informacje ogólne
Definicja
- Ospa owiec wywołana pokswirusem jest chorobą odzwierzęcą (zoonozą) przenoszoną przez owce lub kozy na ludzi1.
- inne jej nazwy to niesztowica, ektym, zakaźne krostowe zapalenie skóry
- Wirus powoduje wysypkę w postaci krost i grudek na odsłoniętej skórze, która goi się samoistnie w ciągu 5–6 tygodni.
częstość występowania
- Występuje na całym świecie.
- Najczęściej wśród rolników i osób zajmujących się owcami, jagniętami i kozami2.
- Jest to choroba dobrze znana wśród przedstawicieli tych grup zawodowych, a większość z nich w przypadku zakażenia nie zgłasza się do gabinetu lekarza.
- Choroba ta występuje częściej w Europie i Nowej Zelandii, rzadziej w Ameryce Północnej.
- Dotąd chorobę zaobserwowano jedynie u osób o białym kolorze skóry.
Etiologia i patogeneza
- Chorobę wywołuje zakażenie wirusem z rodzaju Parapoxvirus1.
- Okres wylęgania wynosi 3–6 dni, ale może trwać nawet 14 dni.
- Transmisja
- Ludzie zarażają się przez kontakt z zakażonymi zwierzętami, zwłokami zwierząt lub skażonym materiałem nieożywionym.
- Ospa owcza przenosi się przez bezpośredni kontakt, zwłaszcza podczas uboju.
- Choroba nie przenosi się z człowieka na człowieka.
- Wirus jest odporny na warunki środowiskowe i w miesiącach zimowych może przetrwać na ogrodzeniach, w korytach i oborach.
- Pęcherzykowo-wrzodziejące zakażenie keratynocytów naskórka i błony śluzowej1
Czynniki sprzyjające
- Najczęstsze występowanie wśród hodowców, weterynarzy, rolników i rzeźników3
- Rany i choroby skóry
ICD-10
- L08 Inne miejscowe zakażenia skóry i tkanki podskórnej
- L08.8 Inne określone miejscowe zakażenia skóry i tkanki podskórnej
diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Typowe zmiany na palcach, dłoniach i/lub przedramionach u osób mających kontakt z zakażonymi zwierzętami (owce, kozy)
- Potwierdzenie rozpoznania za pomocą testu PCR (wydzielina z rany)
rozpoznania różnicowe
- Różyca
- Gorączka zajęcza (tularemia)
- Wąglik skórny
- Czyraki, ropień skóry
- Łagodne guzy skóry
- Ostra gorączkowa dermatoza neutrofilowa
- Guzki dojarek
Wywiad lekarski
- Choroba występuje u osób mających kontakt z zakażonymi zwierzętami (najczęściej owcami i kozami).
- Czas wylęgania wynosi zwykle 3–6 dni, maksymalnie 2 tygodnie.
- Ospa owcza objawia się zwykle w postaci małych, ale szybko rosnących grudek lub krostek na grzbiecie palców lub dłoni zwykle w ciągu 1 tygodnia od kontaktu z zakażonym zwierzęciem lub skażonym materiałem.
- Może wystąpić nieznaczna gorączka, która zwykle ustępuje po 3–4 dniach.
Badanie fizykalne
- Ospa owcza występuje jako pojedyncza zmiana lub nieliczne zmiany na palcach, dłoniach lub przedramionach, udokumentowano również przypadki w obrębie twarzy.
- Zmiana1
- Ma na początku postać małej, twardej, czerwonej lub sinej grudki, która rośnie i tworzy krwotoczną krostę lub pęcherz o płaskiej powierzchni.
- W zagłębieniu pośrodku pęcherza może znajdować się strup.
- W pełni rozwinięta zmiana ma zwykle średnicę 2–3 cm, ale może również urosnąć do 5 cm.
- Zmiana jest często tkliwa i łatwo krwawi.
- Duże zmiany obserwowano u osób z obniżoną odpornością i pacjentów z atopowym zapaleniem skóry.
- Inne objawy
- Może występować zapalenie regionalnych węzłów chłonnych i/lub łagodne zapalenie naczyń chłonnych.
- Chorobie może towarzyszyć nieznaczna gorączka i zmęczenie.
- Zakażenie przechodzi przez sześć stadiów klinicznych, z których każde trwa około 1 tygodnia1.
- Stadium 1 — plamisto-grudkowe: czerwona, wypukła zmiana
- Stadium 2 — tarczowe: pęcherzyk z czerwonym środkiem, otoczony białym pierścieniem, z czerwonym obrzeżem
- Stadium 3 — ostre: wodnisty guzek
- Stadium 4 — regeneracja: twardy guzek z cienkim strupem
- Stadium 5 — brodawkowe: na powierzchni pojawiają się małe brodawki.
- Stadium 6 — regresja: gruby strup, widoczne gojenie
Badanie uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego
- Do rozpoznania choroby wystarczy zwykle typowy wywiad lekarski i badanie kliniczne1.
- Wirus jest wykrywalny metodą PCR.
- Obecnie najbardziej czułą i najszybszą metodą wykrywania wirusów ospy jest oznaczenie kwasu nukleinowego wirusa metodą PCR w czasie rzeczywistym.
- pobieranie próbek z podłożem wirusowym: potrzeć o ranę
- Osłonka transportowa musi zawierać wilgoć.
