Document version compare

Czym jest osteoporoza?

Fakty

Osteoporoza to choroba szkieletu powodująca zmniejszenie masy kości oraz zmiany ich budowy. Powoduje to zmniejszenie stabilności szkieletu oraz większe ryzyko złamań kości. Szczególnie często występuje u kobiet powyżej 50. roku życia.
W początkowym stadium osteoporoza powoduje dolegliwości bardzo rzadko. Często stwierdza się ją dopiero w przypadku złamań.
Z uwagi na zmniejszającą się masę kości ryzyko osteoporozy u obu płci wzrasta wraz z wiekiem. Częściej występuje u kobiet po okresie menopauzy z powodu obniżonego poziomu estrogenu.
Podczas badań uwzględnia się czynniki ryzyka, takie jak wcześniejsze złamania kości, aktywność fizyczną, przyjmowane leki oraz współwystępujące choroby. W przypadku podwyższonego ryzyka złamania kości wykonuje się badanie zwane densytometrią kostną.
Rzucenie palenia, zbilansowana dieta i aktywność fizyczna – najlepiej w ciągu dnia na świeżym powietrzu – oto najważniejsze metody zapobiegania osteoporozie, które pacjent może stosować we własnym zakresie. Upadkom można zapobiegać za sprawą ćwiczeń zwiększających siłę i równowagę.
W przypadku pacjentów w zaawansowanym stadium choroby warto rozważyć leczenie z wykorzystaniem preparatów zawierających wapń i witaminę D oraz innych.

Objawy

Osteoporoza rzadko uwidacznia się za sprawą dolegliwości fizycznych. Często stwierdza się ją dopiero przy okazji złamania kości.

Najczęściej powoduje złamania uda, kręgów oraz przedramion.
U osób chorujących na osteoporozę złamania mogą wystąpić nawet wskutek niewielkich wypadków. Z uwagi na osłabienie szkieletu dotychczas niepowodujące żadnych problemów uderzenia i upadki mogą prowadzić do złamań i pęknięć.
Niektórzy pacjenci uskarżają się również na bóle występujące najczęściej w obszarze pleców. Mogą one także wskazywać na złamanie kręgu.
Choroba powoduje także z czasem obniżenie wzrostu i zgarbienie.

Przyczyny

Osteoporoza może się rozwijać samoczynnie (osteoporoza pierwotna) lub wskutek innej choroby (osteoporoza wtórna).

Osteoporoza niespowodowana inną chorobą podstawową

U większości chorych występuje pierwotna postać osteoporozy. Do najważniejszych czynników ryzyka należy podeszły wiek oraz zmiany hormonalne u kobiet.

Od 40. roku życia u wszystkich ludzi następuje stopniowy ubytek masy kostnej. Ryzyko osteoporozy wzrasta wraz z wiekiem.
Prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby jest wyższe u kobiet po okresie menopauzy. Jest to spowodowane przez obniżenie poziomu żeńskiego hormonu płciowego, estrogenu, który wpływa na metabolizm kości.
Od 70. roku życia osteoporoza występuje wskutek spowodowanej starzeniem utraty gęstości kości u obu płci.
Wytrzymałość kości jest przypuszczalnie w pewnym stopniu uwarunkowana genetycznie.

Osteoporoza wskutek choroby podstawowej

Osteoporozę mogą spowodować różnego rodzaju choroby, takie jak np.:

cukrzyca i zaburzenia gospodarki hormonalnej
choroby reumatologiczne
choroby nerek
przewlekłe choroby jelit o podłożu zapalnym oraz celiakia
przykucie do łóżka wskutek innych chorób.

Rozwojowi tej choroby sprzyja także przyjmowanie niektórych leków, na przykład długotrwałe leczenie tabletkami zawierającymi kortyzon.

Czynniki ryzyka

Ryzyko osteoporozy wzrasta u osób z niedowagą oraz niezbyt aktywnych fizycznie, a także palących duże ilości papierosów i nadużywających alkoholu.
Przebieg choroby przyspiesza także niedobór wapnia i witaminy D (np. wskutek niedoboru światła dziennego).
Ryzyko złamań kości potęguje także osłabienie oraz skłonność do upadków.
Wzrasta ono również wraz z wiekiem, zwłaszcza u osób, które wcześniej doświadczyły już złamań kości.

