Zakażenia dróg moczowych u kobiet w ciąży – ryzyko dla matki i dziecka

Objawy infekcji dróg moczowych u ciężarnych są takie same, jak u kobiet niebędących w ciąży. Częste, bolesne lub połączone z uczuciem pieczenia oddawanie moczu, silne parcie na pęcherz moczowy, bóle lub dyskomfort w podbrzuszu bez wydzieliny z pochwy mogą wskazywać na infekcję dolnych dróg moczowych - głównie pęcherza moczowego. Lekarze mówią wtedy o infekcji dolnych dróg moczowych lub ostrym zapaleniu pęcherza moczowego. Jeśli zajęta zostanie również miedniczka nerkowa, w której gromadzi się mocz wytwarzany w nerkach, może pojawić się gorączka i ból w plecach lub okolicy lędzwiowej (zakażenie górnych dróg moczowych, odmiedniczkowe zapalenie nerek). 

W niepowikłanej infekcji dróg moczowych u młodych, zdrowych, niebędących w ciąży kobiet, możliwe jest podejmowanie samodzielnego leczenia odpowiednimi lekami przecibakteryjnymi. Infekcje dróg moczowych u ciężarnych prawie zawsze wymagaja konsultacji z lekarzem i leczona antybiotykami. Dzieje się tak, ponieważ infekcje dróg moczowych w czasie ciąży wiążą się ze zwiększonym ryzykiem zdrowotnym zarówno dla matki, jak i dziecka.

U 4–7% kobiet w ciąży stwierdza się bakterie w moczu bez występowania innych objawów. Stan taki opisuje się jako bakteriomocz bezobjawowy. Kobiety w ciąży powinny być badane pod kątem bezobjawowej bakteriurii w pierwszym trymestrze ciąży i leczone, jeśli wynik jest pozytywny. W wielu przypadkach (około 40%), w trakcie późniejszych etapów ciąży (drugiego i trzeciego trymestru), zakażenie może się rozprzestrzenić na górne drogi moczowe, co prowadzi do wystąpienia objawów odmiedniczkowego zapalenia nerek. Ponadto profilaktyczne badanie moczu może być zasadne u pacjentek z grupy wysokiego ryzyka, u których na przykład doszło do przedwczesnego porodu lub poronienia w poprzednich ciążach, lub u których w wywiadzie stwierdzono odmiedniczkowe zapalenie nerek.

Przyczyna

Około 1–2% kobiet w ciąży zapada na zapalenie pęcherza moczowego. Do 2% cierpi na odmiedniczkowe zapalenie nerek.

Zmiany anatomiczne i hormonalne zachodzące w organizmie ciężarnej kobiety niosą ze sobą zwiększoną podatność na infekcje dróg moczowych. Rosnąca macica może uciskać na moczowody, utrudniając odpływ moczu z miedniczek nerkowych. Dodatkowo hormon ciążowy - progesteron zmniejsza motorykę moczowodów, a tym samym odprowadzanie moczu do pęcherza moczowego. W rezultacie mocz pozostaje dłużej w miedniczkach nerkowych. Sprzyja to rozwojowi bakterii i przejścia w odmiedniczkowe zapalenie nerek.

Bakterie wywołujące infekcje dróg moczowych pochodzą zazwyczaj z prawidłowej flory bakteryjnej dróg moczowo-płciowych. Przemieszczają się one do dróg moczowych i pęcherza moczowego i wywołują w nich stan zapalny. Sprzyjają temu różne czynniki: stosunek seksualny, niewielka ilość wypijanych płynów, rzadkie oddawanie moczu i zastój moczu w pęcherzu lub miedniczce nerkowej.

Spektrum patogenów i wskaźniki oporności na antybiotyki są podobne jak u kobiet niebędących w ciąży. Najczęstszym „sprawcą” jest bakteria jelitowa Escherichia coli. Jednak niewielki odsetek zakażeń dróg moczowych u kobiet w ciąży wywoływany jest przez tzw. paciorkowce grupy B, głównie Streptococcus agalactiae. Na te patogeny należy zwrócić szczególną uwagę, ponieważ dziecko może ulec zakażeniu podczas porodu i zachorować na zapalenie opon mózgowych lub sepsę (zakażenie krwi).

Innymi czynnikami ryzyka rozwoju infekcji dróg moczowych u kobiet w ciąży są powtarzające sie i nawracające tego typu zakażenia lub chlamydioza w przeszłości, zmiany anatomiczne dróg moczowych, otyłość, zmniejszenie odporności oraz cukrzyca. Bakteriomocz bezobjawowy również zwiększa ryzyko infekcji dróg moczowych (zapalenie pęcherza moczowego, odmiedniczkowe zapalenie nerek) i w ciąży wymaga leczenia.

Działania profilaktyczne

Obecnie nie są znane metody zapobiegania infekcjom dróg moczowych u kobiet w ciąży. U kobiet niebędących w ciąży zaleca się następujące działania:

• Pęcherz należy opróżniać całkowicie i w regularnych odstępach czasu. Należy to robić zwłaszcza bezpośrednio po stosunku seksualnym.
• Należy również pić wystarczającą ilość płynów (ok. 2 litry dziennie, jeżeli nie ma ku temu przeciwwskazań, takich jak np.: niewydolność serca).
• Okolice intymne wystarczy myć samą wodą lub środkami pielęgnacyjnymi do higieny intymnej. Pomaga to utrzymywać prawidłową florę bakteryjną pochwy, co jest ważne dla obrony przed groźnymi bakteriami. Należy unikać stosowana „aerozoli do higieny intymnej” i tym podobnych produktów.
• Po defekacji zadbać o odpowiednią higienę: w przypadku kobiet należy się wycierać i podmywać od pochwy w kierunku odbytu, a nie odwrotnie.

Diagnostyka

Rozpoznanie ostrej infekcji dolnych lub górnych dróg moczowych stawiane jest przede wszystkim na podstawie typowych objawów. Jeśli występuje ból lub pieczenie podczas oddawania moczu, częste oddawanie zazwyczaj tylko niewielkiej ilości moczu, ewentualnie ból powyżej kości łonowej i brak wydzieliny z pochwy, bardzo prawdopodobne jest zapalenie pęcherza moczowego. Ponadto w badaniu przedmiotowym lekarz będzie poszukiwał oznak odmiedniczkowego zapalenia nerek, takich jak wyraźne osłabienie, nudności, gorączka, dreszcze i ból w okolicy nerek podczas badania palpacyjnego i wstrząsania tej okolicy. W przypadku podejrzenia infekcji dróg moczowych wykonuje się badanie moczu testem paskowym oraz posiew moczu. Ten ostatni pokazuje, po kilku dniach, wzrost bakterii w moczu i pozwala wnioskować o skutecznych lub nieskutecznych antybiotykach. W przypadku odmiedniczkowego zapalenia nerek z reguły wykonuje się również badanie USG nerek i dróg moczowych. Z reguły takie badania i odpowiednie leczenie mogą być prowadzone w gabinecie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Jednak w przypadku podejrzenia odmiedniczkowego zapalenia nerek z reguły należy zalecić hospitalizację, ponieważ zachodzi zwiększone ryzyko powikłań tego schorzenia.

W szczególnych przypadkach np.: przy powtarzających się infekcjach dróg moczowych, wskazane może być skierowanie do gabinetu urologicznego lub ginekologicznego.

Kobiety w ciąży zasadniczo powinny być poddawane badaniom pod kątem obecności bakterii w moczu, a w przypadku bakteriomoczu bezobjawowego leczone antybiotykami.

Leczenie

W ciąży antybiotykoterapia jest zalecana w przypadku objawowego zakażenia dróg moczowych. Ma to na celu uniknięcia powikłań u matki i dziecka. Lekarz prowadzący zwraca szczególną uwagę na dobór antybiotyku. Istnieją preparaty, które są dobrze tolerowane również w czasie ciąży. Okres przyjmowania przepisanego leku należy omówić z lekarzem. Czas trwania terapii wynosi zazwyczaj do jednego tygodnia. Jeśli po pewnym czasie objawy nie ulegną znaczącej poprawie, antybiotykoterapię można zmodyfikować w zależności od wyników posiewu moczu. Po zakończeniu leczenia lub w razie potrzeby w jego trakcie, przeprowadzana jest kontrola lekarska oraz wykonywany jest posiew moczu. W przypadku pogorszenia stanu lub nawrotu objawów należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

Infekcje paciorkowcami grupy B zwykle leczy się antybiotykiem penicylinowym.

Rokowania

Kobiety w ciąży, które zachorowały na infekcję dróg moczowych mają zwiększone ryzyko rozwoju odmiedniczkowego zapalenia nerek lub powikłanej infekcji dróg moczowych. Może to mieć również związek ze zwiększonym występowaniem np.: stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu, niższej wagi urodzeniowej oraz zwiększonej śmiertelności noworodków.

Infekcja dróg moczowych w większości przypadków dobrze poddaje się leczeniu antybiotykami. Może jednak nawracać.

Dodatkowe informacje

• Ogólne badanie moczu
• Ból podczas oddawania moczu u kobiet
• Zapalenie miedniczek nerkowych
• Bakteriomocz bezobjawowy
• Niepowikłane infekcje dróg moczowych u kobiet
• Powikłana infekcja dróg moczowych
• Infekcje dróg moczowych u kobiet w ciąży – informacje dla lekarzy
• Bakteriomocz bezobjawowy w ciąży – informacje dla lekarzy
• Zakażenie dróg moczowych u kobiet – informacje dla lekarzy