- Obecnie najbardziej czułą i najszybszą metodą wykrywania wirusów ospy jest oznaczenie kwasu nukleinowego wirusa metodą PCR w czasie rzeczywistym.
- Sekwencjonowanie genomu
- Sekwencjonowanie DNA (Illumina, AmpliSeq) umożliwia sekwencjonowanie genomu, a tym samym precyzyjną identyfikację wirusa.
- Patogen można również wykryć za pomocą mikroskopii elektronowej.
- Posiew na obecność parapoksowirusów jest możliwy, ale bardzo czasochłonny.
Diagnostyka u specjalisty
- histologia,
- hiperplazja naskórka
- owrzodzenia w środku zmiany chorobowej
- ciałka inkluzyjne w jądrze i cytoplazmie
- pyknoza keratynocytów
- naciekanie komórek zapalnych
Wskazania dla skierowania do specjalisty
- Skierowanie do specjalisty może być zasadne w rzadkich przypadkach w celu potwierdzenia rozpoznania lub jeśli zmiany skórne wymagają dodatkowej oceny dermatologicznej.
Leczenia
Cele leczenia
- łagodzenie objawów
Ogólne informacje o leczeniu
- Pacjenci z prawidłową odpornością zwykle nie wymagają leczenia.
- Brak jest randomizowanych badań z grupą kontrolną dotyczących leczenia przyczynowego1.
- Ospa owcza ustępuje samoistnie, jednak wskazane jest leczenie objawowe w postaci wilgotnych okładów, miejscowych środków antyseptycznych i unieruchomienia palców.
- Wtórne zakażenia bakteryjne nie są rzadkie i powinny być leczone miejscowo lub ogólnoustrojowo antybiotykami.
Zalecenia dla pacjentek
- Higiena zmian w postaci ostrożnej dezynfekcji lub płukania ran
Leczenie farmakologiczne
- Zazwyczaj nie jest wskazane.
Terapia chirurgiczna
- Należy unikać, ryzyko rozprzestrzeniania się wirusa.
- Zmiany są często mylone z ropniami (ew. guzami).
- Wycinanie dużych obszarów nie daje spójnych wyników1.
Profilaktyka
- Noszenie rękawic ochronnych i odpowiednia higiena rąk u osób mających kontakt ze zwierzętami obciążonymi ryzykiem
- Szczególna ostrożność w przypadku ran lub wysypek na dłoniach
- Szczepienie zwierząt
- Na niektórych obszarach endemicznych stosuje się atenuowaną żywą szczepionkę przeciwwirusową. Nie jest ona jednak dopuszczona do stosowania w UE.
- izolacja
- Zakażone zwierzę należy izolować.
- Osoby zakażone wirusem ospy owczej nie muszą być izolowane, ponieważ choroba zwykle nie przenosi się z człowieka na człowieka.
- Osoby z obniżoną odpornością lub osoby z uszkodzoną barierą skórną (uraz lub przewlekła choroba skóry) powinny unikać kontaktu z chorymi zwierzętami ze względu na zwiększone ryzyko zakażenia.
Przebieg, powikłania i rokowanie
przebieg
- Samoograniczająca się choroba, która ustępuje w ciągu 6 tygodni.
powikłania
- U pacjentów z obniżoną odpornością mogą wystąpić postępujące zmiany o cechach destrukcji, które wymagają interwencji medycznej, takiej jak leczenie przeciwwirusowe lub chirurgiczne oczyszczenie rany.
- Wtórne zakażenia bakteryjne
- Rumień toksyczny (Erythrema toxicum)
- Rumień wielopostaciowy
- Rozległe wykwity grudkowo-krostkowe na skórze i błonach śluzowych
- Nietypowe umiejscowienie zakażenia (oko lub okolica odbytu)
- Pemfigoid pęcherzowy
Rokowania
- Choroba zwykle goi się samoistnie i bez pozostawiania blizn w ciągu 6 tygodni.
Ilustracje
Ospa owcza
Ospa owcza
Quellen
Literatur
- Abbas O. Orf virus infection. Uptodate. Last updated Dec 2022. www.uptodate.com
- Paiba GA, Thomas DR, Morgan KL, et al: Orf (contagious pustular dermatitis) in farmworkers: prevalence and risk factors in three areas of England. Vet Rec 1999; 145: 7-11. PubMed
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Human Orf virus infection from household exposures - United States, 2009-2011. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2012 Apr ; 61(14): 245-8. pmid: 22495228 PubMed
- Uzel M, Sasmaz S, Bakaris S, et al. A viral infection of the hand commonly seen after the feast of sacrifice: human orf (orf of the hand). Epidemiol Infect 2005; 133: 653-7. PubMed
- Buttner M, Rziha H-J. Parapoxviruses: from the lesion to the viral genome. J Vet Med 2002; 49: 7-16. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Gallina L, Dal Pozzo F, Mc Innes CJ, et al. A real time PCR assay for the detection and quantification of orf virus. J Virol Methods 2006; 134: 140-5. PubMed
- Olson VA, Laue T, Laker MT, et al. Real-time PCR system for detection of orthopoxviruses and simultaneous identification of smallpox virus. J Clin Microbiol 2004; 42: 1940-6. PubMed
Autor*innen
- Moritz Paar, Dr. med., Facharzt für Allgemeinmedizin, Münster