Czym jest choroba tętnic obwodowych (PAD)?
Choroba tętnic obwodowych, zwana także „chorobą witryn sklepowych” lub claudicatio intermittens, objawia się bólem nóg z powodu niewystarczającego ukrwienia tętnic (naczyń krwionośnych). Jej przyczyną jest zwężenie naczyń krwionośnych kończyn dolnych lub miednicy wskutek zwapnienia tętnic (miażdżycy). Objawia się bólem nóg oraz uczuciem ich drętwienia podczas chodzenia. Odpoczynek powoduje złagodzenie objawów. Zależnie od miejsca zwężenia naczyń ból występuje w pośladkach, udach, łydkach lub stopach. Choroba może także powodować nocne dolegliwości bólowe nóg podczas spoczynku. W takim przypadku ulgę może przynieść przyjęcie pozycji siedzącej i umieszczenie skierowanych w dół nóg na krawędzi łóżka. W przypadku niewystarczającego ukrwienia skóra łydek jest często blada, zimna i sucha. Rany goją się zazwyczaj bardzo powoli, niekiedy dochodzi także do owrzodzenia kończyn.
Z uwagi na to, że typowe objawy PAD występują tylko u mniej więcej co czwartego pacjenta, częstotliwość występowania tej choroby jest niedoszacowana. Ryzyko rozwoju wzrasta wraz z wiekiem. Dotyka ona 15–20% osób powyżej 70. roku życia.
Przyczyny
Przyczyną schorzenia jest zazwyczaj zwapnienie naczyń krwionośnych, tak zwana miażdżyca, czyli powstawanie złogów cholesterolowych i cząsteczek tłuszczu na wewnętrznych ścianach tętnic. W rzadkich przypadkach dolegliwości powodują także inne choroby lub uszkodzenia naczyń krwionośnych.
Naczynia krwionośne ulegają zwężeniu, przez co nie są w stanie transportować wystarczającej ilości krwi. Wskutek tego tkanki nie są odpowiednio zaopatrywane w tlen, nie są również usuwane zbędne substancje. Niedostateczna ilość tlenu w mięśniach nóg powoduje ból, a w dalszym przebiegu choroby także ich osłabienie. Zapotrzebowanie na tlen wzrasta przy wysiłku, np. podczas chodzenia, co może objawiać się bolesnością. Podczas spoczynku mięśnie odpoczywają, a ból ustępuje. Jeśli przepływ krwi jest tak poważnie zmniejszony przez zwężenie, że w mięśniach nóg stale brakuje tlenu, ból może wystąpić również w spoczynku.
Czynniki ryzyka
Ryzyko zwapnienia tętnic, a tym samym choroby tętnic obwodowych (PAD) potęgują następujące czynniki:
- palenie tytoniu jako najważniejsza przyczyna
- cukrzyca typu 1 lub typu 2
- nadciśnienie tętnicze
- wysokie stężenie cholesterolu
- brak ruchu.
U pacjentów chorujących na PAD z powodu miażdżycy wzrasta także prawdopodobieństwo wystąpienia innych chorób: dusznicy bolesnej, zawału serca oraz udaru. Należy mieć to na względzie, dobierając odpowiednią metodę leczenia.
Diagnostyka
Choroba rozwija się powoli. W momencie wystąpienia objawów u większości pacjentów zmiany naczyń krwionośnych są obecne już od wielu lat.
Pogorszone ukrwienie powoduje typowe objawy, przede wszystkim ból nóg podczas chodzenia. Pacjenci wiedzą często dokładnie, jaki dystans mogą przejść bez bólu. Po kilkuminutowym odpoczynku są w stanie ponownie pokonać taką samą odległość.
Podczas badania lekarskiego pogorszenie ukrwienia tętnic w bolącej nodze można wykryć na podstawie słabego tętna w stopie lub jego braku. Tętno mierzy się w pachwinie, zgięciu kolanowym oraz na stopach. Zwężenie tętnic w obrębie jamy brzusznej lub w pachwinie można także zdiagnozować podczas osłuchiwania stetoskopem. Jednocześnie często występują także inne oznaki zaburzenia ukrwienia, takie jak sucha i połyskująca skóra, utrata owłosienia na nogach, zimna skóra, łamliwe paznokcie i tendencja do tworzenia się ran. Typowy objaw tego schorzenia to powolne gojenie się ran.
Diagnozę można potwierdzić, mierząc różnicę ciśnienia tętniczego pomiędzy kostką i ramieniem (wskaźnik kostka-ramię). Ten pomiar przeprowadza się za pomocą ciśnieniomierza, dodatkowo rejestrując bicie serca pulsometrem (badanie USG Doppler). W większości przypadków ciśnienie tętnicze na wysokości kostki jest takie samo jak na wysokości ramienia lub nieco wyższe. W przypadku miażdżycy ciśnienie mierzone na kostce spada. Jeżeli ciśnienie tętnicze na wysokości kostki jest o ponad 10% niższe niż ciśnienie tętnicze na wysokości ramienia, wskaźnik kostka-ramię jest zatem niższy niż 0,9 i nie ma wątpliwości co do diagnozy.
