Bóle stawu skroniowo-żuchwowego mogą być spowodowane wieloma schorzeniami.
W artykule zostały szczegółowo omówione dwie przyczyny: zwichnięcie stawu skroniowo-żuchwowego oraz złamanie żuchwy.
Inne przyczyny (m.in. zaburzenie czynności stawu skroniowo-żuchwowego) omówiono w oddzielnym artykule, w związku z czym w części dotyczącej diagnostyki różnicowej podano linki prowadzące do poszczególnych możliwych rozpoznań.
Częstość występowania
Zapadalność na dolegliwości bólowe stawu skroniowo-żuchwowego wynosi prawie 3% w skali rocznej.1
60-70% populacji wykazuje oznaki zaburzeń stawu skroniowo-żuchwowego, jednak tylko 5% do 12% osób zgłasza objawy.2
Częściej występują u kobiet.
Zapadalność na zwichnięcia stawu skroniowo-żuchwowego3:
co najmniej 25 przypadków na 100 000 osób
Schorzenie dotyczy przeważnie młodych dorosłych w wieku 25–45 lat.
Etiologia i patogeneza
Trzy najczęstsze przyczyny dolegliwości bólowych szczęki to4:
bóle mięśniowo-powięziowe oraz zaburzenia czynności głównie mięśni biorących udział w przeżuwaniu (przyczyna dominująca)
przemieszczenie krążka wewnątrzstawowego
choroba zwyrodnieniowa stawu skroniowo-żuchwowego
Około jedna trzecia populacji zgrzyta zębami w nocy i zaciska je, co może wywoływać lub nasilać dysfunkcję układu żucia.
Negatywny wpływ na dolegliwości bólowe mają czynniki psychogenne, takie jak depresje, stany lękowe i stres.
Anatomia kliniczna
Staw skroniowo-żuchwowy tworzą głowa żuchwy oraz dół żuchwowy w kości skroniowej. Staw skroniowo-żuchwowy zawiera krążek chrzęstny pełniący rolę wyściółki między powierzchniami stawowymi.
Kształt stawu umożliwia wykonywanie ruchów zawiasowych i ślizgowych.
Połączone ruchy zawiasowe i ślizgowe, a także krążek chrzęstny w stawie, umożliwiają bezbolesne i efektywne żucie, połykanie i mówienie.
Powierzchnie stawowe pokryte są chrząstką włóknistą. Tkanka ta jest pozbawiona jest unaczynienia i unerwienia oraz wykazuje większą odporność na zmiany zwyrodnieniowe i zdolność regeneracji w porównaniu z innymi stawami maziówkowymi.
Unerwiona jest maziowa torebka stawowa i otaczające ją mięśnie. Uważa się, że są one głównym źródłem dolegliwości bólowych w schorzeniach stawu skroniowo-żuchwowego.
ICD-10
K07.6 Zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego, w tym: zespół Costena, wady stawu skroniowo-żuchwowego, przeskakiwanie żuchwy oraz zespół bólowo-dysfunkcyjny stawu skroniowo-żuchwowego
S02.4 Złamanie kości jarzmowej i szczęki
S02.6 Złamanie żuchwy
S03.0 Zwichnięcie żuchwy
Diagnostyka
Diagnostyka różnicowa
Zapalenie ślinianek przyusznych (parotitis)
obrzęk ślinianki przyusznej (glandula parotis)
Często występują objawy ogólne, takie jak gorączka i znużenie.
podłoże bakteryjne lub wirusowe, u dzieci nieszczepionych wirus świnki
z reguły przednie, obustronne zwichnięcie głów kości skroniowo-żuchwowych przed guzkiem stawowym bez samoistnej repozycji
Etiologia
Dolegliwości w większości przypadków wywoływane są przez codzienne ruchy wymagające szerokiego otwarcia szczęki, takie jak np. ziewanie, śmiech lub odgryzanie pokarmu.
Diagnostyka
W przypadku pierwszego zwichnięcia żuchwy bez niedawnego urazu okolicy twarzy, rozpoznanie można ustalić na podstawie wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego.
Jeśli objawy pozwalają na inne rozpoznania różnicowe, w celu wykluczenia złamań w obrębie twarzoczaszki i kontynuacji planowania leczenia należy wykonać badania obrazowe.
Leczenie
W przypadku każdego nieurazowego zwichnięcia stawu skroniowo-żuchwowego należy najpierw podjąć próbę repozycji manualnej.
Im wcześniej czynność ta zostanie wykonana, tym większe szanse na udaną repozycję.
Przykład zmodyfikowanej techniki repozycji według Hipokratesa:
Stawy są repozycjonowane jeden po drugim.
Należy założyć rękawice ochronne.
