Document version compare

Miażdżyca

Tętnice

Tętnice to naczynia krwionośne, w których bogata w tlen krew przepływa z serca do narządów ciała. W zdrowym organizmie tętnice mają muskularne i gładkie wnętrze o wystarczającej elastyczności, aby amortyzować duże zmiany ciśnienia tętniczego i umożliwiać swobodny, ciągły przepływ krwi przez naczynia krwionośne.

Płytka miażdżycowa

Złogi miażdżycowe powstają na wewnętrznej ścianie tętnic, szczególnie w miejscach ich rozgałęzień lub tam, gdzie ściana naczynia jest uszkodzona. Te złogi, składające się z cząstek tłuszczu i innych substancji, określane są jako blaszki miażdżycowe. Proces ich tworzenia zaczyna się, gdy cholesterol uszkadza ścianę naczynia krwionośnego. Organizm stara się naprawić to uszkodzenie, co prowadzi do bliznowacenia tkanek. Efektem tego jest pogrubienie i usztywnienie ściany naczynia, co powoduje zwężenie jego światła.

W miarę nagromadzenia się cholesterolu, ściany naczyń stają się coraz grubsze, co jeszcze bardziej ogranicza przepływ krwi. Proces ten, znany jako miażdżyca, jest przyczyną wielu poważnych schorzeń, takich jak choroba wieńcowa, choroba okluzyjna tętnic obwodowych czy zwężenie tętnicy szyjnej. W rezultacie może dochodzić do groźnych powikłań, w tym zawałów serca czy udarów mózgu.

Częstotliwość występowania i ryzyko miażdżycy

Miażdżyca (zwana również zwapnieniem tętnicy) jest powszechna wśród mieszkańców krajów zachodnich. Ogólnie szacuje się, że ponad 10% populacji w tych krajach choruje na chorobę okluzyjną tętnic obwodowych, ale wśród osób w wieku powyżej 70 lat dotyczy to około 20%. Mężczyźni dwukrotnie częściej niż kobiety chorują na zwężenie aorty i/lub tętnic kończyn górnych/dolnych lub też tętnic szyjnych.

Czynniki ryzyka miażdżycy to starszy wiek, płeć męska, palenie tytoniu, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze (nieskutecznie leczone), podwyższony poziom cholesterolu we krwi i zbyt mała aktywność fizyczna lub siedzący tryb życia. Chociaż niektórych z tych czynników nie można zmienić, poprzez wprowadzenie zmian w diecie i stylu życia to można znacząco wpłynąć na inne z tych czynników ryzyka, a tym samym zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób wtórnych.

Objawy

Zanim tętnice zostaną bardzo poważnie uszkodzone, miażdżyca przez długi czas zwykle przebiega prawie bezobjawowo. Ogólnie rzecz biorąc, 4 na 5 pacjentów z chorobą okluzyjną tętnic obwodowych nie wykazuje żadnych objawów. Jeśli wystąpią objawy, jest to zwykle spowodowane niewystarczającym dopływem krwi do niektórych części ciała. Objawy zależą zatem od tego, które narządy są niedostatecznie ukrwione. Choroba może objawiać się bólami w nogach (podczas chodzenia, lub nawet w spoczynku) udarem, przewlekłą chorobą nerek, dławicą piersiową lub zawałem serca.

W chorobie okluzyjnej tętnic obwodowych ból oraz inne objawy zazwyczaj pojawiają się podczas wysiłku fizycznego. Dzieje się tak, ponieważ zwężone naczynie krwionośne, gdy pacjent jest w spoczynku, może dostarczać wystarczającą ilość krwi bogatej w tlen. Jednak podczas aktywności mięśnie potrzebują więcej tlenu, niż są w stanie otrzymać, co prowadzi do bólu.

W przypadku dotknięcia nóg pacjenci mogą doświadczać tzw. "choroby wystaw sklepowych", czyli chromania przestankowego. Oznacza to, że po kilku krokach muszą zatrzymać się z powodu bólu i często przystają na chwilę, na przykład przed wystawami sklepowymi, aby odpocząć. Jeśli ból występuje nawet w spoczynku, oznacza to, że zwężenie tętnic jest już bardzo zaawansowane. W takim przypadku może być konieczne dalsze leczenie, aby poprawić przepływ krwi i złagodzić objawy.

