Co to jest zespół zatoki szyjnej?
W okolicy tzw. zatoki szyjnej tętnicy szyjnej (arteria carotis communis) znajdują się pewne receptory ciśnienia (baroreceptory). Receptory ciśnienia odgrywają ważną rolę w kontroli ciśnienia tętnicze. Zmiany rozciągnięcia i ciśnienia w obrębie tętnic są rejestrowane przez receptory ciśnienia w sercu, tętnicach szyjnych, tętnicach głównych i innych dużych naczyniach krwionośnych. W zależności od bodźca receptory te wysyłają sygnały w postaci impulsów elektrycznych poprzez nerwy czaszkowe do ośrodka krążenia w pniu mózgu. W razie potrzeby ośrodek krążenia reaguje i reguluje aktywność serca i dużych tętnic, aby ponownie dostosować ciśnienie tętnicze. Poprzez zmianę częstości akcji serca i regulację napięcia ścian tętnic koryguje się ciśnienie tętnicze (np. gdy ciśnienie jest zbyt niskie, następuje zwężenie naczyń i przyspieszenie bicia serca).
W zespole zatoki szyjnej receptory ciśnienia w tętnicy szyjnej funkcjonują nieprawidłowo. Reagują zbyt wrażliwie i wysyłają sygnały do serca, aby zwolniło i obniżyło ciśnienie tętnicze, nawet przy lekkim mechanicznym nacisku z zewnątrz na szyję, chociaż to wcale nie jest właściwe. Wywołuje to zawroty głowy lub także zaburzenia świadomości aż do omdlenia.
Choroba rzadko występuje u osób poniżej 50 roku życia, a częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem i współwystępowaniem innych chorób układu krążenia i ośrodkowego układu nerwowego. Choroba częściej dotyka mężczyzn, jednak w niektórych przypadkach nie jest rozpoznawana. Zespół zatoki szyjnej jest podstawową przyczyną aż u 45% starszych pacjentów z zaburzeniami świadomości, problemami z upadkami i zawrotami głowy.
Objawy
Występują krótkie epizody zawrotów głowy i upośledzenia świadomości aż do omdlenia z upadkami. Gdy tylko jednak pacjenci znajdą się w pozycji leżącej, zwykle natychmiast odzyskują przytomność. Stan ten jest często wywoływany przez szybkie obracanie lub przechylanie głowy, na przykład podczas golenia lub noszenia koszuli z obcisłym kołnierzykiem.
Rzadko zdarza się, że na szyi znajduje się guz, który uciska na tętnicę. Chorzy mogą doświadczać przed omdleniem, pocenia się, zawrotów głowy, zaburzeń widzenia, bólów głowy, kołatania serca i bladości. Zespół ten może być przyczyną niewyjaśnionych upadków i omdleń u osób starszych.
Diagnostyka
Wywiad lekarski
Wywiad lekarski wskazuje na chorobę. Ponadto pacjenci są dokładnie badani, a przede wszystkim oceniana jest funkcja naczyń krwionośnych, puls i ciśnienie tętnicze oraz badane jest serce. Można wykonać testy, aby wskazać zawroty głowy z innych przyczyn.
Badanie ciśnienia w tętnicy szyjnej
Dodatkowo dostępny jest tzw. test ciśnienia szyjnego na receptorach ciśnieniowych szyi. Jednak ta próba jest przeprowadzana tylko ostrożnie przez specjalistów, którzy ściśle monitorują pacjentów, aby można było podjąć natychmiastową interwencję w przypadku utraty przytomności lub znacznego spowolnienia tętna. Ponadto badania nie wolno wykonywać, jeśli tętnice szyjne są zwężone (zwężenie tętnicy szyjnej) lub jeśli wystąpił zawał serca lub zaburzenia krążenia w mózgu (zaburzenia odwracalne lub udar mózgu). Badanie przeprowadza się najpierw z pacjentem w pozycji leżącej. Poprzez ostrożne uciskanie palcami przez kilka sekund tętnicy szyjnej po jednej stronie, ma zostać wywołany zawrót głowy. Jeśli nie ma żadnych objawów, powtarza się to nieco później na drugiej stronie, lub też bada się również w pozycji siedzącej lub stojącej.
Jeśli badanie powoduje zawroty głowy, bicie serca zatrzymuje się na dłużej niż trzy sekundy, a ciśnienie tętnicze gwałtownie spada, potwierdza to diagnozę.
EKG
Częścią badania jest elektrokardiogram (EKG). Inne możliwe badania zależą od tego, czy należy wykluczyć inne choroby.
Leczenie
Celem leczenia jest zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowych zawrotów głowy oraz omdleń. W większości przypadków wystarczy, aby pacjenci byli świadomi i unikali sytuacji, które mogą wywołać atak: nagłe ruchy głową, nadmierne ruchy boczne szyi, ciasne kołnierzyki koszul, zwiększony nacisk na bok szyi podczas golenia.
Osoby dotknięte chorobą, które przed utratą przytomności odczuwają typowe objawy ostrzegawcze, takie jak szybki puls, pocenie się, mdłości itp., mogą spróbować podjąć środki zapobiegawcze. Aby zapobiec omdleniu, pomocne może być ostrożne kucanie lub leżenie. Pomocne może być również napinanie mięśni ramion i nóg lub krzyżowanie nóg, aby utrzymać lekko podwyższone ciśnienie tętnicze.
Nie ma leków, które byłyby skuteczne w walce z tą chorobą. W wyjątkowych przypadkach objawy mogą być tak częste i ciężkie, że konieczne jest wszczepienie rozrusznika serca.
Rokowanie
Zespół zatoki szyjnej to niegroźne schorzenie. Nie ma zwiększonego ryzyka zgonu. Informacja o zespole i ostrożność podczas czynności, które mogą wywołać napad, zmniejsza częstość napadów.
Dodatkowe informacje
- Zawroty głowy
- Zaburzenia świadomości
- Omdlenie
- Zwężenie tętnicy szyjnej
- Zespół zatoki szyjnej – informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Markus Plank, mgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
- Susanne Meinrenken, dr n. med., dziennikarka medyczna, Brema
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent