u znacznie młodszych pacjentów, nawet u dzieci.

Etiologia i patogeneza

  • Choroba jest spowodowana wewnątrzkomórkową akumulacją prionów.
    • Priony są białkami zakaźnymi. U zdrowych osób występują one w swojej prawidłowej postaci (PrP). Prion patologiczny (PrPSc) ma taki sam zestaw aminokwasów jak zdrowy prion, ale inną budowę przestrzenną (strukturę drugorzędową).
    • Patologiczny prion wpływa na strukturę przestrzenną zdrowego prionu, co prowadzi do akumulacji patologicznych prionów.
    • Patologiczny prion nie zostaje rozłożony przez enzymy proteolityczne, jest niewrażliwy na ciepło i promieniowanie.
  • Gen zdrowego prionu znajduje się na chromosomie 20, a mutacje tego genu w kodonie 129 są częste.

Przenoszenie (zakażenie)

  • Do zakażenia dochodzi przez przeniesienie zakażonej tkanki.
    • w przypadku jatrogennej CJD spowodowanej zanieczyszczonymi narzędziami neurochirurgicznymi, przeszczepem opony twardej lub rogówki, wszczepieniem tkanki przysadki mózgowej w przypadku niskorosłości
    • w przypadku vCJD głównie z mózgu i rdzenia kręgowego zwierząt chorych na chorobę szalonych krów BSE
  • Ogólne ryzyko zakażenia ocenia się na bardzo niskie. Nie ma jednak całkowitej pewności ze względu na brak wiarygodnych danych dotyczących okresów wylęgania. Równie mało wiadomo na temat stopnia przenoszenia choroby już w okresie wylęgania.

Choroby prionowe u zwierząt

  • „Choroba szalonych krów” jest chorobą prionową bydła.
    • Wykryto ją w wielu krajach europejskich. Większość przypadków pochodzi z Wielkiej Brytanii.
    • Choroba może być przenoszona na ludzi i powodować nowy wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba (vCJD).
  • Trzęsawka owiec (scrapie, choroba kłusowa, kołowacizna) jest chorobą prionową mózgu owiec i kóz.
    • Choroba przenosi się z jednego zwierzęcia na drugie.
    • Nie ma dotąd dowodów na to, że trzęsawka atakuje ludzi.

Czynniki predysponujące

  • Spożycie mięsa bydła zakażonego BSE
  • Przeszczep materiału organicznego od osób z CJD
  • Transfuzja krwi od pacjentów z chorobą Creutzfeldta-Jakoba. Transmisję przez transfuzję krwi opisano dla vCJD, ale nie dla sCJD.

ICD-10

  • A81.0 Choroba Creutzfeldta-Jakoba

diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

Sporadyczna CJD (sCJD)2

  1. Obraz kliniczny
    • otępienie
    • zaburzenia dot. widzenia i zaburzenia móżdżkowe
    • dysfunkcje piramidowe lub pozapiramidowe
    • mutyzm akinetyczny (brak ruchów, brak mowy)
  2. Badania dodatkowe
    • charakterystyczne zmiany w EEG: periodyczne kompleksy fali ostrej („PSWC”)
    • białko 14-3-3 obecne w płynie mózgowo-rdzeniowym w 90% przypadków
    • RM: podwyższenie intensywności sygnału w sekwencjach FLAIR lub DWI w jądrze ogoniastym i skorupie lub w co najmniej dwóch obszarach korowych
  • Prawdopodobieństwo sCJD: dwa kryteria z punktu 1. i jedno z punktu 2.
  • Możliwa sCJD: dwa kryteria z punktu 1 i postępujące otępienie trwające krócej niż 2 lata

Wariant CJD (vCJD)2

  1. Wywiad lekarski
    • postępujące zaburzenie neuropsychiatryczne
    • czas trwania choroby >6 miesięcy
    • Rutynowe badania nie ujawniają cech alternatywnego rozpoznania.
    • brak potencjalnego narażenia jatrogennego w wywiadzie lekarskim
    • brak wskazań na chorobę prionową w rodzinie
  2. Objawy kliniczne
    • wczesne objawy psychiatryczne
    • utrzymujące się bolesne objawy czuciowe, dyzestezja
    • ataksja
    • mioklonie, pląsawica lub dystonia
    • Otępienie
  3. Badania dodatkowe
    • EEG nieswoiste, brak PSWC
    • w badaniu RM typowe wyniki obustronnie: „thalamic high signals”, „pulvinar sign”
    • przeważnie brak obecności białka 14-3-3 w płynie mózgowo-rdzeniowym
  4. Dodatni wynik biopsji mózgu
    • Wskazania do biopsji mózgu są rzadkie, zwykle tylko w tych przypadkach, w których można spodziewać się możliwych do leczenia wyników diagnostyki różnicowej.
  • We wszystkich postaciach CJD ostateczne rozpoznanie jest możliwe dopiero po sekcji zwłok i wykryciu charakterystycznych zmian gąbczastych w tkance mózgowej.

Różnicowanie

Wywiad lekarski

  • U pacjentów szybko rozwijają się zmiany osobowości i otępienie.
  • Typowe są jednocześnie obserwowane ataksja i mioklonie, tj. krótkie, szybkie i nieregularne drgania grup mięśni.
  • Często występują również inne dodatkowe objawy neurologiczne.

Diagnostyka u specjalisty

  • EEG2
  • RM: RM z dyfuzją
  • płynu mózgowo-rdzeniowego
    • całkowity poziom białka tau i całkowity stosunek tau/fosfo-tau
    • białko 14-3-32
      • W różnicowaniu postaci CJD najlepiej sprawdza się badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.
      • Poziom białka 14-3-3 w płynie rdzeniowym jest podwyższony w przebiegu kilku chorób mózgu, np. w przypadku udaru.
    • Analiza wszystkich przypadków sporadycznej CJD w latach 1997-2007 w Wielkiej Brytanii wykazała, że połączenie różnych białek w płynie mózgowo-rdzeniowym zwiększa pewność rozpoznania.
      • Najwyższą dodatnią wartość predykcyjną ma białko 14-3-3 lub białko tau wraz z podwyższonym poziomem białka S100b3.
  • W jednym z badań próbki nabłonka węchowego z głębokiego wymazu z nosa/aspiratu z jamy nosowo-gardłowej dały większą skuteczność niż badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, wykazując czułość 97% i swoistość 100%, a także wyższą gęstość prionów4.
  • Badanie krwi
    • genetyczne badania molekularne polimorfizmów w kodonie 129 genu białka prionowego
  • Inne badania
    • Japońscy naukowcy opracowali test, który wykrywa niewielkie ilości białka prionowego w płynie mózgowo-rdzeniowym z czułością 85% i swoistością 100% (brak wyników fałszywie dodatnich)5.
    • Niskie stężenia prionów w przypadku vCJD można wykryć w moczu6.
  • W przypadku sCJD priony są wykrywane tylko w OUN.
  • W przeciwieństwie do sporadycznej postaci CJD nieprawidłowe białko prionowe w vCJD można również wykryć w obwodowej tkance limfatycznej (wyrostek robaczkowy, migdałki i węzły chłonne). Zaobserwowano przenoszenie tej postaci choroby przez krew i produkty krwiopochodne.

Wskazania dla skierowania do specjalisty

  • W przypadku podejrzenia CJD skierowanie do szpitala z oddziałem neurologicznym.

Leczenia

Cele leczenia

  • Łagodzenie dolegliwości

Ogólne informacje o leczeniu

  • Nie istnieje leczenie przyczynowe, które mogłoby wpłynąć na przebieg choroby.

Profilaktyka

  • Potwierdzono następujące transmisje jatrogenne: pozajelitowe leczenie hormonami wzrostu z ludzkiej przysadki mózgowej (ok. 130 przypadków), przeszczep opony twardej (ok. 110 przypadków) i rogówki (do tej pory 5 możliwych przypadków), zanieczyszczone narzędzia neurochirurgiczne (6 przypadków przy nieodpowiednim przygotowaniu).
  • Nie ma dowodów na to, że choroba prionowa może być przenoszona przez normalne kontakty społeczne, działania opiekuńcze lub kontakty seksualne. Dotąd nie stwierdzono wyraźnie zwiększonego ryzyka zachorowań wśród personelu medycznego i pielęgniarskiego lub członków rodziny.
  • Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, w przypadku CJD w postaci sporadycznej i rodzinnej, choroba rozwija się głównie w mózgu i rozprzestrzenia się na ośrodkowy układ nerwowy, przy czym przy użyciu obecnych metod wykrywania nie da się wykryć zakaźności w tkankach limfatycznych poza OUN.
  • W przypadku vCJD patogen prawdopodobnie trafia do organizmu wraz z żywnością i jest identyczny z patogenem BSE. Dochodzi do pierwotnego rozprzestrzeniania się patogenu w tkance limfatycznej i wtórnego w ośrodkowym układzie nerwowym.
  • W przypadku sporadycznej postaci CJD nie ma dowodów na przenoszenie choroby przez krew lub produkty krwiopochodne, natomiast ta droga transmisji wystąpiła w przypadku vCJD.
  • Pacjenci przyjęci do szpitala z CJD nie muszą być izolowani.
  • W czasie fakultatywnych zabiegów inwazyjnych należy zasadniczo stosować narzędzia jednorazowego użytku. Po użyciu należy je zniszczyć poprzez spalenie. Jeśli nie jest to możliwe, można zastosować połączenie metod dezynfekcji.