Jakie są zagrożenia?

Zmniejszony dopływ krwi

Szkodliwe skutki miażdżycy często ujawniają się dopiero na późnym etapie choroby. Większość tkanek ciała jest zaopatrywana w krew przez sieć małych tętnic, co oznacza, że nawet jeśli jedna główna tętnica narządu jest poważnie dotknięta miażdżycą, mniejsze naczynia mogą zwiększać swój przepływ krwi i częściowo rekompensować ten ubytek.

Jednak w przypadkach, gdy tylko jedna tętnica dostarcza krew do danej tkanki, jej zwężenie może przez długi czas przebiegać niezauważalnie. W miarę postępu zaburzeń krążenia ból początkowo występuje tylko podczas wysiłku, takich jak chodzenie czy praca rękami, a później zaczyna się pojawiać także w spoczynku.

Poważne powikłania wynikające z długotrwałego słabego krążenia mogą obejmować (zimne) oparzenia na stopach lub ramionach, co prowadzi do słabo gojącej się lub martwej skóry. W skrajnych przypadkach może to doprowadzić do amputacji lub uszkodzenia nerek. Dbanie o zdrowie naczyń krwionośnych jest więc kluczowe dla uniknięcia tych poważnych konsekwencji.

Przerwanie dopływu krwi

W konsekwencji miażdżyca może rozwijać się w sposób niezauważony przez wiele lat. Niemniej jednak, miażdżyca może również powodować problemy o ostrym przebiegu. Na przykład pęknięcie blaszki miażdżycowej może uwolnić jej cząsteczki do krwi, co prowadzi do powstania skrzepów.

W miarę postępu choroby naczynia krwionośne mogą ulegać nagłemu i całkowitemu zablokowaniu, co skutkuje zatrzymaniem dopływu krwi. Jeżeli zablokowanie dotyczy tętnicy wieńcowej, która zaopatruje mięsień sercowy, występuje zawał serca. Z kolei zablokowanie tętnicy mózgowej może prowadzić do udaru. Takie powikłania są szczególnie niebezpieczne i wymagają natychmiastowej interwencji medycznej.

Diagnostyka

Lekarz dokładnie oceni dolegliwości pacjenta oraz istniejące czynniki ryzyka, takie jak choroby współistniejące, nawyki żywieniowe, palenie tytoniu i aktywność fizyczna, a także historie zdrowotne bliskich. W ramach badania fizykalnego lekarz oceni przepływ krwi w skórze, sprawdzi tętno dostępnych tętnic, na przykład tętnicy szyjnej, i osłucha serce.

Aby wykryć zwężenia w naczyniach krwionośnych, mogą być przeprowadzone badania ultrasonograficzne. Ultrasonografia dopplerowska umożliwia dokładne określenie przepływu krwi w naczyniach rąk i nóg zarówno w spoczynku, jak i podczas wysiłku (przy użyciu wskaźnika kostka-ramię). Inne testy mogą również dostarczyć cennych informacji o zaburzeniach krążenia. Na przykład lekarz może zmierzyć odległość, jaką pacjent jest w stanie przejść szybkim krokiem przed wystąpieniem bólu, co pomoże ocenić nasilenie dolegliwości.

Uszkodzenia naczynia krwionośnego można również ocenić za pomocą tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (RM). Dodatkowo, pomiar ciśnienia tętniczego oraz wykonanie EKG, a także oznaczanie różnych parametrów we krwi, mogą dostarczyć wskazówek dotyczących potencjalnych chorób serca lub nerek.

Co można z tym zrobić?

Nie należy czekać z leczeniem miażdżycy, aż rozwiną się objawy. Jak wspomniano, choroba jest zwykle już zaawansowana w momencie jej wykrycia. Dlatego środki należy podjąć jak najwcześniej, zanim pojawią się objawy. Miażdżycy można zapobiegać lub ją opóźniać za pomocą różnych środków.

Pomocna może być zmiana

Zmiana stylu życia

Według badań, można zmniejszyć lub ograniczyć odkładanie się blaszki miażdżycowej w tętnicach poprzez rezygnację z palenia tytoniu, zdrowe odżywianie oraz regularną aktywność fizyczną (co najmniej trzy razy w tygodniu przez co najmniej 30 minut). Warto również rozważyć redukcję masy ciała. Intensywna terapia miażdżycy, obejmująca zmiany stylu życia oraz ewentualnie dodatkowe środki, może znacznie zmniejszyć ryzyko zawału serca i udaru mózgu.

