Co to jest zespół policystycznych jajników?
Definicja
W zespole policystycznych jajników (PCOS) występuje wiele małych torbieli (pęcherzyków jajnikowych) w jajnikach. W badaniu ultrasonograficznym w jednym jajniku można znaleźć co najmniej 25 torbieli, każda o wielkości od 2 do 9 mm. Takie zmiany występują u około 20% wszystkich kobiet w wieku rozrodczym, ale u wielu z nich nie wiążą się z objawami i dolegliwościami.
W tzw. zespole policystycznych jajników (PCOS) występują pewne dodatkowe objawy. W tej chorobie występuje zwiększone stężenie męskich hormonów płciowych (androgenów lub testosteronu). Ponadto często występuje nadwaga i zmniejszona wrażliwość na hormon obniżający stężenie glukozy we krwi – insulinę. Tworzące się torbiele zaburzają funkcję jajników i prowadzą do braku owulacji i zaburzeń miesiączkowania.
Objawy
Objawy PCOS to zwiększone owłosienie ciała (hirsutyzm), trądzik, brak miesiączki lub długie cykle, nadwaga oraz niespełnionetrudności pragnieniez posiadaniazajściem dzieciw ciążę (niepłodność). Możliwe jest również wypadanie włosów jak u mężczyzn.
U około 70% kobiet z PCOS występuje widoczny wzrost owłosienia typu męskiego (hirsutyzm). Charakteryzuje się on zwiększonym owłosieniem twarzy, owłosieniem między piersiami, na wewnętrznej stronie ud i od spojenia łonowego do pępka.
Około dwie trzecie wszystkich kobiet z PCOS cierpi nama nadwagę, przy czym tkanka tłuszczowa gromadzi się głównie wokół talii. Przyrost masy ciała zwykle rozpoczyna się około 15. roku życia i trwa do 20. roku życia.
Zaburzenia miesiączkowania to brak miesiączki (amenorrhoea) w 50% przypadków i wydłużone cykle w 30% przypadków. Normalna miesiączka zostaje zachowana u 20% pacjentek. Osoby dotknięte tym problememchore często zgłaszają również niemożność zajścia w ciążę lub wczesne poronienia.
Przyczyny
Zespół policystycznych jajników jest prawdopodobnie spowodowany genetyczną zmianą w gospodarce hormonalnej. Choroba występuje częściej w niektórych rodzinach – często u matki lub siostry również cierpiąstwierdza nasię PCOS. Nadal nie jest jasne, czy same zmienione geny odgrywają decydującą rolę, czy też nieaktywny tryb życia związany z nadwagą w okresie dojrzewania ma również kluczowe znaczenie dla rozwoju PCOS.
Metabolizm hormonów jest zmieniony, ponieważ niektóre komórki wokół torbieli w jajnikach wytwarzają więcej męskich hormonów płciowych (androgenów). Są one przekształcane w estrogen (żeński hormon płciowy) w tkance tłuszczowej organizmu, co dodatkowo zwiększa produkcję androgenów w samonapędzającym się cyklu.
Wiele objawów powstaje w związkuzanych jest ze zwiększoną ilością męskich hormonów płciowych (zwłaszcza testosteronu). Zaburzenia równowagi hormonalnej prowadzą również do braku owulacji, a w konsekwencji do nieregularnych krwawień i zaburzeń płodności.
Przy PCOS, a przede wszystkim nadwadze, organizm często przestaje reagować na insulinę, czyli hormon umożliwiający przepływ glukozy z krwi do komórek. NiewraBrak wrażliwośćci komórek na insulinę może być nasilona przez nieaktywny fizycznie tryb życia i nadwagę. W efekcie wzrasta stężenie glukozy we krwi (zespół metaboliczny jako możliwy prekursor cukrzycy). Z drugiej strony, utrataUtrata masy ciała często prowadzi do poprawy działania insuliny w organizmie; również miesiączka często wraca do normy.
Częstość występowania
Zespół policystycznych jajników (PCOS) występuje u 5–10% kobiet w wieku rozrodczym. Choroba zwykle zaczyna się między 15. a 25. rokiem życia. PCOS wydaje się być najczęstszą przyczyną niespeniepłnionego pragnienia posiadania dzieciodności.
