Informacje ogólne

• W praktyce lekarza rodzinnego ultrasonografia nerek i dróg moczowych jest zwykle częścią ultrasonografii jamy brzusznej, która została szczegółowo opisana w osobnym artykule. Patrz USG jamy brzusznej.
  • Tutaj opisano przebieg badania, dokumentowanie wyników i podstawowe informacje techniczne.
• Podczas pierwszej wizyty zaleca się badanie całej jamy brzusznej.  
• W niektórych przypadkach wskazane może być badanie ultrasonograficzne samych nerek, moczowodów i pęcherza moczowego, np. podczas badań kontrolnych.
  • Jeśli pęcherz moczowy jest pełny, możliwa jest ocena orientacyjna gruczołu krokowego i macicy.

Wskazania

• Ogólne: ultrasonografia nerek i układu moczowego
• nawracające zakażenia układu moczowego (wykluczenie przyczyn anatomicznych)
• odmiedniczkowe zapalenie nerek (w celu wykluczenia czynników powikłań)
• W niepowikłanym zapaleniu pęcherza moczowego badanie ultrasonograficzne zwykle nie jest konieczne.
• krwiomocz lub mikroskopowy krwinkomocz nie spowodowany zakażeniem układu moczowego (2 x dodatni wynik badania moczu): USG przy pierwszym wystąpieniu, jeśli to konieczne skierowanie do urologa
• Nerka
• bóle w okolicy lędźwiowej, bóle kolkowe, krwiomocz
• podejrzenie guzów nerek, torbieli i ropni
• pomiar wielkości i grubości miąższu nerek w niewydolności nerek
• ocena nerkowego przepływu krwi przy podejrzeniu zwężenia tętnic nerkowych (badanie obrazowe Doppler kolor)
• dalsza diagnostyka u pacjentów z przeszczepioną nerką lub przewlekłą chorobą nerek
• • przepływ krwi w tętnicach, żyłach i miąższu
• Nadnercza
  • podejrzenie nowotworów, przerzutów, guzów
• Moczowód/miedniczka nerkowa
  • podejrzenie zatrzymania moczu z wodonerczem
• Pęcherz moczowy
  • ocena objętości zalegającego moczu, ściana pęcherza moczowego, guzy pęcherza moczowego
• Dzieci (diagnostyka zwykle u pediatry lub urologa dziecięcego) 
  • powikłane zapalenie pęcherza moczowego
  • w przypadku nawracającego zapalenia pęcherza moczowego z zaburzeniami opróżniania pęcherza, również oznaczanie zalegającego moczu
• Obrazowanie w celu prowadzenia interwencji przezskórnych, np. podczas biopsji
• Ocena orientacyjna prostaty i macicy z pełnym pęcherzem moczowym
• złoty standard: ultrasonografia transrektalna u urologa i ultrasonografia przezpochwowa u ginekologa

Źródła błędów

• Zależność od osoby wykonującej badanie
• Wykrywanie artefaktów
• Obecność gazów w jelicie
• Ograniczone możliwości obrazowania przy otłuszczeniu narządów

Procedura

Płaszczyzny przekroju

• Przekrój podłużny i poprzeczny w linii pachowej środkowej: lewa i prawa nerka
• Przekrój podłużny i poprzeczny narzadów miednicy małej:  
  • u kobiet: pęcherz moczowy, zatoka Douglasa, macica, pochwa
  • u mężczyzn: pęcherz moczowy, zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe, gruczoł krokowy

Opis wyników

• Nerka: rozmiar, kontur, echogeniczność, zmiany ogniskowe lub uogólnione, lokalizacja narządu, ruchomość oddechowa i szerokość układu kielichowo-miedniczkowego nerek
• Pęcherz moczowy: objętość, nieregularności ścian, masa (guzy, koagulaty, złogi)
• Wewnętrzne narządy płciowe (prostata, macica): lokalizacja, rozmiar, zmiany ogniskowe

Prawidłowe wyniki badań

• Nerki
  • długość nerki między 90 a 130 mm, szerokość 40-60 mm
  • grubość warstwy miąższowej mierzona od szczytu piramidy do powierzchni nerki: 14-18 mm
  • kształt fasolowaty, miąższ o echogeniczności zbliżonej do wątroby
  • centralnie (zatoka nerkowa) przeważnie hiperechogeniczna: hiperechogeniczna (jasna) tkanka łączna, tkanka tłuszczowa i głównie puste kielichy, niewielka ilość ciemnego płynu w kielichach 
  • piramidy widoczne jako ciemne wypukłości miąższu 
• Nadnercza
  • U zdrowych osób w badaniu ultrasonograficznym zazwyczaj nie udaje się uwidocznić nadnerczy.
• Moczowód
  • Część środkowa moczowodu jest z reguły niewidoczna w badaniu ultrasonograficznym (widoczny jest w razie jego poszerzenia).
• Pęcherz moczowy
  • Podczas badania pęcherz moczowy powinien być wypełniony (pełni rolę okna akustycznego): ostro odgraniczony, bez nieregularności ścian, bez mas.
  • objętość wg wzoru: szerokość x długość x głębokość x 0,5. U kobiet 550 ml, u mężczyzn 750 ml.
  • mocz zalegający po mikcji <50 ml
  • grubość ściany <3 mm
• Gruczoł krokowy
  • ostro odgraniczony, jednorodny
  • wymiar maksymalny 45 x 35 x 35 mm, objętość ok. 25 ml
• Macica
  • organ naturalnie wygięty, gładki, muskulatura jednorodna, endometrium jednorodne

