Informacje ogólne

• W kontekście psychospołecznym ocena (ang. assessment) odnosi się do kompleksowej oceny psychicznych, społecznych i/lub codziennych kompetencji i zasobów pacjenta.¹
• Jeśli istnieją oznaki otępienia, ocenę, w tym monitorowanie przebiegu choroby, najlepiej przeprowadzać we współpracy pomiędzy lekarzem rodzinnym, pacjentem i jego krewnymi, personelem pielęgniarskim placówki opiekuńczej oraz, w razie potrzeby, innymi specjalistami, np. psychiatrą, neurologiem czy geriatrą.
• Szczegółowe wyjaśnienia poszczególnych elementów diagnozy otępienia można znaleźć w artykule Objawy otępienia. 

Ogólna ocena geriatryczna dokonywana przez lekarzy rodzinnych

• Pierwszy etap oceny otępienia i wstępne badania mogą być przeprowadzane w ramach podstawowej oceny geriatrycznej przeprowadzanej przez lekarza rodzinnego (więcej informacji w artykule Badanie geriatryczne).
• Złożone zaburzenia poznawcze lub zmęczenie u osób w wieku powyżej 70 lat są uważane za wystarczające przesłanki uzasadniające przeprowadzenie podstawowej oceny geriatrycznej przez lekarza rodzinnego, nawet jeśli inne elementy funkcjonalne są zachowane.

Plan oceny¹

Rozpoznanie i planowanie

• Przedstawienie możliwych konsekwencji rozpoznania otępienia.
• Respektowanie życzenia osoby dotkniętej chorobą co do intensywności dalszej diagnostyki i stopnia informacji (prawo do niewiedzy).
• Szczegółowe omówienie dalszego postępowania diagnostycznego z pacjentem.
• Podejście dwuetapowe:
  1. Jeśli wywiad lekarski wskazuje na nasilające się zaburzenia poznawcze, przeszkolony asystent medyczny lub lekarz przeprowadza procedurę przesiewową.
  2. Przy potwierdzeniu podejrzenia wczesnego zespołu otępiennego: skierowanie na diagnostykę neuropsychologiczną (np. konsultacja psychogeriatryczna, neurologiczna).

Wywiad lekarski

• Badanie fizykalne pacjenta.
• Wywiad zebrany od osób trzecich.
• Wywiad rodzinny.
• Deficyty poznawcze?
• Zmiany w zachowaniu i osobowości?
• Dotychczasowy przebieg zaburzeń?

Rozmowa z krewnymi

• Należy zapytać o ostatnie zmiany w funkcjonowaniu:
  • zmiana funkcjonowania w życiu codziennym
  • funkcjonowanie i uczestnictwo w kontekstach społecznych
  • zmiana zachowania: drażliwość, niepokój, lęk, bierność.

Badanie psychiatryczne

• Depresyjny nastrój?
• Lęk?
• Objawy psychotyczne?
• Zmiany zachowania i osobowości?

Badanie fizykalne

• Ciśnienie tętnicze i tętno.
• Badanie neurologiczne.
• Badanie internistyczne:
  • niewydolność serca
  • choroba płuc
  • choroba zakaźna
  • inne schorzenia?

Krótkie testy poznawcze

• Mogą być stosowane w gabinecie lekarza rodzinnego²:
  • Mini Mental State Examination (MMSE)
  • Test MoCA Test (Monteral Cognitive Assessment)
  • DemTect (niemiecki test niestosowany w Polsce)
  • Test rysowania zegara.
• Negatywny wynik testu nie wyklucza rozpoczynającego się zespołu otępiennego. W razie wątpliwości należy przeprowadzić bardziej szczegółowy test neuropsychologiczny (skierowanie).

Czynniki zakłócające

• Następujące czynniki mogą przyczyniać się do zafałszowania wyników testów i badań:
  • zaburzenia sensoryczne:
    • ubytek słuchu (jest również czynnikiem ryzyka rozwoju otępienia³)
    • zaburzenia widzenia
  • deficyty uwagi (np. nasilane przez hałas panujący w otoczeniu)
  • trudności ze zrozumieniem lub zapamiętaniem pytań i zadań testowych (np. w przypadku zbyt cichego lub zbyt szybkiego wyjaśnienia)
  • brak poczucia choroby („utrzymywanie fasady"): wywiad medyczny zebrany od innych osób, w razie potrzeby pod nieobecność osoby dotkniętej chorobą
  • depresja: mogą jej towarzyszyć deficyty poznawcze (otępienie rzekome).

Badania krwi

• Morfologia krwi.
• Elektrolity (Na, K, Ca).
• Glukoza.
• TSH.
• OB lub CRP.
• AST.
• GGTP.
• Kreatinina.
• Mocznik.
• Witamina B12.

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Więcej szczegółów na temat kryteriów można znaleźć w artykule Objawy otępienia.
• W przypadku szybkiego pogorszenia sprawności poznawczej i/lub towarzyszących objawów neurologicznych: skierowanie do neurologa, w razie potrzeby skierowanie do szpitala.

Poradnictwo i diagnostyka genetyczna

• Przy podejrzeniu choroby dziedziczonej autosomalnie dominująco.

Informacje dla instytucji udzielających wsparcia

• Tylko za zgodą osoby dotkniętej chorobą.

Strategia postępowania¹

• Jeśli wywiad lekarski wskazuje na wczesny zespół otępienny: krótki test i w razie potrzeby skierowanie na diagnostykę neuropsychologiczną.
• Dalsza diagnostyka uzależniona od wyników postępowania wstępnego np.: neurologiczna, psychiatryczna, internistyczna lub genetyczna.

Podsumowująca rozmowa końcowa

• Z osobami dotkniętymi chorobą i ich krewnymi.
• Wyjaśnienie planowanych działań diagnostycznych i omówienie ich ze wszystkimi osobami zaangażowanymi w opiekę nad pacjentem.
• Ważne tematy:
• informacje na temat diagnozy
• informacje na temat objawów, przebiegu choroby i rokowania
• potrzeba wsparcia środowiskowego, np. pomoc pracownika socjalnego i opieka ambulatoryjna, opieka dzienna w ośrodkach opieki
• leczenie farmakologiczne
• sposoby leczenia niefarmakologicznego
• pełnomocnictwo do spraw opieki zdrowotnej/oświadczenie woli pacjenta/testament
• potrzeba pomocy i wsparcia ze strony krewnych, udział w kursach szkoleniowych dla krewnych sprawujących opiekę i grupach wsparcia
• prowadzenie pojazdów mechanicznych (ocena zdolności do prowadzenia pojazdów).

Dalsze postępowanie¹

Wizyta kontrolna po 6-12 miesiącach

• Co pół roku:
  • ocena stanu somatycznego
  • kontrola leczenia farmakologicznego
  • ocena umiejętności codziennego życia
• Raz w roku:
  • krótkie testy poznawcze, np. MMSE i test rysowania zegara
  • pytania dotyczące wydolności opieki i poziomu stresu członków rodziny
  • bezpieczeństwo w domu.

Informacje dla pacjentów

Edukacja pacjenta

• Otępienie alzheimerowskie.
• Otępienie naczyniowe.
• Otępienie z ciałami Lewy’ego.
• Otępienie czołowo-skroniowe.

Materiały edukacyjne dla pacjentów

• Otępienie.
• Otępienie, porady dla bliskich.