Co to jest ADHD?
Definicja
Skrót ADHD oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Jest to zaburzenie psychiczne, które rozpoczyna się w dzieciństwie, często utrzymuje się w okresie dojrzewania, a czasami trwa do dorosłości. „Deficyt uwagi”oznacza, że osoby dotkniętez tym zaburzeniem mają trudności ze skupieniem się na tym, co powinny zrobić. „Nadpobudliwość psychoruchowa” określa niezdolność do zachowania spokoju i kontrolowania swoich impulsów. Objawy powodują problemy w codziennym życiu i wpływają na niemal wszystkie jego sfery. Dzieci, młodzież i młodzi dorośli z ADHD mają często problemy z samooceną, cierpią z powodu trudnych relacji z innymi i osiągają słabe wyniki w szkole lub pracy.
Często towarzyszą temu inne zaburzenia psychiczne, zaburzenia snu, trudności w nauce lub zaburzenia zachowań społecznych.
Objawy
Objawy ADHD można podzielić na dwie kategorie: Nieuwaga
- nieuwaga/trudności z koncentracją uwagi
i - nadpobudliwość/impulsywność.
Dokładne kryteria diagnostyczne różnią się w zależności od stosowanego systemu klasyfikacji (ICD-10 lub DSM-5). Zwykle mówi się, że dziecko ma ADHD, jeśli przez ponad 6 miesięcy wykazuje co najmniej 6 charakterystycznych objawów w jednej z kategorii. Objawy te muszą poważnie upośledzać zdolność dziecka do funkcjonowania w co najmniej dwóch obszarach – zwykle w domu i w szkole.
Nieuwaga
- Dziecko często ma trudności z utrzymaniem uwagi podczas wykonywania zadań lub zabawy.
- Często nie zwraca uwagi na szczegóły.
- Dziecko zdaje się nie słyszeć, że ktoś do niego coś mówi i nie wykonuje poleceń.
- Ma często trudności z organizacją zadań lub działań.
- Dziecko często wykazuje wyraźną niechęć do zadań wymagających stałej aktywności umysłowej, takich jak nauka w szkole lub odrabianie lekcji, i w miarę możliwości ich unika.
- Osoby
dotkniętez ADHD często gubią przedmioty, które są niezbędne do wykonywania zadań. - Typowe jest również łatwe rozproszenie uwagi i roztargnienie.
Nadpobudliwość
- Dziecko często macha i wywija rękami i nogami lub wierci się na krześle.
- Często opuszcza swoje miejsce w klasie lub w innych sytuacjach, w których powinno siedzieć.
- Biega lub wspina się, nawet jeśli to nie jest adekwatne do sytuacji. U młodzieży takie objawy mogą już nie występować, ale nastolatki
cierpiące naz ADHD mogą przez cały czas odczuwać niepokój. - Często mają problem z cichą pracą własną.
NieWpływdainnychsię wpłynąćosób na nadmierną aktywnośćfizycznądziecka jest znikomy.
Impulsywność
- Dziecko często wykrzykuje odpowiedzi na pytania, zanim pytający skończy je zadawać.
- Dziecko często nie potrafi poczekać na swoją kolej.
- Dziecko często przerywa lub wtrąca się w rozmowy lub zabawy innych.
- Osoby
dotkniętez ADHD często mówią zbyt dużo, także wtedy, gdy to jest nieadekwatne do sytuacji.
Przyczyny
Rozwój ADHD prawdopodobnie wynika ze współdziałania czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych.
Zmiany w funkcjonowaniu mózgu
W przypadku ADHD dysregulacja dotyczy różnych obszarów mózgu. Zaburzony jest oprócz tego metabolizm dopaminy. Dopamina to tak zwany neuroprzekaźnik, a zatem należy do grupy substancji chemicznych, które pełnią w mózgu wiele ważnych funkcji. Dopamina przekazuje między innymi informacje do tych obszarów mózgu, które odpowiadają za kontrolę ruchów oraz regulację uwagi i motywacji.
Czynniki genetyczne
Ważną rolę odgrywają prawdopodobnie czynniki genetyczne. Istnieją rodziny, w których jest więcej przypadków ADHD. Badania z udziałem bliźniąt i dzieci adoptowanych wykazały poza tym dziedziczną predyspozycję do ADHD.