Badania dodatkowe
- Objawy
tejchoroby są stosunkowo łatwe do rozpoznania, gdyzespwystępuja klasyczne objawy charakterystyczne dla zespołu policystycznych jajnikół jestwpełni rozwinięty, dość typowe jest połączenie rzadkich miesiączek lub ich braku, niepowodzeń w staraniach o dziecko, owłosienia typu męskiego oraz nadwagi. - Jednak z jednej strony PCOS może występować bez zauważalnego owłosienia czy nadwagi, a z drugiej strony szereg innych chorób może wiązać się z podobnymi dolegliwościami i objawami.
- Dlatego przeprowadza się różne badania, aby wykluczyć inne choroby. Inne możliwe przyczyny to nagłe odstawienie tabletek antykoncepcyjnych, zaburzenia odżywiania, guzy produkujące hormony lub zaburzenia czynności tarczycy.
- Badanie ginekologiczne zwykle nie budzi zastrzeżeń.
- W celu oceny jajników wykonuje się dopochwowe badanie USG.
- Oznacza się wartości glukozy i lipidów we krwi oraz hormonów tarczycy (TSH i
FT4fT4). - Ponadto wykonuje się różne badania hormonalne.
- W celu wczesnego wykrycia cukrzycy u wszystkich kobiet z PCOS zaleca się wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą. W tym celu w gabinecie lekarskim pije się specjalny roztwór glukozy. Następnie mierzone jest stężenie glukozy we krwi.
- Owulacja może nie wystąpić również przy regularnym krwawieniu miesiączkowym. Można to ustalić, mierząc temperaturę ciała codziennie rano zaraz po przebudzeniu.
- PCOS rozpoznaje się, gdy
prawdziwestwierdzonosnastępująceco najmniej dwa z poniższych faktówobjawy:- liczne, małe torbiele w przynajmniej jednym jajniku (PCO) widoczne w badaniu USG
- miesiączka z zawsze bardzo długimi przerwami (>35 dni) lub jej brak (amenorrhoea, przerwy >6 miesięcy)
- wysokie stężenie testosteronu we krwi lub owłosienie typu męskiego (hirsutyzm)
- Nawet jeśli w badaniu USG nie widać torbieli na jajnikach, PCOS rozpoznaje się, jeśli pozostałe objawy są wyraźne.
Nie- Mozliwe jest
teżwystępowanierzadkością,torbieliżenakobietyjajnikach u kobiet bez PCOSmają torbiele na jajnikach. - Połączenie różnych wyników badań jest zatem istotne dla rozpoznania.
- Mozliwe jest
Leczenie
- Celem leczenia jest normalizacja stężenia hormonów i zapobieganie długotrwałym skutkom. Leczona może być również
- Rodzaj leczenia
różnidostosowywanysięjest indywidualnie, w zależności od sytuacjiżyciowejpacjentki.
Utrata masy ciała
- Zaleca się dążenie do uzyskania prawidłowej masy ciała (wskaźnik masy ciała czyli
>2). - Już utrata masy ciała o 5-10% (ewentualnie nawet od 2%) może przyczynić się do normalizacji miesiączki, powodując powrót owulacji i umożliwiając zajście w ciążę w 20-60% przypadków.
- Osiągnięcie i utrzymanie prawidłowej masy ciała zmniejsza również ryzyko chorób układu krążenia i poprawia wrażliwość na insulinę.
- Poprawia również samoocenę i poczucie własnej wartości oraz zmniejsza objawy depresji.
- Utrata masy ciała powinna odbywać się powoli i poprzez wprowadzenie zdrowego stylu życia, którego można się trzymać w dłuższej perspektywie.
ZadbajNależy zadbać ozbilansowanezbilansowanąposiłkidietę z dużą ilością warzyw, a mniejszą ilością tłuszczu i cukru.- Kluczowa jest również regularna
sportowafizyczna, np. 1 godzina ćwiczeń 3 razy w tygodniu.
Leki
- Wybór leków (w razie potrzeby) jest uzależniony od objawów.
Leczenie nadwagi i zaburzeń metabolicznych
- Pierwszym i najważniejszym postępowaniem jest utrata masy ciała.
- W przypadku wyraźnej insulinooporności w wyjątkowych przypadkach można dodatkowo podawać lek przeciwcukrzycowy metforminę w celu unormowania metabolizmu glukozy.