Dla dawców krwi

  • Ponieważ obecnie nie ma dostępnego testu wykluczającego obecność CJD lub vCJD we krwi, jako dawcy krwi wykluczone są następujące osoby:
    • osoby z podejrzeniem lub potwierdzonym rozpoznaniem CJD
    • osoby kiedykolwiek leczone hormonami produkowanymi przez przysadkę mózgową (np. hormonem wzrostu) pochodzenia ludzkiego
    • osoby z CJD w wywiadzie rodzinnym
    • osoby po przeszczepie opony twardej lub rogówki
    • osoby przebywające latach 1980–1996 w Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej przez ponad 6 miesięcy

Przebieg, powikłania i rokowanie

przebieg

  • Szybki rozwój otępienia, wymóg opieki po dość krótkim czasie
  • sCJD często prowadzi do zgonu w ciągu zaledwie kilku miesięcy. 90% pacjentów zmarło w ciągu roku od rozpoznania.
  • vCJD rozwija się nieco wolniej. Zgon następuje z reguły po 12–14 miesiącach.

Rokowanie

  • Rokowanie niepomyślne. Choroba śmiertelna bez znanych możliwości leczenia, mediana czasu przeżycia wynosi 4–6 miesięcy w przypadku sCJD lub 12–14 miesięcy w przypadku vCJD.

informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

Quellen

Literatur

  1. Krause EZ. Variant Creutzfeldt-Jakob disease and bovine spongiform encephalopathy. Medscape, last updated Jan 11, 2016. emedicine.medscape.com
  2. Zerr I, Kallenberg K, Summers DM, et al. Updated clinical diagnostic criteria for sporadic Creutzfeldt-Jakob disease. Brain. 2009 Oct;132(Pt 10):2659-68. doi: 10.1093/brain/awp191.
  3. Chohan G, Pennington C, Mackenzie JM, et al. The role of cerebrospinal fluid 14-3-3 and other proteins in the diagnosis of sporadic Creutzfeldt-Jacob disease in the UK: a 10-year review. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2010; 81: 1243-8. PubMed
  4. Orrú CD, Bongianni M, Tonoli G, et al. A Test for Creutzfeldt–Jakob Disease Using Nasal Brushings. N Engl J Med 2014; 371: 519-29. doi:10.1056/NEJMoa1315200 DOI
  5. Atarashi R, Moore RA, Sim VL, et al. Ultrasensitive detection of scrapie prion protein using seeded conversion of recombinant prion protein . Nat Med 2011; 17: 175. PubMed
  6. Moda F, Gambetti P, Notari S, et al. Prions in the Urine of Patients with Variant Creutzfeldt–Jakob Disease. N Engl J Med 2014; 371: 530-9. doi:10.1056/NEJMoa1404401 DOI
  7. Holman RC, Belay ED, Christensen KY, Maddox RA, Minino AM, Folkema AM, et al. Human prion diseases in the United States. PLoS One 2010; 5(1):e8521. journals.plos.org
  8. World Health Organization. Variant Creutzfeldt-Jakob disease. WHO, last revised Feb, 2012 .

Autor*innen

  • Caroline Beier, Dr. med., Fachärztin für Allgemeinmedizin, Hamburg
A810
CJD Nowy wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba vCJD Priony Choroba prionowa Encefalopatia gąbczasta Otępienie Ataksja Mioklonie Ośrodkowe deficyty ruchowe Zmiany osobowości Drganie mięśni Samoistna choroba Creutzfeldta-Jakoba sCJD Dziedziczna choroba Creutzfeldta-Jakoba Rodzinna choroba Creutzfeldta-Jakoba Patologiczny prion PrP-Sc Nieprawidłowa struktura przestrzenna białka Nieprawidłowo zbudowane białko BSE Choroba szalonych krów
Choroba Creutzfeldta-Jakoba
document-disease document-nav document-tools document-theme
Definicja: Encefalopatia gąbczasta z szybko postępującym otępieniem, ataksją, miokloniami i ośrodkowymi deficytami ruchowymi. Rozróżnia się postaci sporadyczne, dziedziczne i zakaźne.
Neurologia
Choroba Creutzfeldta-Jakoba
/link/1e4e94f1eded444c8ca87ad8dae81941.aspx
/link/1e4e94f1eded444c8ca87ad8dae81941.aspx
choroba-creutzfeldta-jakoba
SiteDisease
Choroba Creutzfeldta-Jakoba
K.Reinhardt@gesinform.de
Ksilje.Reinhardt@gesinformlango@nhi.deno (patched by linkmapper)
pl
pl
pl