Środowisko
Powikłania okołoporodowe i niska waga urodzeniowa mogą się przyczynić do rozwoju ADHD. Także palenie i spożywanie alkoholu w trakcie ciąży zwiększają ryzyko dla dziecka. Podejrzewa się, że rozwojowi ADHD mogą sprzyjać rozmaite obecne w środowisku toksyny i syntetyczne dodatki do żywności. Inne czynniki ryzyka to trudna sytuacja rodzinna, niski status społeczno-ekonomiczny, przestępczość i/lub zaburzenia psychiczne w rodzinie, a także umieszczenie w placówce opiekuńczej.
Częstotliwostość występowania
- Czę
stotliwostość występowania zależy od użytej definicji. - Tak zwany zespół nadpobudliwości ruchowej (zespół hiperkinetyczny) występuje u 1–3% dzieci i młodzieży.
- Częstotliwość występowania ADHD szacuje się na około 3–6% u dzieci i około 3% wśród dorosłych.
- Chłopcy chorują dwa razy częściej niż dziewczęta.
Badania dodatkowe
- Decydujące znaczenie dla rozpoznania ma szczegółowy wywiad
(personelprzeprowadzonymedycznyprzezpyta o dolegliwości)lekarza. Uwzględniaprzy tymon wiele aspektów życia chorych. Ważnymi czynnikami są czas trwania objawów, problemy w szkole, w domu i w środowisku. - Nie istnieje prosty test na ADHD, więc postawienie rozpoznania nie zawsze jest łatwe. Szereg różnych badań pozwala odróżnić ADHD od innych zaburzeń i problemów społecznych.
MożnaWprzydiagnostycetymwykorzystujewykorzystaćsię różne protokoły zawierające ukierunkowane pytania, na któe pacjent powinien szczerze odpowiedzieć.- Wskazane jest również przeprowadzenie badania przedmiotowego i badań krwi.
- Bardziej specjalistyczne badania może przeprowadzić np. psychiatra lub psychoterapeuta dzieci i młodzieży.
- Rozpoznanie w wieku 3–4 lat zwykle nie daje jeszcze pewności. U dziecka w wieku przedszkolnym rozpoznanie jest możliwe tylko w przypadku wyraźnych objawów.
Leczenie
Terapia ADHD obejmuje różne działania i jest dostosowywana do indywidualnego przypadku.
Cele
- Jednym z celów leczenia jest przekazanie wiedzy na temat ADHD i zwiększenie w ten sposób świadomości chorych i ich bliskich.
- Celem powinno być również złagodzenie objawów ADHD i poprawa codziennego funkcjonowania.
- Powinno to doprowadzić do zmniejszenia problemów i wpłynąć na poprawę samopoczucia.
Działania psychospołeczne
- U dzieci do 6.
latroku życia i w przypadku łagodnych postaci ADHD w pierwszej kolejności należy sięgnąć po działania psychospołeczne (i psychoterapeutyczne). - Należą do nich programy edukacyjne dla rodziców i ćwiczenia dla dzieci, których celem jest poprawa wytrzymałości podczas aktywności ruchowych lub ćwiczenia sekwencji działań w życiu codziennym. Również umiejętności społeczne mogą być wzmacniane w ramach różnych programów.
- Ważne są także szczegółowe wyjaśnienia i konsultacje dotyczące wiedzy o ADHD.
- Można również zaproponować działania wspierające w przedszkolu, w szkole lub w miejscu pracy.
Terapia poznawczo-behawioralna
- Terapia poznawczo-behawioralna jest formą psychoterapii i stosuje się ją głównie u młodzieży i dorosłych.
- W ciągu 8 tygodni można doprowadzić do złagodzenia objawów.
- W ramach terapii poznawczo-behawioralnej można dodatkowo stosować elementy innych metod psychoterapeutycznych lub medytacji uważności (
MindfulnessmindfulnessMeditationmeditation).
Neurofeedback
- U dzieci powyżej 6.
latroku życia i młodzieży uzupełnieniem innych działań może być neurofeedback. - Polega on na uwidocznieniu związku między sygnałami pochodzącymi z pomiaru fal mózgowych (EEG) a myśleniem i działaniem. Celem jest skorygowanie niekorzystnych zachowań poprzez porównanie aktywności własnej z zarejestrowanymi wykresami EEG.
