Co to jest żółtaczka?
Żółtaczka to zażółcenie skóry, błon śluzowych, białek oczu, płynów ustrojowych i narządów wewnętrznych spowodowane zwiększonym stężeniem barwnika żółciowego (bilirubiny) w organizmie. W niektórych przypadkach stolec jest odbarwiony, a moczkolor brązowawymoczu ciemny. Poziom bilirubiny we krwi wynoszący 2,5–3 mg/dl (43–51 µmol/l) lub wyższy sprawia, że żółtaczka jest widoczna zewnętrznie.
Zażółcenie skóry rzadko może być spowodowane przez inne barwniki (pseudożółtaczka): bardzo wysokie spożycie beta-karotenu (marchew) lub w wyniku działania pewnych substancji w ramach specjalnego badania naczyń krwionośnych (angiografia fluorescencyjna).
W zależności od przyczyny rozróżnia się:
- żółtaczkę przedwątrobową
- żółtaczkę wewnątrzwątrobową
- żółtaczkę pozawątrobową
Inna klasyfikacja to:
- żółtaczka hemolityczna
- żółtaczka cholestatyczna
- żółtaczka wątrobowa
Metabolizm bilirubiny
W organizmie stale produkowane i rozkładane są czerwone krwinki (erytrocyty). Czerwone krwinki zawierają białko hemoglobinę, która transportuje tlen. Po zwykłym okresie przeżycia czerwone krwinki są rozkładane w śledzionie i częściowo w wątrobie. Hemoglobina jest przekształcana w specyficzną formę barwnika żółciowego bilirubiny, która jest filtrowana z krwi w wątrobie, gdzie jest przekształcana w specjalną formę bilirubiny i wydalana z żółcią do jelita. W jelicie bilirubina jest dalej rozkładana na substancje pigmentowe, które nadają stolcowi brązowy kolor. Część bilirubiny jest ponownie wchłaniana przez organizm w postaci produktu metabolizmu.
Co może być przyczyną?
Żółtaczka może zasadniczo rozwinąć się na trzy różne sposoby:
- Przedwątrobowo
- Bardzo szybki i silny rozkład czerwonych krwinek może spowodować, że stężenie barwnika żółciowego we krwi wzrośnie tak bardzo, że wątroba nie poradzi sobie już z jego rozkładem. Zwiększona ilość barwnika żółciowego we krwi powoduje żółtaczkę.
- Wewnątrzwątrobowo
- Zaburzenie wątroby prowadzi do upośledzenia zdolności rozkładu barwnika żółciowego, co skutkuje żółtaczką.
- Pozawątrobowo
- Zablokowanie dróg żółciowych, np. z powodu kamieni żółciowych, również prowadzi do zwiększenia stężenia bilirubiny we krwi, a tym samym do żółtaczki.
Najczęstsze przyczyny
- Kamienie żółciowe
- Występują u pacjentów w każdym wieku; u kobiet występują trzykrotnie częściej niż u mężczyzn.
- Typowe są epizody uporczywego bólu utrzymującego się godzinami oraz dodatkowo ataki intensywnej kolki trwające kilka minut. Ból występuje zwykle poniżej prawego łuku żebrowego, ewentualnie promieniuje do pleców lub prawego barku.
- Kamienie żółciowe blokujące drogi żółciowe powodują żółtaczkę.
- Wirusowe zakażenie wątroby (zapalenie wątroby)
- ostre zapalenie w wątrobie
- zapalenie wątroby typu A, typu B, typu C
- Zapalenie wątroby typu A przebiega w sposób ostry, typu B i C może mieć przebieg przewlekły.
- zapalenie wątroby typu A
przenoszenieprzenoszone główniepoprzezdrogązakażenia wymazamifekalno-oralną, częste zakażenieenia w czasie podróży zagranicznych, zwłaszcza do obszarów tropikalnych lub innych miejsc z niskim poziomem higieny- objawy grypopodobne przed wystąpieniem żółtaczki, następnie dyskomfort w górnej części jamy brzusznej, świąd, ciemny mocz, odbarwione stolce
- czasem przebieg bezżółtaczkowy
- Choroba ustępuje samoistnie.
- Szczepienie jest możliwe.
- zapalenie wątroby typu B
- Do przeniesienia dochodzi zwykle poprzez niezabezpieczony stosunek seksualny lub krew.
- U
ok.około 1/3zakażonychpacjentówzwostrymfazieprzebiegiemostrejwystzakażenia rozwija siępujeżółtaczka, 1/3cierpipozostajejedyniebezobjawowanazniespecyficzneniespecyficznymiobjawyobjawami ogólnelnymi,akolejna 1/3zakażonych niemażadnychprzebiegrozpoznawalnych objawówbezobjawowy. - U
- Zapalenie wątroby typu B jest bardzo zakaźne.