Leczenie zmian w obrębie skóry i włosów
- Złożone hormonalne tabletki antykoncepcyjne (estrogen + progestagen) mogą zmniejszyć objawy takie jak zwiększone owłosienie ciała oraz trądzik. Stosowane są głównie u młodych pacjentek i mogą być przyjmowane również w długim cyklu.
- W zależności od substancji czynnej i masy ciała pacjentki, przyjmowanie leku zwiększa ryzyko zakrzepów krwi (zakrzepicy).
- Efekt
w postaci zwiększonego owłosieniaczęsto pojawia się dopiero po 6–12 miesiącach. - Możliwe jest również leczenie gestagenami (cyproteron).
- Przy bardzo nasilonym owłosieniu można przeciwdziałać testosteronowi za pomocą leków zwanych antyandrogenami. Substancja czynna spironolakton hamuje produkcję i działanie testosteronu, a finasteryd również spowalnia produkcję androgenów. Podczas stosowania tych leków należy zachować ostrożność, aby nie zajść w ciążę.
- W przypadku bardzo intensywnego wzrostu włosów często stosuje się epilację lub depilację laserową.
Leczenie zaburzeń miesiączkowania
- Leczenie jest zalecane przy liczbie miesiączek mniejszej niż 4 w roku.
- Złożone hormonalne środki antykoncepcyjne (doustne środki antykoncepcyjne) zapewniają regularne miesiączki, ale zwiększają ryzyko zakrzepicy i mogą pogarszać metabolizm glukozy.
- Regularne miesiączki można również wywołać za pomocą progestagenu (syntetycznego hormonu lutealnego). Tabletki z progestagenem przyjmuje się przez 10 dni w miesiącu.
Leczenie w przypadku niemożności zajścia w ciążę
- Jeśli kobieta pragnie mieć dzieci, można przepisać jej leki stymulujące owulację. Ponieważ w PCOS występuje nagromadzenie komórek jajowych, często można z powodzeniem wywołać owulację. Dobrze znanym lekiem jest klomifen, ale dostępne są również leki alternatywne. W
- Klomifen można również łączyć na przykład z lekiem na cukrzycę – metforminą, choć nie jest on oficjalnie zatwierdzony do leczenia PCOS. Może być jednak przepisywany pod pewnymi warunkami.
- Jeśli leczenie farmakologiczne nie pomaga, można rozważyć sztuczne zapłodnienie.
Dalsze możliwości leczenia
- Jednym z kroków w leczeniu PCOS w przypadku
Rokowanie
Choroba ma charakter przewlekły, ale dzięki leczeniu i utracie masy ciała jej objawy można znacznie zmniejszyć.
Niemożność zajścia w ciążę jest problemem dla wielu chorych kobiet dotkniętych tą chorobą, ale miesiączki często stają się bardziej regularne w okresie leczenia i możliwa jest spontaniczna ciąża. Większość kobiet pragnących mieć dzieci w końcu zachodzi w ciążę, czasami z pomocą medycznąśrodków farmakologicznych lub przy wspomaganym rozrodzie.
Istnieje również zwiększone ryzyko wystąpienia tzw. zespołu metabolicznego, który wiąże się z nadwagą, cukrzycą, wysokim stężeniem lipidów we krwi oraz wysokim ciśnieniem tętniczym. Zmiany te są czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
Inne możliwe powikłania to nadmierny rozrost błony śluzowej macicy i zaburzenia psychiczne.
Dalsze postępowanie
- Kobiety w ciąży z PCOS powinny być poddawane dokładnym i regularnym badaniom, ponieważ są nieco bardziej narażone na cukrzycę ciążową lub przedwczesny poród.
- Regularne badania lekarskie są ważne dla wszystkich pacjentek z PCOS, aby przeciwdziałać ryzyku wystąpienia cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych.
Dodatkowe informacje
- Nadwaga.
- Brak miesiączki (amenorrhoea).
- Wzrost męskiego owłosienia u kobiet (hirsutyzm).
- Trądzik.
- Niemożność zajścia w
- Zespół policystycznych jajników –
Informacjeinformacje dla lekarzy.
AutorkaAutorzy
- Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
Lek.Kalina van der Bend, lekarz (recenzent)