- Dotychczasowe badania nad skutecznością nie przyniosły jeszcze spójnych wyników, nie wiadomo więc, czy terapia metodą neurofeedbacku może być zalecana jako metoda terapii ADHD.
Dostosowanie diety
- Ważna jest zrównoważona dieta i regularny ruch.
- Można spróbować zrezygnować z syntetycznych barwników i dodatków do żywności.
- Prowadzenie dzienniczka żywieniowego pomoże ustalić, czy istnieje związek między spożywaniem określonych pokarmów lub napojów a objawami ADHD.
- Eliminacja określonych produktów spożywczych przypuszczalnie nie wpływa w dłuższej perspektywie na dolegliwości, ale może doprowadzić do niedoborów.
- Pomocne mogą być konsultacje z dietetykiem.
- Przyjmowanie suplementów diety (witamin i/lub minerałów) prawdopodobnie nie wpływa pozytywnie na objawy.
Leki
- Leczenie farmakologiczne jest zalecane u dzieci w wieku powyżej 6 lat z ciężkimi objawami ADHD lub wtedy, gdy działania psychospołeczne okażą się niewystarczające.
SubstancjeNiektóreczynnelekizarejestrowane do leczenia ADHD to amfetamina, lisdeksamfetamina, metylofenidat, atomoksetyna i guanfacyna. Metylofenidat jest skuteczny również u dorosłych.Często przepisywany metylofenidat hamujehamują wychwyt zwrotny neuroprzekaźników dopaminy i noradrenaliny w mózgu, intensyfikując w ten sposób ich działanie.JestSą dostępnypne w postaci tabletek i kapsułek o przedłużonym uwalnianiu. Wymagają one wystawienia recepty na środki zawierające substancje psychotropowe.AmfetaminaLekiiczęstometylofenidatstosowane u pacjentów z ADHD sąuważane za stymulantystymulantami ośrodkowego układu nerwowego i mają pewien potencjał uzależniający. Dlatego przyjmującte lekije należy się ściśle trzymać wskazań lekarza.- Ważne są regularne badania kontrolne. Sprawdza się przy tym ewentualne działania niepożądane, wykonuje pomiary m.in. tętna i ciśnienia tętniczego, wzrostu i masy ciała.
- Najczęstsze działania niepożądane psychostymulantów to utrata apetytu, zaburzenia snu, depresyjny nastrój, bóle głowy, bóle brzucha i zawroty głowy. U niektórych dzieci występuje drażliwość i zwiększony poziom aktywności po ustąpieniu działania leku.
AtomoksetynaOpróczipsychostymulantówguanfacynaw leczeniu ADHD można również zastosować leki oddziałujące na przetwarzanie sygnałów w mózgu, ale nie należą do stymulantów ośrodkowego układu nerwowego. Ze względu na niższy potencjał uzależnienia, mogą być stosowane między innymi w przypadku zwiększonego ryzyka nadużywania substancji.
Rokowanie
U małych dzieci szczególnie widoczna jest nadpobudliwość i impulsywność. Wpływ objawów ADHD jest jednak największy w wieku szkolnym, ponieważ dzieci z ADHD źle sobie radzą z różnymi wymaganiami. Niepokój i problemy z zachowaniem w krótkim czasie powodują pogorszenie wyników nauki, przyczyniają się do obniżenia ocen i problemów w interakcjach społecznych z innymi dziećmi.
Nadpobudliwość często zmniejsza się w okresie dojrzewania, ale zaburzenia koncentracji i inne problemy mogą się utrzymywać.
U niektórych osób objawy ustępują w wieku dorosłym. Zakłada się jednak, że około 2/3 osób dotkniętychz ADHD ma trudności z powodu choroby również w dorosłym życiu.
Dodatkowe informacje
- ADHD,
wskazówkiporady dla rodziców. - ADHD/
zespółzaburzeniehiperkinetycznyhiperkinetyczne – informacje dlapersonelu medycznegolekarzy.
Autorzy
- Joanna Dąbrowska-Juszczak, lekarz (redaktor)
- Martina Bujard,
dziennikarkadziennikarznaukowa,naukowyWiesbaden(recenzent) - Natalie Anasiewicz,
lekarka,lekarzFryburg Bryzgowijski(recenzent)