ZalecaneZalecasąsięszczepieniaszczepieniewprofilaktyczne dzieciństwieiokresiemłodzieżydojrzewania(w Polsce szczepienie obowiązkowe), a także osób dorosłych.
- zapalenie wątroby typu C
- Do przeniesienia wirusa zapalenia wątroby typu C dochodzi głównie głównie poprzez
kontaktdzieleniezsięzanieczyszczonąstrzykawkamikrwią, zwłaszcza poprzez wspólne używanie strzykawek podczasprzy dożylnegoylnymprzyjmowaniaprzyjmowaniu narkotyków. Znacznie rzadsze są zakażenia drogą kontaktów seksualnych i zawodowe, a także zakażenia poprzez transfuzje. - Łagodne objawy w ostrej fazie choroby; przebieg przewlekły występuje często bez objawów.
- 60–85% zakażeń przechodzi w stan przewlekły.
- Spośród nich u 16–20% w ciągu kolejnych 20 lat rozwija się marskość wątroby.
- Nie ma szczepionki.
- Do przeniesienia wirusa zapalenia wątroby typu C dochodzi głównie głównie poprzez
- ostre zapalenie w wątrobie
- Marskość wątroby
- Możliwe są egzogenno-toksyczne, infekcyjne, toksyczno-alergiczne, immunopatologiczne lub autoimmunologiczne, naczyniowe i endogenno-metaboliczne (dziedziczne) przyczyny marskości wątroby.
- Typowe objawy to utrata apetytu, wodobrzusze (nagromadzenie płynu w jamie brzusznej), zmiany skórne
- Zwiększony rozpad czerwonych krwinek, choroba hemolityczna
- Choroby, w których żywotność erytrocytów jest skrócona (poniżej 120 dni) z powodu zwiększonego rozkładu.
- ok. 5% wszystkich przypadków anemii
- Może być spowodowana wieloma chorobami podstawowymi, takimi jak anemia sierpowata oraz talasemia.
- Może być również częścią obrazu klinicznego w zaburzeniach autoimmunologicznych lub reakcją na leki.
- Krwinki czerwone mogą być również niszczone czysto mechanicznie, przez co uwalnia się zwiększona ilość hemoglobiny (i w efekcie wzrasta poziom bilirubiny). Jedną z możliwych przyczyn są sztuczne zastawki serca, które uszkadzają przepływające czerwone krwinki.
- Guz
- Guz, który uciska drogi żółciowe; zwykle w przypadku nowotworu trzustki
- Guz, który uciska drogi żółciowe; zwykle w przypadku nowotworu trzustki
- Ostre zapalenie trzustki
- Zazwyczaj występuje u pacjentów spożywających dużą ilość alkoholu lub mających kamienie żółciowe.
- Bardzo silny ból w lewej górnej części jamy brzusznej promieniujący do pleców i ewentualnie do lewego barku.
- W badaniu przedmiotowym cechy ostrego brzucha, typowy „brzuch deskowaty"
- W ciężkich przypadkach rozwija się wstrząs.
- Nie zawsze musi dojść do wystąpienia żółtaczki.
Choroba Meulengrachta/ zespZespół Gilberta- dziedziczne, niegroźne zaburzenie metaboliczne
MożeWpowodowaćEuropiełagodn10% stanowią homozygotyczni nosiciele, nie u wszystkich rozwija się żółtaczkętaczka.- Czynnikami wyzwalającymi mogą być okresy postu,
często obserwowaną w związku z innymi chorobamistresu lubposzczenieminfekcje. - Nie wymaga leczenia.
- Mogą występować nietolerancje leków.
- Żółtaczka noworodków
- Żółtaczka jest dość powszechna u noworodków z powodu zwiększonego uwalniania bilirubiny we krwi.
- W większości przypadków jest nieszkodliwa i nie wymaga leczenia, gdyż ustępuje samoistnie.
- Jeśli poziom bilirubiny jest bardzo wysoki, stosuje się terapię specjalnym światłem, które sprzyja rozkładowi bilirubiny.
- Żółtaczka jest dość powszechna u noworodków z powodu zwiększonego uwalniania bilirubiny we krwi.
Rzadsze przyczyny
- Przewlekła choroba wątroby (lub choroba dróg żółciowych)
pierwotnapierwotnemarskośćzapalenie dróg żółciowaciowych
- Zniszczenie dróg żółciowych wątroby spowodowane procesem zapalnym, który prawdopodobnie ma charakter autoimmunologiczny.
- pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych
- Przewlekłe zapalenie dróg żółciowych, w wyniku którego ulegają one zbliznowaceniu; przyczyna nie jest znana.