Częstotliwość występowania

Osteoporoza to częsta choroba występująca zwłaszcza u osób powyżej 50. roku życia. Dotyczy ok. 6% kobiet i 1% mężczyzn. Częstotliwość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem. U kobiet pojawia się średnio 10 lat wcześniej niż u mężczyzn.
Szacuje się, że złamanie kości wskutek osteoporozy spotyka 50% kobiet i 20% mężczyzn.

Badania

Do lekarza należy zgłosić się w przypadku złamań kości, które nastąpiły bez żadnej konkretnej przyczyny, a także w przypadku wyższego ryzyka ich wystąpienia, na przykład z powodu wcześniejszych chorób. Badanie pod kątem osteoporozy zaleca się również kobietom po 70. roku życia i mężczyznom po 80. roku życia oraz po zakończeniu 3-miesięcznego leczenia tabletkami zawierającymi wysokie dawki kortyzonu.

Wywiad lekarski

Podczas wywiadu lekarz pyta o czynniki ryzyka wystąpienia osteoporozy, takie jak predyspozycje genetyczne (np. spowodowane niewiadomymi przyczynami złamania kości u członków rodziny), aktywność fizyczną, ekspozycję na promieniowanie słoneczne, dietę, spożywanie alkoholu, palenie papierosów, a także przyjmowane leki i występujące u pacjenta choroby.
Należy także przekazać informacje dotyczące bólu i ograniczeń codziennego funkcjonowania.

Badanie przedmiotowe

Badanie przedmiotowe może wskazywać na osteoporozę. O występowaniu tego schorzenia świadczy przykładowo zniekształcenie pleców lub obniżenie wzrostu.
Z uwagi na to, iż osteoporozie sprzyja niedowaga, mierzy się również masę ciała pacjenta.
Wykonując różnego rodzaju testy bada się też mobilność, siłę i równowagę, co pozwala określić ryzyko upadku.
W celu wykluczenia innych chorób zleca się także niekiedy badania krwi.

Badania obrazowe

W przypadku bólu pleców i ich zniekształcenia pacjenta poddaje się badaniu rentgenowskiemu.
Pomaga ono także wykryć kompresję kręgów lub inne złamania kości.

Densytometria kostna

Najważniejszym badaniem jest jednak densytometria kostna umożliwiająca określenie mineralizacji szkieletu. Wykorzystuje się przy tym różne techniki rentgenowskie. Najczęściej wykorzystuje się tzw. technikę DXA (Dual-Energy X-Ray Absorptiometry). Pomiaru dokonuje się na odcinku lędźwiowym kręgosłupa lub kości udowej.

Densytometrię kostną zaleca się w przypadku zwiększonego prawdopodobieństwa złamania kości wskutek osteoporozy. W przypadku pacjentów, którzy doznali już złamania, wykonuje się ją, aby określić, czy przyczynę stanowi osteoporoza. Badanie pomoże podjąć decyzję dotyczącą wdrożenia ew. leczenia farmakologicznego.

Postępowanie

Cele

Leczenie osteoporozy może mieć różne cele.

Jego głównym zadaniem jest zapobieganie złamaniom kości oraz ograniczenie ryzyka upadku.
Powinno również zapewnić pacjentowi lepszą jakość życia, pozwalając zachować sprawność i mobilność, a także złagodzić ból.
Kolejnym celem jest zapobieganie postępom choroby.

Leczenie może obejmować działania, które pacjent jest w stanie podjąć samodzielnie, takie jak ćwiczenia fizyczne, zbilansowana dieta, przyjmowanie leków oraz działania na rzecz zapobiegania upadkom. W przypadku osteoporozy spowodowanej chorobą podstawową leczenie zależy od przyczyny tego schorzenia.

Leki

Decyzję dotyczącą wdrożenia leczenia farmakologicznego podejmuje się w zależności od ryzyka złamania kości wskutek osteoporozy w najbliższych latach. Farmakoterapię zaleca się w przypadku wysokiego ryzyka lub już występujących złamań kręgów lub kości udowej. Leczenie powinno trwać co najmniej trzy lata, lecz może też zaistnieć konieczność kontynuowania go przez całe życie (z ew. przerwami).

Wapń i witamina D

Podstawę leczenia stanowi wystarczająca podaż wapnia (1000 mg dziennie) i witaminy D (800–1000 j.m.), ew. poprzez suplementy diety.

Bisfosfoniany

Stosuje się również bisfosfoniany, które stabilizują tkankę kostną, ograniczając jej redukcję. Działania niepożądane obejmują między innymi dolegliwości trawienne. Z uwagi na to, że w przypadku przyjmowania bisfosfonianów określone zabiegi dentystyczne można wykonywać jedynie przy zachowaniu szczególnych środków ostrożności, przed rozpoczęciem leczenia zaleca się przegląd u stomatologa. W przypadku słabej tolerancji tego rodzaju środków można zastosować nowsze, alternatywne preparaty, takie jak przeciwciało denosumab.

Inne leki

W przypadku zaawansowanego stadium choroby powodującego wiele złamań można stosować inne lekki powodujące odbudowę tkanki kostnej. Należy do nich teryparatyd, produkowany za pomocą metod biotechnologicznych fragment parathormonu przytarczyc.

Osteoporozie przeciwdziałają także estrogeny. Kobiety, które z uwagi na dolegliwości wywołane menopauzą są już poddawane zastępczej terapii hormonalnej, nie potrzebują zazwyczaj dodatkowego leczenia farmakologicznego.

Działania uzupełniające

Zabiegi fizjoterapeutyczne są nakierowane zarówno na profilaktykę złamań wskutek osteoporozy, jak i ich leczenie. Ćwiczenia fizjoterapeutyczne pomagają ograniczyć ryzyko upadku.
W przypadku bólu warto rozważyć przyjmowanie leków przeciwbólowych. Należy przy tym jednak uwzględnić potencjalne przeciwwskazania i działania niepożądane.

Kontrola przebiegu

W trakcie trwania leczenia konieczne są systematyczne badania lekarskie.
W przypadku leczenia bisfosfonianami i denosumabem dodatkowo zaleca się regularne kontrole stomatologiczne.
Skuteczność farmakologicznego leczenia osteoporozy należy zweryfikować po upływie 3–5 lat.

Co można zrobić we własnym zakresie?

Podejmując różnego rodzaju działania we własnym zakresie, można przyczynić się do zachowania gęstości masy kostnej. Należy do nich systematyczna aktywność fizyczna na świeżym powietrzu oraz zbilansowana dieta.

Dieta

Należy unikać zarówno niedowagi, jak i nadwagi.
Ważne jest przyjmowanie wystarczającej dawki wapnia i witaminy D. Zalecana całkowita dzienna podaż to 1000 mg wapnia oraz 800–1000 j.m. witaminy D3.
Dobre źródło wapnia stanowi nabiał oraz zielone warzywa.
Witaminę D znaleźć można z kolei przede wszystkim w rybach morskich, maśle i jajach.
Najczęstszą przyczyną niedoboru witaminy D nie jest jednak jej niewystarczająca podaż wraz z pożywieniem, lecz zbyt mała ilość światła słonecznego.

Styl życia

Należy unikać palenia papierosów oraz nadmiernego spożycia alkoholu.
Aby zapobiec niedoborowi witaminy D, warto systematycznie spędzać czas na świeżym powietrzu. Każdego dnia należy spędzać na słońcu ok. 30 minut bez okrywania dłoni i głowy.

Aktywność fizyczna

Aktywność fizyczna pozwala z kolei wzmocnić szkielet i poprawić siłę mięśni, a także ograniczyć skłonność do upadków. Szczególnie korzystny wpływ mają tutaj ćwiczenia siły, równowagi i koordynacji.
Zaleca się np. wchodzenie po schodach, jazdę na rowerze, wędrówki, taniec, gimnastykę oraz trening siłowy.

Zapobieganie upadkom

Istotne znaczenie ma także zapobieganie upadkom. Warto rozważyć np. usunięcie z mieszkania potencjalnych źródeł upadków, np. dywanów, montaż siedziska pod prysznicem czy też zamontowanie poręczy.
Zaleca się także odpowiednie obuwie oraz okulary dostosowane do wady wzroku. Osoby, które czują się niepewnie podczas chodzenia, mogą skorzystać ze sprzętu ułatwiającego poruszanie się.

Rokowanie

U większości pacjentów chorych na osteoporozę ma ona charakter przewlekły i towarzyszy jej stale podwyższone ryzyko złamań. Może ono powodować ograniczenie mobilności, przewlekłe bóle oraz pogorszenie jakości życia.

Jeżeli podwyższone ryzyko jest spowodowane przyjmowanymi lekami lub paleniem tytoniu, może ponownie ustąpić po 1–2 latach od zakończenia farmakoterapii lub rzucenia palenia.

Leczenie farmakologiczne pozwala ograniczyć ryzyko złamań kości wskutek osteoporozy o 50–80%.

Dodatkowe informacje

Autorzy

Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
Dietrich August, dr n med., lekarz, Fryburg Bryzgowijski
Lek. Kalina van der Bend, recenzent