Informacje ogólne
- W praktyce lekarza rodzinnego ultrasonografia nerek i dróg moczowych jest zwykle częścią ultrasonografii jamy brzusznej, która została szczegółowo opisana w osobnym artykule. Patrz USG jamy brzusznej.
- Tutaj opisano przebieg badania, dokumentowanie wyników i podstawowe informacje techniczne.
- Podczas pierwszej wizyty zaleca się badanie całej jamy brzusznej.
- W niektórych przypadkach wskazane może być badanie ultrasonograficzne samych nerek, moczowodów i pęcherza moczowego, np. podczas badań kontrolnych.
- Jeśli pęcherz moczowy jest pełny, możliwa jest ocena orientacyjna gruczołu krokowego i macicy.
Wskazania
- Ogó
lnielne: ultrasonografia nerek i układu moczowego - nawracające zakażenia układu moczowego (wykluczenie przyczyn anatomicznych)
- odmiedniczkowe zapalenie nerek (w celu wykluczenia czynników powikłań)
- W niepowikłanym zapaleniu pęcherza moczowego badanie ultrasonograficzne zwykle nie jest konieczne.
- krwiomocz lub mikroskopowy krwinkomocz nie spowodowany zakażeniem układu moczowego (2 x dodatni wynik badania moczu): USG przy pierwszym wystąpieniu, jeśli to konieczne skierowanie do urologa
- Nerka
- bóle w okolicy lędźwiowej, bóle kolkowe, krwiomocz
- podejrzenie guzów nerek, torbieli i ropni
- pomiar wielkości i grubości miąższu nerek w niewydolności nerek
- ocena nerkowego przepływu krwi przy podejrzeniu zwężenia tętnic nerkowych (badanie obrazowe Doppler kolor)
- dalsza diagnostyka u pacjentów z przeszczepioną nerką lub przewlekłą chorobą nerek
-
- przepływ krwi w tętnicach, żyłach i miąższu
- Nadnercza
- podejrzenie nowotworów, przerzutów, guzów
- Moczowód/miedniczka nerkowa
- podejrzenie zatrzymania moczu z wodonerczem
- Pęcherz moczowy
- ocena objętości zalegającego moczu, ściana pęcherza moczowego, guzy pęcherza moczowego
- Dzieci (diagnostyka zwykle u pediatry lub urologa dziecięcego)
- powikłane zapalenie pęcherza moczowego
- w przypadku nawracającego zapalenia pęcherza moczowego z zaburzeniami opróżniania pęcherza, również oznaczanie zalegającego moczu
- Obrazowanie w celu prowadzenia interwencji przezskórnych, np. podczas biopsji
- Ocena orientacyjna prostaty i macicy z pełnym pęcherzem moczowym
- złoty standard: ultrasonografia transrektalna u urologa i ultrasonografia przezpochwowa u ginekologa
Źródła błędów
- Zależność od osoby wykonującej badanie
- Wykrywanie artefaktów
- Obecność gazów w jelicie
- Ograniczone możliwości obrazowania przy otłuszczeniu narządów
Procedura
Płaszczyzny przekroju
- Przekrój podłużny i poprzeczny w linii pachowej środkowej: lewa i prawa nerka
- Przekrój podłużny i poprzeczny narzadów miednicy małej:
- u kobiet: pęcherz moczowy, zatoka Douglasa, macica, pochwa
- u mężczyzn: pęcherz moczowy, zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe, gruczoł krokowy
Opis wyników
- Nerka: rozmiar, kontur, echogeniczność, zmiany ogniskowe lub uogólnione, lokalizacja narządu, ruchomość oddechowa i szerokość układu kielichowo-miedniczkowego nerek
- Pęcherz moczowy: objętość, nieregularności ścian, masa (guzy, koagulaty, złogi)
- Wewnętrzne narządy płciowe (prostata, macica): lokalizacja, rozmiar, zmiany ogniskowe
Prawidłowe wyniki badań
- Nerki
- długość nerki między 90 a 130 mm, szerokość 40-60 mm
- grubość warstwy miąższowej mierzona od szczytu piramidy do powierzchni nerki: 14-18 mm
- kształt fasolowaty, miąższ o echogeniczności zbliżonej do wątroby
- centralnie (zatoka nerkowa) przeważnie hiperechogeniczna: hiperechogeniczna (jasna) tkanka łączna, tkanka tłuszczowa i głównie puste kielichy, niewielka ilość ciemnego płynu w kielichach
- piramidy widoczne jako ciemne wypukłości miąższu
- Nadnercza
- U zdrowych osób w badaniu ultrasonograficznym zazwyczaj nie udaje się uwidocznić nadnerczy.
- Moczowód
- Część środkowa moczowodu jest z reguły niewidoczna w badaniu ultrasonograficznym (widoczny jest w razie jego poszerzenia).
- Pęcherz moczowy
- Podczas badania pęcherz moczowy powinien być wypełniony (pełni rolę okna akustycznego): ostro odgraniczony, bez nieregularności ścian, bez mas.
- objętość wg wzoru: szerokość x długość x głębokość x 0,5. U kobiet 550 ml, u mężczyzn 750 ml.