Kciuk spoczywa z boku zębów trzonowych w żuchwie (na kresie skośnej [linea obliqua]).
Pozostałe palce należy ułożyć po zewnętrznej stronie dolnej żuchwy od spodu.
Uciśnięcie należy wykonać najpierw w kierunku ogonowym, a następnie grzbietowym.
Złamanie żuchwy
Definicja
złamanie żuchwy (mandibula) lub szczęki (maxilla)
Etiologia
Głównymi przyczynami są wypadki drogowe i urazy fizyczne.
Diagnostyka
wywiad chorobowy dotyczący urazów
w niewielu przypadkach możliwe również złamania patologiczne bez urazu, np. przy przerzutach do kości
Panoramiczne zdjęcie rentgenowskie stanowi podstawę obrazowania.
obrazowanie przekrojowe za pomocą tomografii komputerowej w celu precyzyjnej wizualizacji złamania i w razie konieczności planowania zabiegu chirurgicznego
Leczenie
Przeważnie osteosynteza z użyciem małych płytek, aby umożliwić wczesną mobilizację czynnościową.
Wywiad lekarski
Początek występowania objawów
Subiektywnie postrzegany czynnik wyzwalający?
Ostry początek wskazuje na infekcję lub uraz mechaniczny.
Uraz?
Czas trwania dolegliwości
Jedno- czy obustronnie?
objawy po jednej stronie wskazują na infekcję lub uraz
obustronne związane najprawdopodobniej ze stawami lub mięśniami
Objawy
bóle podczas ruchów żuchwy, często nasilające się podczas żucia
Zaburzenia w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego zazwyczaj ustępują samoistnie.4
W leczeniu należy wziąć pod uwagę czynniki, takie jak stres, stany lękowe, depresja i zgrzytanie zębami.
W przypadku dolegliwości czynnościowych najpierw należy uspokoić pacjenta, wykazując empatię (bez bagatelizowania jego stanu), i udzielić dokładnej porady.
Należy różnicować z chorobami, których obawia się pacjent.
Odbarczenie
unikanie spożywania twardych i ciągliwych pokarmów oraz gumy do żucia
wolne przeżuwanie podczas jedzenia
unikanie obgryzania paznokci
ograniczenie mówienia
W przypadku bruksizmu ćwiczenia rozluźniające
Noszone w nocy szyny zgryzowe mogą złagodzić dolegliwości.5-6
Krótkotrwałe stosowanie NLPZ w przypadku potwierdzonego zapalenia stawów lub choroby zwyrodnieniowej stawów
Gesch D, Bernhardt O, Alte D, et al. Prevalence of signs and symptoms of temporomandibular disorders in an urban and rural German population: results of a population-based Study of Health in Pomerania. Quintessence Int. 2004; 2: 143-150 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Sharma S, Gupta DS, Pal US. et al. Etiological factors of temporomandibular joint disorders. Natl J Maxillofac Surg. 2011; 2(2): 116-9. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Prechel U, Ottl P, Ahlers MO et al. The treatment of temporomandibular joint dislocation—a systematic review. Dtsch Arztebl Int 2018; 115: 59-64. www.aerzteblatt.de
Dimitroulis G. Temporomandibular disorders: a clinical update. BMJ 1998;317:190-194. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Schiffmann E, Ohrbach R, Truelove E, et al. Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders (DC/TMD) for Clinical and Research Applications: Recommendations of the International RDC/TMD Consortium Network and Orofacial Pain Special Interest Group. J Oral Facial Pain Headache 2014; 28(1): 6-27. www.ncbi.nlm.nih.gov
Fricton J, Look JO, Wright E, et al. Systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials evaluating intraoral orthopedic appliances for temporomandibular disorders. J Orofac Pain 2010;24:237-254. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Ebrahim S, Montoya L, Busse JW, et al. The effectiveness of splint therapy in patients with temporomandibular disorders: a systematic review and meta-analysis. J Am Dent Assoc 2012;143:847-857. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Schiffmann E, Ohrbach R, Truelove E, et al. Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders (DC/TMD) for Clinical and Research Applications: Recommendations of the International RDC/TMD Consortium Network and Orofacial Pain Special Interest Group. J Oral Facial Pain Headache 2014; 28(1): 6-27. www.ncbi.nlm.nih.gov
Autorzy
Marta Niwińska, lekarz, specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (recenzent)
Sławomir Chlabicz, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (redaktor)
Lino Witte, Dr med., lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, Frankfurt nad Menem
Bóle stawu skroniowo-żuchwowego mogą być spowodowane wieloma schorzeniami. W artykule zostały szczegółowo omówione dwie przyczyny: zwichnięcie stawu skroniowo-żuchwowego oraz złamanie żuchwy.