Dolegliwości w jamie ustnej
W opiece paliatywnej dolegliwości jamy ustnej są powszechne. Badania pokazują, że nawet 80% wszystkich pacjentów pod opieką paliatywną zmaga się z uczuciem suchości w ustach. 30–50% pacjentów zgłasza również inne problemy związane z ustami i jamą ustną: ból, zmiany w odczuwaniu smaku i nieprzyjemny zapach oddechu. Często błony śluzowe są bolesne i wrażliwe, co ułatwia wnikanie zakażeń wywoływanych przez grzyby, wirusy lub bakterie. Rzadziej występuje zwiększone wydzielanie śliny (nadmierna sekrecja śliny, ślinotok), które również może być bardzo dokuczliwe. Wszystkie te dolegliwości mogą również powodować ból i trudności w jedzeniu i połykaniu.
Dyskomfort w jamie ustnej powoduje, że pacjenci z chorobą nowotworową dodatkowo cierpią jeszcze z powodu innych dolegliwości, a ich jakość życia jest znacznie obniżona. Można temu zapobiegać poprzez działania zapobiegawcze lub odpowiednią terapię. Jest to szczególnie ważne w późnych stadiach choroby, to znaczy u pacjentów, których nie można już wyleczyć i dla których złagodzenie bólu i dyskomfortu jest głównym priorytetem (opieka Paliatywna).
Przyczyny
Niektóre nowotwory i formy leczenia powodują większy dyskomfort w jamie ustnej niż inne. Po terapii radiacyjnej guzów w okolicy szyi/głowy, podczas której jama ustna jest narażona na promieniowanie, u pacjentów występują ostre i przewlekłe dolegliwości w obrębie jamy ustnej. To samo dotyczy chorych poddawanych bardzo intensywnej terapii oraz leczeniu różnych nowotworów krwi. Znaczny dyskomfort w jamie ustnej może również powodować wiele rodzajów leków stosowanych w chemoterapii różnych rodzajów nowotworów.
Wiele leków jako reakcję niepożądaną mogą powodować suchość ust lub inny dyskomfort w jamie ustnej, a tym samym nasilać objawy spowodowane terapią przeciwnowotworową. Należą do nich środki przeciwbólowe, leki na osteoporozę oraz preparaty zawierające kortyzon. Wiele z tych środków jest powszechnie stosowanych u pacjentów z chorobami nowotworowymi.
Inne czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia chorób jamy ustnej to ogólne odwodnienie, ograniczona umiejętność żucia, osłabiona odpowiedź immunologiczna, zmiana składu bakterii w jamie ustnej, oddychanie przez usta zamiast przez nos oraz lęk i depresja.
Diagnostyka
Objawy i dolegliwości są dość wyraziste bądź można je szybko rozpoznać po starannym obejrzeniu i zbadaniu jamy ustnej. Podczas badania lekarskiego zostaje wyjaśnione, czy występują inne choroby niż zwykła suchość w ustach. W przypadku podejrzenia zakażenia pobiera się wymaz lub biopsję z jamy ustnej. Zakażenia grzybicze często można rozpoznać po ich typowym wyglądzie. Ponadto osoby chore są badane kątem objawów, które mogą przyczynić się do suchości ust. Ostre i bolesne zapalenie błony śluzowej w jamie ustnej, bez obecności zakażenia grzybiczego, wirusowego lub bakteryjnego, jest typową reakcją niepożądaną chemoterapii. Choroba ta może powodować silny ból i problemy z połykaniem.
Terapia
Informacje ogólne
Jeśli to możliwe, należy najpierw podjąć próbę wyeliminowania przyczyn. Ważna jest prawidłowa higiena zębów i jamy ustnej. Jeśli planowane jest leczenie, które może doprowadzić do uszkodzenia jamy ustnej, należy dodatkowo zapewnić opiekę stomatologiczną.
Jeśli jest jeszcze produkowana pewna ilość śliny, można ją zwiększyć za pomocą leków aktywujących czynność gruczołów ślinowych. W przypadku całkowitego zaprzestania produkcji śliny w ciągu kilku miesięcy można się spodziewać rozwoju próchnicy.
