Co w trawie piszczy - borelioza i inne choroby odkleszczowe

Środowe spotkania z medycyną rodzinną.
Dylematy codziennej praktyki.

Co w trawie piszczy - borelioza i inne choroby odkleszczowe.

prof

Prof. dr hab. n. med. Anna Grzeszczuk, adiunkt w Klinice Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

dr

Dr n. med. Paweł Lewek, specjalista medycyny rodzinnej, adiunkt w Zakładzie Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

11 czerwca 2025

Take home messages

Kleszcze – podstawowe informacje

• Kleszcze to małe stawonogi, pasożyty zewnętrzne ludzi i zwierząt.
• Występują powszechnie w Europie, w tym w Polsce – najczęściej kleszcz pospolityi kleszcz łąkowy.
• Nie latają– często mylone są ze strzyżakiem jelenim, który rzeczywiście lata.
• Wszystkie stadia rozwojowe (larwy, nimfy, dorosłe osobniki) mogą żerować na człowieku.
• Przenoszą dziesiątki patogenów, w tym bakterie z rodzaju Borrelia.
• Najczęściej występująca choroba odkleszczowa to Borelioza z Lyme.
• W Europie główne gatunki bakterii to:
  • Borrelia garinii
  • Borrelia afzelii
  • Borrelia burgdorferi sensu lato
• Kleszcza należy usunąć jak najszybciej, im dłużej kleszcz żeruje, tym większe ryzyko zakażenia.

Objawy skórne po ukąszeniu kleszcza

• Odczyn zapalny występuje prawie zawsze, ale nie jest to rumień wędrujący.
• Rumień wędrujący to pierwszy objaw boreliozy – może mieć różne formy:
  • Nie zawsze przypomina „tarcze strzelniczą”.
  • Może być jednolity, różowy, sinawy, z przejaśnieniem lub bardzo blady.
• Zmiany skórne mogą ewoluować przez kilka tygodni.

Inne objawy boreliozy

• Borelioza to choroba wieloukładowa– może dotyczyć skóry, stawów, układu nerwowego.
• Inne zmiany skórne:
  • Chłoniak limfocytarny– np. na płatku ucha lub brodawce sutkowej.
  • Dermatitis atrophicans– zanikowe zapalenie skóry, pojawia się po miesiącach/latach nieleczonego zakażenia.

Postacie kliniczne boreliozy

1. Wczesna postać skórna:
   • Rumień wędrujący– pojedynczy lub mnogi.
   • Najczęstsza forma, z którą pacjenci zgłaszają się do lekarza.
2. Neuroborelioza:
   • Objawy:
     • Limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
     • Porażenia nerwów czaszkowych (np. nerwu twarzowego).
     • Zespół korzeniowy.
   • Zalecenie: szybka konsultacja neurologiczna, najlepiej skierowanie do SOR-u.
3. Boreliozowe zapalenie stawów (Lyme Arthritis):
   • Częstsze w USA (dominacja Borrelia burgdorferi sensu stricto), rzadsze w Europie.
   • Typowy objaw: zapalenie stawu kolanowego.
   • Należy różnicować z innymi chorobami stawów (np. RZS, dna moczanowa).

Wnioski praktyczne dla lekarzy

• Rumień wędrujący to kluczowy objaw – jego obecność wystarcza do rozpoznania.
• Nie każdy dodatni wynik testu oznacza boreliozę– ważna jest interpretacja w kontekście klinicznym.
• Konsultacje specjalistyczne (neurologiczne, reumatologiczne) są często niezbędne.
• Edukacja pacjentóww zakresie objawów i diagnostyki boreliozy jest kluczowa, by uniknąć nadinterpretacji wyników badań.

Leczenie boreliozy – kluczowe zasady

1. Rumień wędrujący:
   • Jeśli nie znika i się powiększa (nawet <5 cm), należy niezwłocznie rozpocząć antybiotykoterapię.
   • Nie ma potrzeby czekać na wyniki badań serologicznych.
2. Cel leczenia:
   • Nie jest nim uzyskanie ujemnych wyników serologicznych.
   • Obecność przeciwciał po leczeniu nie oznacza aktywnej choroby.
3. Nie leczymy tylko na podstawie testów:
   • Nie należy rozpoczynać leczenia wyłącznie na podstawie dodatnich wyników testów przesiewowych, szczególnie IgM.
     • Mogą być fałszywie dodatnie, nawet przy pozytywnym teście potwierdzającym.
     • Nie powinny być podstawą do rozpoznania i leczenia.
   • Neuroborelioza wymaga potwierdzenia zmian zapalnych w płynie mózgowo-rdzeniowym i obecności przeciwciał w OUN.

Profilaktyka i koinfekcje

1. Profilaktyka po ukłuciu kleszcza:
   • Można rozważyć pojedynczą dawkę doksycykliny (200 mg)u dorosłych, jeśli:
     • Kleszcz żerował >36 godzin (np. napity wygląd).
     • Profilaktykę należy zastosować do 72 godzin po usunięciu kleszcza.
   • Nie zaleca się rutynowego leczenia po każdym ukłuciu.
2. Koinfekcje:
   • W Polsce oprócz boreliozy występują:
     • Kleszczowe zapalenie mózgu (druga najczęstsza choroba odkleszczowa).
     • Anaplazmoza– choroba bakteryjna.

3. Czas trwania leczenia:
   • Zwykle 10–20 dnia ntybiotykoterapii jest wystarczające.
   • Nie ma potrzeby leczenia przez 30 dni lub dłużej.

Q&A Borelioza

Poznaj odpowiedzi eksperta, prof. Anny Grzeszczuk na pytania uczestników spotkania dotyczące tematów tj.

• Jakie czynniki uwzglednić w diagnostyce różnicowej?
• Jakie postępowanie wdrożyć w POZ?
• Jakie leczenie i jak długo stosować?

i wiele innych dylematów z codziennej praktyki.