Jednakże, wiele osób nie przywiązuje wagi do tych działań, dopóki nie wystąpią objawy. Wczesne zmiany miażdżycowe są często trudne do wykrycia, dlatego te zdrowe nawyki powinny być stosowane przez wszystkich. Każda osoba może zdrowo się odżywiać i regularnie ćwiczyć.

W przypadku pierwszych oznak zmniejszonego dopływu krwi do skóry stóp (lub rzadziej dłoni) niezwykle istotna jest staranna pielęgnacja stóp oraz leczenie nawet najmniejszych urazów, aby zapobiec rozwojowi poważniejszych ran.

Czynniki genetyczne?

Jeśli Twoi bliscy krewni chorują na choroby serca lub układu krążenia, mają podwyższony poziom cholesterolu, lub jeśli sam(a) cierpisz na nadciśnienie tętnicze lub cukrzycę, warto zasięgnąć porady lekarza. Specjalista oceni poziom cholesterolu oraz ogólny poziom lipidów we krwi, a także zmierzy poziom cukru i ciśnienie tętnicze. W przypadku stwierdzenia podwyższonych wartości, zwykle zaleca się terapię odpowiednimi lekami, aby zminimalizować ryzyko powikłań zdrowotnych

Leki

Oprócz ogólnych zaleceń dotyczących zmiany stylu życia, większości pacjentów zaleca się stosowanie leków rozrzedzających krew, które zapobiegają powstawaniu skrzepów, oraz leków obniżających poziom cholesterolu. W zależności od choroby podstawowej mogą być również przepisane tabletki na nadciśnienie lub leki na cukrzycę. Dodatkowo istnieją substancje czynne, które rozszerzają naczynia krwionośne i poprawiają przepływ krwi. Szczegółowych informacji i wskazówek dotyczących terapii udzieli lekarz prowadzący.

Angioplastyka

Jeśli powyższe opcje okażą się niewystarczające, rozważana może być operacja. Krytyczną postać miażdżycy można obecnie leczyć poprzez poszerzenie zwężonych obszarów, takich jak naczynia wieńcowe, tętnice nóg czy wąskie tętnice szyjne. Taka terapia nosi nazwę angioplastyki. W ramach tego leczenia do zwężonej części naczynia wprowadza się stent, który jest wzmocnioną siatką drucianą zapobiegającą ponownemu zamykaniu się zwężonych obszarów. Jeśli angioplastyka nie jest możliwa, chirurdzy mogą zastosować bypass, aby przywrócić przepływ krwi. Operacja jest przede wszystkim stosowana w celu złagodzenia ostrych objawów oraz zapobiegania zawałowi serca lub udarowi. W perspektywie długoterminowej jednak, wcześniejsze metody terapeutyczne są co najmniej równie istotne.

Rokowanie

W przypadku znacznego zwężenia tętnic ryzyko wystąpienia chorób wtórnych jest znacznie podwyższone. Na przykład, spośród pacjentów z tzw. "chorobą wystaw sklepowych" aż 20% doświadcza zawału serca lub udaru w ciągu pięciu lat, przy czym wiele z tych przypadków nie kończy się śmiercią. Jednak zawały serca i udary często mają poważne konsekwencje, a ich przebieg może być śmiertelny. Kolejnym poważnym powikłaniem jest konieczność amputacji stopy lub podudzia z powodu problemów z krążeniem.

Aby zmniejszyć to ryzyko, ważne jest, aby konsekwentnie rzucać palenie tytoniu, stosować zdrową dietę oraz regularnie uprawiać sport. Skuteczne leczenie chorób współistniejących, takich jak nadciśnienie tętnicze i cukrzyca, także odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu powikłaniom miażdżycy.

Dodatkowe informacje

Autorzy

Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema
Thomas Fühner, dr hab. n. med., specjalista chorób wewnętrznych i pneumologii, Hanower
Lek. Kalina van der Bend, recenzent

Miażdżyca (stwardnienie tętnic)