Suchość ust można leczyć i złagodzić za pomocą różnych działań. U pacjentów z zachowaną świadomością zaleca się stosowanie gumy do żucia bez cukru, ponieważ stymuluje ona wytwarzanie śliny.
Ssanie kostek lodu, kruszonego lodu lub kwaśnych cukierków również łagodzi dyskomfort i stymuluje produkcję śliny. Dobre są też schłodzone lub mrożone napoje, kawałki owoców (na przykład ananasa) lub lody.
W celu pobudzenia produkcji śliny można stosować pastylki do ssania. Zaleca się również stosowanie miękkiej szczoteczki do zębów i pasty do zębów z łagodną substancją czynną; należy unikać stosowania pasty do zębów lub płukanki z laurylosiarczanem sodu.
Zaleca się, aby w miarę możliwości dużo pić. Oprócz wody wskazane są również napoje izotoniczne, które dostarczają organizmowi odpowiednią ilość minerałów. Nie zaleca się spożywania słodzonych napojów. Pokarm powinien być miękki, należy unikać pokarmów suchych i mocno przyprawionych.
Pacjenci, którzy są zbyt słabi, aby samodzielnie żuć gumę i ssać cukierki, zwykle odczuwają przyjemność, gdy ich jama ustna jest regularnie nawilżana. Płyn o przyjemnym dla pacjenta smaku można rozprowadzić w jamie ustnej za pomocą gazika. Pomocne są również regularne płukania letnią, lekko osoloną wodą.
W przypadku zwiększonego wydzielania śliny istnieje kilka opcji leczenia, ale niektóre z nich mają nasilone reakcje niepożądane. W miarę możliwości należy unikać długotrwałego leczenia.
Leczenie zakażeń
Zakażenia grzybicze w jamie ustnej są nieprzyjemne i występują często. Grzyb ma dobre warunki do rozwoju, gdy układ immunologiczny jest osłabiony z powodu leczenia lub samej choroby. Zaistniałe infekcje najlepiej jest leczyć lekami przeciwgrzybiczymi w postaci tabletek.
W przypadku zakażeń bakteryjnych lub wirusowych wynik badań mikrobiologicznych decyduje o tym, który lek można ewentualnie zastosować przeciwko patogenowi.
Specyficzne zapalenie błony śluzowej wywołane chemoterapią, nie zaś bakteriami lub grzybami, wymaga zwykle zastosowania środków przeciwbólowych. Tutaj przydatne są miejscowo stosowane żele znieczulające lub mikstury przeciwbólowe, które aplikuje się na błonę śluzową, ewentualnie także morfina w postaci sprayu lub tabletek. Niektórzy pacjenci odczuwają tak silny dyskomfort, że konieczna jest hospitalizacja przez pewien czas w celu podania składników odżywczych i płynów do infuzji.
Zestaw do pielęgnacji jamy ustnej
Istnieją zestawy do pielęgnacji jamy ustnej zarówno do zapobiegania dyskomfortowi, jak i jako pomoc w leczeniu. Takie zestawy zawierają miękką szczoteczkę do zębów, pastę do zębów z delikatną substancją czynną, pastylki do ssania, żel do jamy ustnej, gumę do żucia bez cukru oraz balsam do ust.
Więcej informacji w artykule Pielęgnacja jamy ustnej.
Dodatkowe informacje
- Suchość ust
- Zakażenia grzybicze w jamie ustnej
- Pielęgnacja jamy ustnej
- Nieprzyjemny zapach oddechu
- Jedzenie w przypadku utraty apetytu
Opieka paliatywne w zaawansowanej chorobie nowotworowej
- Nudności i wymiotowanie
- Zaparcia
- Lęk
- Trudności z oddychaniem
- Utrata masy ciała w przypadku nowotworu
- Terapia paliatywna przy dolegliwościach w jamie ustnej — informacje dla lekarzy
Autorzy
- Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
- Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
- Marie-Christine Fritzsche, lekarz, Freiburg
- Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (edytor/recenzent)