Dodatkowo wykonuje się też badania laboratoryjne krwi i moczu.
Można także przeprowadzić badanie USG, jeśli są wątpliwości. W ramach przygotowań do operacji sprawdzi się też tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (RM).
Leczenie
Celem leczenia jest zatrzymanie dalszego rozwoju choroby w danych obszarach, złagodzenie dolegliwości oraz zapobieganie owrzodzeniu nóg i obumieraniu tkanki. Leczenie farmakologiczne pozwala zapobiegać udarowi i zawałowi serca.
Co można zrobić we własnym zakresie?
- Zdecydowanie zaleca się rzucenie palenia, co pozwoli zapobiegać dalszemu rozwojowi choroby. Niezaprzestanie palenia spowoduje pogorszenie objawów niezależnie od innych podejmowanych działań.
- Systematyczne piesze wędrówki pozwalają poprawić krążenie. Trasę, prędkość oraz czas aktywności należy jednak dostosowywać pod kątem konkretnych osób. Nie powinny bowiem powodować bólu. Wędrówki powinny mieć formę treningu interwałowego. Należy zatem kontynuować wędrówkę aż do osiągnięcia poziomu poniżej granicy bólu, zrobić przerwę, a następnie kontynuować aktywność sprzed wystąpienia bólu, i tak dalej. Warto skorzystać ze wsparcia trenerów specjalizujących się w sportach dla osób z chorobami układu sercowo-naczyniowego oraz wygospodarować czas na trening co najmniej kilka razy w tygodniu.
- Dobrze jest również spróbować zgubić zbędne kilogramy. Należy także zadbać o zbilansowaną dietę (patrz zalecenia).
- Odpowiednia pielęgnacja stóp pomaga zapobiegać infekcjom i ranom. Skorzystanie z profesjonalnej pielęgnacji może być tu pomocne.
- Aby zapobiegać rozwojowi PAD, szczególnie istotne jest leczenie choroby podstawowej u osób cierpiących na cukrzycę lub nadciśnienie tętnicze.
Farmakoterapia
W ramach leczenia choroby tętnic obwodowych stosuje się leki mające na celu zapobieganie dalszemu rozwojowi choroby oraz związanym z nią powikłaniom. Wszystkim pacjentom zaleca się tak zwane leki przeciwpłytkowe do rozrzedzania krwi (kwas acetylosalicylowy lub klopidogrel oraz leki obniżające poziom cholesterolu (statyny)).
Nadciśnienie tętnicze należy leczyć lekami obniżającymi ciśnienie tętnicze.
Odpowiednia kontrola choroby jest szczególnie istotna u pacjentów chorujących na cukrzycę.
Jeżeli inne przyjmowane leki nie spowodują złagodzenia dolegliwości, w określonych przypadkach można także przepisywać środki rozszerzające naczynia krwionośne.
Operacja
Operacja mająca na celu rozszerzenie zwężonych miejsc w naczyniach krwionośnych cewnikiem balonowym, stentami, bypassem lub poprzez zastosowanie protezy naczyń krwionośnych może w niektórych przypadkach złagodzić dolegliwości, lecz nie powoduje zwiększenia oczekiwanej długości życia. Zabieg jest jednak zalecany jedynie wówczas, gdy choroba powoduje niepełnosprawność lub występuje poważne niebezpieczeństwo obumarcia tkanki. Leczenie chirurgiczne można rozważyć także, gdy przyjmowanie innych leków nie zapewnia zadowalających efektów.
Rokowanie
Postępy choroby można spowolnić, zmieniając styl życia oraz przyjmując odpowiednie leki. Dalsze palenie tytoniu powoduje ciągłe pogarszanie stanu pacjenta oraz rokowań dotyczących choroby.
Długoterminowe rokowania opierają się na stopniu zaawansowania miażdżycy oraz innych chorób. Zaburzenia krążenia w nogach stanowią oznakę zaawansowanej miażdżycy oraz sygnał ostrzegawczy świadczący o innych potencjalnych chorobach układu krążenia.
Zawał serca i udar stanowią najczęstsze przyczyny zgonów i występują u pacjentów z chorobą tętnic obwodowych trzy razy częściej niż u osób, które nie cierpią na to schorzenie. Do innych potencjalnych powikłań należą trudno gojące się rany oraz owrzodzenia. W niektórych przypadkach konieczna jest amputacja. Jej ryzyko jest wyższe u pacjentów chorujących na cukrzycę.
Dodatkowe informacje
- Miażdżyca
- Choroba tętnic obwodowych
- Cukrzyca typu 1
- Cukrzyca typu 2
- Nadciśnienie tętnicze
- Wysokie stężenie lipidów we krwi
- Udar
- Zawał serca
- Trudno gojące się rany
- Palenie szkodzi zdrowiu
- Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
- Nadwaga i zmniejszenie masy ciała
- Pielęgnacja stóp
- Choroba tętnic obwodowych – informacje dla lekarzy
Autorzy
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden