Document version compare

Kości śródstopia

Kości śródstopia to kości znajdujące się między kośćmi stępu i kośćmi palców stopy. Kości śródstopia jest pięć i są one ponumerowane, przy czym pierwsza kość śródstopia znajduje się od strony dużego palca stopy (palucha). Są to kości długie, grubsze u nasady, z cieńszym, rurkowatym trzonem. Ten koniec kości, który znajduje się bliżej stępu, nosi nazwę podstawy (głowy bliższej), a ten, który jest bliżej palców stopy — głowy (dalszej) kości śródstopia. Głowy kości śródstopia tworzą stawy z kośćmi palców (stawy śródstopno-paliczkowe) oraz z kośćmi stępu (stawy stępowo-śródstopne).

Większość złamań kości śródstopia należy do jednego z trzech typów złamań:

Złamanie awulsyjne podstawy piątej kości śródstopia
Złamanie trzonu
Złamanie tuż przy głowie kości śródstopia (złamanie podgłowowe) zwykle w obrębie od pierwszej do czwartej kości śródstopia.

Złamania kości śródstopia należą do najczęstszych rodzajów złamań i stanowią około 5% wszystkich złamań kości. Spośród wszystkich złamań stopy złamania kości śródstopia stanowią około jedną trzecią przypadków. Około połowa przypadków to złamania piątej kości śródstopia. Złamania zmęczeniowe (nazywane również złamaniami obciążeniowymi) zwykle dotyczą drugiej lub trzeciej kości śródstopia. W obrębie pierwszej kości śródstopia bardzo rzadko dochodzi do urazu.

Mechanizmy uszkodzenia

Najczęstszymi mechanizmami uszkodzeń są stłuczenia lub uderzenia; złamania mogą również wystąpić podczas obracania przodostopia. Złamania zmęczeniowe są konsekwencją przeciążenia stopy (np. długiego biegu, marszu, częstego podnoszenia ciężkich przedmiotów).

Rozpoznanie

Złamania powodują ból i obrzęki w obrębie śródstopia. Do złamań kości śródstopia często dochodzi w wyniku długotrwałej, wielokrotnie powtarzanej aktywności (złamanie przeciążeniowe/zmęczeniowe) lub w wyniku nagłego urazu. W przypadku złamań przeciążeniowych w pozycji spoczynkowej ból często ustępuje i powraca podczas chodzenia/biegania. Z czasem ból może nabrać dość stałego charakteru.

Badania ujawniają obrzęk i tkliwość w obszarze uszkodzonego śródstopia. Czasami lekarz może wyczuć złamanie pod dotykiem.

W przypadku podejrzenia złamania kości śródstopia zawsze należy wykonać zdjęcie rentgenowskie. Również badanie USG może dostarczyć ważnych informacji diagnostycznych. Deformacje, które towarzyszą złamaniom, są zazwyczaj nieznaczne. Złamania zmęczeniowe to często szczeliny grubości włosa, ale po upływie 2–3 tygodni można zaobserwować, że utworzyła się kostnina. Przy podejrzeniu takiego złamania dobrym rozwiązaniem jest zwykle wykonanie obrazowego badania tomografem komputerowym, ponieważ na zdjęciu rentgenowskim jest ono często trudne do uchwycenia.

Leczenie

Celem leczenia jest zapewnienie wygojenia się złamania w odpowiedniej pozycji i zapobieganie późniejszym powikłaniom. Wszystkie złamania kości śródstopia mają tę wspólną cechę, że nieprawidłowe ustawienie po wygojeniu często powoduje znaczące dolegliwości i dlatego należy mu w miarę możliwości przeciwdziałać.

Odłamy kości często nie ulegają przemieszczeniu i wtedy zabieg operacyjny nie jest konieczny. Do wygojenia wystarczy kilkutygodniowe unieruchomienie stopy. Jednak u wyczynowych sportowców nawet w takich przypadkach stopę się przeważnie operuje, aby zapewnić jej późniejsze optymalne funkcjonowanie. W pozostałych przypadkach zabiegu chirurgicznego, polegającego na dobrym ustabilizowaniu złamanych fragmentów kości, wymagają natomiast z reguły tylko złamania z przemieszczeniem. Jednak złamanie trzonu piątej kości śródstopia zazwyczaj nie goi się tak dobrze jak pozostałych kości, dlatego i w tym przypadku również często wykonuje się zabieg chirurgiczny.

Złamania zmęczeniowe leczy się, odciążając stopę przez okres 4–8 tygodni. Ponieważ kości śródstopia znajdują się blisko siebie, złamanie jednej czy dwóch kości z reguły nie zaburza znacząco stabilności, a ewentualne przemieszczenia są niewielkie. Dlatego złamania te zwykle szybko się goją.

Poniżej opisano leczenie niektórych typów złamań kości śródstopia.

Złamanie awulsyjne podstawy piątej kości śródstopia

Jest to bardzo powszechny typ złamania. Uraz ten jest często związany z urazem kostki zewnętrznej, a złamanie występuje w obrębie przyczepu końcowego jednego z mięśni przyczepionych do podstawy piątej kości śródstopia. Silne napięcie ścięgna (skręcenie kostki w pozycji mocno zgiętej w dół i skręconej do wewnątrz stopy) może spowodować oderwanie fragmentu kości. Leczenie polega z reguły na zagipsowaniu na 5 tygodni, ewentualnie zastosowaniu bandaża elastycznego. Od samego początku można obciążać stopę do progu bólu. Czasami konieczny może być zabieg operacyjny, jeśli doszło do dużej deformacji lub jeśli złamanie sięga w głąb stawu. Złamanie stabilizuje się przy użyciu gwoździ, drutów lub śrub. Po zdjęciu gipsu wykonywane jest kontrolne zdjęcie rentgenowskie. Jeśli złamanie się nie wygoiło, konieczne może zespolenie fragmentów kości za pomocą śrub.