Ocena nieprawidłowych wyników badań

Nerki

• Wielkość
  • nerki zmniejszone (w obu wymiarach)
    • stwardnienie nerek
    • przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek
    • śródmiąższowe zapalenie nerek
  • asymetria wielkości nerek
    • zwężenie tętnicy nerkowej z różnicą w przekroju podłużnym >1 cm
• Zmiany w miąższu
  • uszkodzenie miąższu w kształcie klina
    • zawał nerki
  • obrzęk i utrata zróżnicowania korowo-rdzeniowego, pogrubienie i zmniejszenie echogeniczności miąższu
    • odmiedniczkowe zapalenie nerek
• Zmiana ogniskowa w nerki
  • różnicowanie torbieli i guzów litych
  • Proste, pojedyncze torbiele są częste w populacji.
    • obraz bezechowy, okrągłe, o gładkich brzegach, grzbietowe wzmocnienie echa; możliwe przegrody i zwapnienia 
    • liczne torbiele: torbielowatość nerek
  • guzy lite (należy zawsze wyjaśnić)
    • nowotwory złośliwe: np. rak nerkowokomórkowy
      • Kryteria złośliwości: obniżona echogeniczność, przekracza torebkę nerkową, dobre unaczynienie brzeżne.
      • z centralną martwicą, najczęściej rak nerkowokomórkowy
      • Z obniżoną ruchomością oddechową: guz przekroczył torebkę tłuszczową nerki.
    • naczyniakomięśniakotłuszczak
      • okrągły, hiperechogenny
    • onkocytoma
      • dobrze odgraniczona masa o różnej echogeniczności, hiperechogenny, o zwiększonym unaczynieniu 
• Zaburzenia odpływu moczu: wodonercze
  • stopień I: poszerzenie miedniczki bez poszerzenia kielichów
  • stopień II: poszerzenie miedniczki i kielichów
  • stopień III: poszerzenie miedniczki i kielichów, ścieńczenie warstwy korowej, spłaszczenie brodawek nerkowych, osłabienie sklepień kielichów
  • stopień IV: wyraźne objawy zaniku nerki - ścieńczenie miąższu, balonowate, znaczne poszerzenie miedniczki i kielichów z utratą granic między nimi
  • przyczyny: kamica moczowa, zwężenia moczowodu, guzy układu moczowego, wady rozwojowe, masy w przestrzeni zaotrzewnowej
• Kamienie nerkowe
  • hiperechogenne złogi z cieniem akustycznym
  • wykrywalne w badaniu ultrasonograficznym w nerkach, kielichach nerkowych lub miedniczce nerkowej, ale rzadko w moczowodzie
  • Kamienie mniejsze niż 5 mm można łatwo przeoczyć w badaniu ultrasonograficznym.
• Okołonerkowe zbiorniki płynowe
  • po transplantacji
  • ropnie, krwiaki, moczowody, pseudotorbiele zawierające mocz, torbiele limfatyczne
• Zwężenie tętnic nerkowych
  • badanie obrazowe Doppler kolor

Nadnercza

• Guzy, przerzuty i krwiaki mogą być widoczne.
• Przypadkowo wykryta w badaniach, najczęściej bezobjawowa masa nadnerczy określana jest jako incydentaloma nadnerczy.

Moczowód

• Widoczny tylko w przypadku wyraźnego zatrzymania moczu, dużych złogów lub guzów

Pęcherz moczowy

• Mocz zalegający po mikcji >50 ml
• Masa ściany pęcherza moczowego
  • guzy, brodawczaki
  • penetracja guza do pęcherza moczowego
• Pogrubienie ściany pęcherza moczowego
  • beleczkowatość pęcherza moczowego
• Obecność masy (guza) za pęcherzem moczowym
• Uchyłek pęcherza moczowego
  • uwypuklenia ściany pęcherza moczowego
• Przepuklina moczowodu

Gruczoł krokowy

• Powiększenie (prawidłowa objętość ok. 25 ml)
  • Prostata wpukla się do pęcherza w złośliwej hiperplazji lub raku.
• Niejednorodność miąższu
• Obecnośc masy (guza)
• Konieczna może być diagnostyka urologiczna.

Macica

• Masa (np. mięśniaki)?
• Ciąża
• Endometrium niejednorodne
• Konieczna może być diagnostyka ginekologiczna.

Kontrola nieprawidłowych wyników

• Nerki i górne drogi moczowe: w zależności od wyników i choroby podstawowej
  • urografia
  • TK lub RM
  • biopsja punkcyjna
  • ureteroskopia
• Pęcherz moczowy
  • ew. cystoskopia z biopsją
  • TK lub RM
• Gruczoł krokowy
  • ultrasonografia transrektalna (urologia)
• Macica
  • USG dopochwowe (ginekologia)
• W razie potrzeby badania laboratoryjne: badanie ogólne moczu, osad moczu, posiew moczu, morfologia krwi, CRP, OB, kreatynina, mocznik, sód, potas

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

• USG nerek i dróg moczowych

Ilustracje

Torbiel nerki (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).

Liczne torbiele nerki (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).

Kamień moczowodu z blokadą odpływu moczu (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).

Wodonercze stopnia III (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).

Atrofia nerki (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).

Angiomyolipoma (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).

Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).

Rak nerki (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).

Guz pęcherza moczowego (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).