- zwykle związane z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego lub chorobą Leśniowskiego-Crohna
- Przekrwienie wątroby w przypadku zaburzeń serca
- Uszkodzenie wątroby spowodowane lekami lub toksynami
- przyjmowanie leków uszkadzających wątrobę – np. paracetamolu, sulfonamidów, leków psychotropowych
- kontakt z rozpuszczalnikami (które są toksyczne dla wątroby) w pracy
- Żółtaczka w czasie ciąży
- Występuje głównie w ostatnich 3 miesiącach ciąży.
- Powoduje silny świąd, zwykle zmniejszający się w ciągu kilku tygodni po porodzie.
- Większość postaci żółtaczki w ciąży jest niegroźna.
- Ostre stłuszczenie wątroby
wciąężyarnych
- rozwój ostrego stłuszczenia wątroby i niewydolności wielonarządowej w
ostatnimIII trymestrze ciąży TerapiaLeczenie obejmujeszybkiszybkieporódrozwiązanie ciąży iintensywneleczenieśrodkiwmedyczneramach oddziału intensywnej terapii.
- rozwój ostrego stłuszczenia wątroby i niewydolności wielonarządowej w
- Rzadkie zakażenia
- Żółtaczka może występować w ramach malarii lub innych chorób tropikalnych, a także być spowodowana przez pasożyty, takie jak
bilharcjozaschistosomatoza.
- Żółtaczka może występować w ramach malarii lub innych chorób tropikalnych, a także być spowodowana przez pasożyty, takie jak
- Rzadko gojenie dużego krwiaka może również prowadzić do wzrostu poziomu bilirubiny wraz pojawieniem się żółtaczki, ponieważ duże ilości barwnika krwi są wchłaniane z tkanki do krwi i rozkładane.
Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?
Żółtaczka może być oznaką poważnej choroby, dlatego należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.
Badania dodatkowe
Historia choroby
Lekarz może zadać następujące pytania:
- Od jak dawna występują te dolegliwości?
- Czy zauważyłeś zmianę koloru moczu lub stolca?
- Czy odczuwasz bóle? Jeśli tak, to czy są one kolkowe, czy stałe?
- Czy wystąpiła gorączka?
- Czy byłeś chory przed wystąpieniem żółtaczki?
- Czy zauważyłeś jakieś zmiany w masie ciała lub apetycie?
- Czy miałeś biegunkę?
- Czy cierpisz na świąd?
- Czy regularnie przyjmujesz leki?
- Czy byłeś ostatnio leczony farmakologicznie?
- Czy miałeś ostatnio kontakt z substancjami uszkadzającymi wątrobę?
- Czy możesz być zarażony zapaleniem wątroby?
- Czy jesteś uzależniony od narkotyków?
- Czy byłeś ostatnio za granicą?
- Czy to możliwe, że zjadłeś skażoną/zakażoną żywność?
- Czy miałeś kontakt z osobami chorymi na żółtaczkę?
KontaktyCzy miałeś kontakty seksualne be zabezpieczenia?- Czy ostatnio otrzymałeś transfuzję krwi?
Badanie w gabinecie lekarskim
Lekarz przeprowadzi badanie fizykalne, zwracając szczególną uwagę na badanie brzucha – czy wątroba lub pęcherzyk żółciowy sąjest powiększonekszona? Czy okolica wątroby/ pęcherza żółciowego jest bolesna przy ucisku?
Czy występują zmiany skórne świadczące o zaburzeniu wątroby (zadrapania spowodowane świądem, naderwania kącików ust, rozszerzone drobne naczynia krwionośne w skórze, zaczerwienione dłonie, skrócone ścięgna dłoni itp.)?
Badania dodatkowe
Badania krwi są niezwykle ważne w celu ustalenia dokładnej diagnozy; można w nich sprawdzić poziom bilirubiny, czerwonych krwinek, funkcję wątroby, ewentualnie także oznaki zapalenia itp. Wielu lekarzy pierwszego kontaktu może również wykonać badanie ultrasonograficzne wątroby, pęcherzyka żółciowego i innych narządów jamy brzusznej w celu poszukiwania nieprawidłowości w wielkości i strukturze.
Inne badania mogą obejmować TK,tomografię ERCPkomputerową (specjalne zdjęcie rentgenowskie dróg żółciowychTK), endoskopową cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW), rezonans magnetyczny (RM) ioraz badanie tkanekbiopsję wątroby. W razie potrzeby przeprowadzasą sięone jeprzeprowadzane w szpitalu.
Jeśli podejrzewa się ostrą, poważną chorobę lub diagnoza jest niejasna, zostaniesz przyjęty do szpitala.
Leczenie
Leczenie zależy od choroby podstawowej i dlatego obejmuje bardzo różne opcje terapeutyczne.
Dodatkowe informacje
- Żółtaczka – informacje dla lekarzy
Autorka
- Marcin Major, lekarz, Kraków (recenzent)
- Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny Berlin