- mocz zalegający po mikcji <50 ml
- grubość ściany <3 mm
- Gruczoł krokowy
- ostro odgraniczony, jednorodny
- wymiar maksymalny 45 x 35 x 35 mm, objętość ok. 25 ml
- Macica
- organ naturalnie wygięty, gładki, muskulatura jednorodna, endometrium jednorodne
Ocena nieprawidłowych wyników badań
Nerki
- Wielkość
- nerki zmniejszone (w obu wymiarach)
- stwardnienie nerek
- przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek
- śródmiąższowe zapalenie nerek
- asymetria wielkości nerek
- zwężenie tętnicy nerkowej z różnicą w przekroju podłużnym >1 cm
- nerki zmniejszone (w obu wymiarach)
- Zmiany w miąższu
- uszkodzenie miąższu w kształcie klina
- zawał nerki
- obrzęk i utrata zróżnicowania korowo-rdzeniowego, pogrubienie i zmniejszenie echogeniczności miąższu
- uszkodzenie miąższu w kształcie klina
MasaZmiana ogniskowa wmiąższunerki- różnicowanie torbieli i guzów litych
- Proste, pojedyncze torbiele są częste w populacji.
- obraz bezechowy, okrągłe, o gładkich brzegach, grzbietowe wzmocnienie echa; możliwe przegrody i zwapnienia
- liczne torbiele: torbielowatość nerek
- guzy lite (należy zawsze wyjaśnić)
- nowotwory złośliwe: np. rak nerkowokomórkowy
- Kryteria złośliwości: obniżona echogeniczność, przekracza torebkę nerkową, dobre unaczynienie brzeżne.
- z centralną martwicą, najczęściej rak nerkowokomórkowy
- Z obniżoną ruchomością oddechową: guz przekroczył torebkę tłuszczową nerki.
- naczyniakomięśniakotłuszczak
- okrągły, hiperechogenny
- onkocytoma
- dobrze odgraniczona masa o różnej echogeniczności, hiperechogenny, o zwiększonym unaczynieniu
- nowotwory złośliwe: np. rak nerkowokomórkowy
- Zaburzenia odpływu moczu: wodonercze
- stopień I: poszerzenie miedniczki bez poszerzenia kielichów
- stopień II: poszerzenie miedniczki i kielichów
- stopień III: poszerzenie miedniczki i kielichów, ścieńczenie warstwy korowej, spłaszczenie brodawek nerkowych, osłabienie sklepień kielichów
- stopień IV: wyraźne objawy zaniku nerki - ścieńczenie miąższu, balonowate, znaczne poszerzenie miedniczki i kielichów z utratą granic między nimi
- przyczyny: kamica moczowa, zwężenia moczowodu, guzy układu moczowego, wady rozwojowe, masy w przestrzeni zaotrzewnowej
- Kamienie nerkowe
- hiperechogenne złogi z cieniem akustycznym
- wykrywalne w badaniu ultrasonograficznym w nerkach, kielichach nerkowych lub miedniczce nerkowej, ale rzadko w moczowodzie
- Kamienie mniejsze niż 5 mm można łatwo przeoczyć w badaniu ultrasonograficznym.
- Okołonerkowe zbiorniki płynowe
- po transplantacji
- ropnie, krwiaki, moczowody, pseudotorbiele zawierające mocz, torbiele limfatyczne
- Zwężenie tętnic nerkowych
- badanie obrazowe Doppler kolor
Nadnercza
- Guzy, przerzuty i krwiaki mogą być widoczne.
- Przypadkowo wykryta w badaniach, najczęściej bezobjawowa masa nadnerczy określana jest jako incydentaloma nadnerczy.
Moczowód
- Widoczny tylko w przypadku wyraźnego zatrzymania moczu, dużych złogów lub guzów
Pęcherz moczowy
- Mocz zalegający po mikcji >50 ml
- Masa ściany pęcherza moczowego
- guzy, brodawczaki
- penetracja guza do pęcherza moczowego
- Pogrubienie ściany pęcherza moczowego
- beleczkowatość pęcherza moczowego
- Obecność masy (guza) za pęcherzem moczowym
- Uchyłek pęcherza moczowego
- uwypuklenia ściany pęcherza moczowego
- Przepuklina moczowodu
Gruczoł krokowy
- Powiększenie (prawidłowa objętość ok. 25 ml)
- Prostata wpukla się do pęcherza w złośliwej hiperplazji lub raku.
- Niejednorodność miąższu
- Obecnośc masy (guza)
- Konieczna może być diagnostyka urologiczna.
Macica
- Masa (np. mięśniaki)?
- Ciąża
- Endometrium niejednorodne
- Konieczna może być diagnostyka ginekologiczna.
Kontrola nieprawidłowych wyników
- Nerki i górne drogi moczowe: w zależności od wyników i choroby podstawowej
- urografia
- TK lub RM
- biopsja punkcyjna
- ureteroskopia
- Pęcherz moczowy
- ew. cystoskopia z biopsją
- TK lub RM
- Gruczoł krokowy
- ultrasonografia transrektalna (urologia)
- Macica
- USG dopochwowe (ginekologia)
- W razie potrzeby badania laboratoryjne: badanie ogólne moczu, osad moczu, posiew moczu, morfologia krwi, CRP, OB, kreatynina, mocznik, sód, potas
Informacje dla pacjentów
Informacje dla pacjentów w Deximed
Ilustracje
Torbiel nerki (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).
Liczne torbiele nerki (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).
Kamień moczowodu z blokadą odpływu moczu (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).
Wodonercze stopnia III (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).
Atrofia nerki (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).
Angiomyolipoma (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).
Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).
Rak nerki (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).
Guz pęcherza moczowego (dzięki uprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).
Źródła
Piśmiennictwo
- Baron J, Pilch-Kowalczyk J. (red.) Podstawy badania ultrasonograficznego. Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, 2021. ISBN 978-83-7509-433-6. DOI
- Jakubowski W (red. wyd. pol) Ultrasonografia. Od wskazania do interpretacji. Edra Urban & Partner. Wrocław, 2021.
Autorzy
- Grzegorz Margas, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (recenzent)
- Adam Windak, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
- Marlies Karsch-Völk, Dr med., Fachärztin für Allgemeinmedizin, München