Złamanie Jonesa piątej kości śródstopia

Ten typ złamania występuje rzadziej niż złamanie awulsyjne, ale jego leczenie jest bardziej skomplikowane. Jest to poprzeczne złamanie trzonu piątej kości śródstopia, ok. 1,5–3 cm powyżej kości stępu. Ten typ złamania często występuje w przypadku urazów pośrednich (np. w wyniku nagłego oderwania pięty od podłoża przy obciążonej stopie, np. podczas treningu). Deformacja może się powiększać pod wpływem obciążenia. Dość często zdarza się, że złamanie się nie goi; przyczyny takiego stanu rzeczy nie udało się jeszcze ostatecznie ustalić. Leczenie polega zwykle na zastosowaniu opatrunku gipsowego na stopę i podudzie, bandażowaniu i noszeniu sztywnego obuwia z obciążaniem stopy do progu bólu przez 6–8 tygodni. Często (35–50% przypadków) złamanie się nie goi i pacjent wymaga przeszczepu kości i stabilizacji od wewnątrz (za pomocą gwoździ, drutu lub śrub). U sportowców wyczynowych lekarz podejmuje niekiedy decyzję o chirurgicznym ustabilizowaniu złamania. Jeśli gojenie nie następuje, przeprowadza się zabieg operacyjny z wykorzystaniem przeszczepu szpiku kostnego.

Złamanie trzonu kości śródstopia

Jest to bardzo powszechny rodzaj złamania, który może być spowodowany przeciążeniem stopy podczas chodzenia (złamanie przeciążeniowe/zmęczeniowe), a także urazem. Złamania bez istotnego przemieszczenia, a także złamania z deformacją goją się dobrze w warunkach tolerowanego obciążeniu, zwłaszcza jeśli pacjent nosi buty ze sztywną podeszwą. Złamania trzonu podlegają podczas chodzenia działaniu znacznego momentu zginającego i dlatego wymagają noszenia gipsu przez kilka tygodni. W razie potrzeby złamanie z większym przemieszczeniem stabilizuje się chirurgicznie za pomocą gwoździ. W przypadku złamania kilku kości śródstopia skuteczną ulgę w bólu podczas chodzenia zapewni krótki opatrunek gipsowy do chodzenia. Kontrola zwykle nie jest wymagana, ale w przypadku deformacji stopy można ją przeprowadzić po upływie 2 tygodni.

Złamania marszowe są załamaniami zmęczeniowymi, które dotyczą przede wszystkim drugiej i trzeciej kości śródstopia i często zdarzają się biegaczom. Badania rentgenowskie często nie są miarodajne dla wnikliwej oceny takich złamań, natomiast tomografia komputerowa (TK) pozwala jednoznacznie rozpoznać schorzenie. Leczenie polega na rezygnacji z aktywności związanych z obciążaniem stopy przez okres 4–8 tygodni. W razie potrzeby dodatkowo pomóc mogą kule.

Złamanie trzonu piątej kości śródstopia zwykle nie goi się tak dobrze jak złamania innych kości śródstopia. Dlatego lekarze zamiast zakładania gipsu często decydują się na szybką operację.

Złamania w przedniej części trzonu kości (w kierunku przodostopia) noszą nazwę dystalnych złamań trzonu. Są one wynikiem zmiażdżenia lub gwałtownego uderzenia w stopę/upadku.

Często kości śródstopia ulegają złamaniu w wielu miejscach.

Złamanie poniżej głowy kości śródstopia (złamanie podgłowowe kości śródstopia)

Przyczyną takiego złamania jest zwykle upadek twardego/ciężkiego przedmiotu na palce stóp. Często jest to złamanie wieloodłamowe z przemieszczeniem. Jednocześnie może dojść do urazu więzadła (tzw. urazu stawu Lisfranca), które utrzymuje kość na swoim miejscu i utrzymuje sklepienie stopy. Jeśli złamania nie są od samego początku odpowiednio leczone, ich konsekwencje związane z uszkodzeniem więzadeł mogą być poważne. Jeśli lekarz nie jest w stanie ręcznie dokonać repozycji złamanych kości, stosuje gwoździe/śruby zespalające kość we właściwej pozycji. Następnie na stopę i goleń zakładany jest gips, który pacjent musi nosić przez 6 tygodni. Kontrole są zwykle przeprowadzane po operacji i po zdjęciu gipsu po upływie 6 tygodni. Gwoździe wyjmuje się wraz ze zdjęciem gipsu.

Rokowanie

Rokowanie jest zazwyczaj dobre. W wyjątkowych przypadkach w fazie ostrej może dojść do powikłań (uszkodzeń naczyń/nerwów, zakażenia, zespołu ciasnoty przedziałów powięziowych), a niezadowalające wyniki leczenia mogą po wygojeniu złamania skutkować deformacjami, które w dłuższej perspektywie powodują istotne dolegliwości. Dlatego bardzo jest ważne prawidłowe i wczesne rozpoznanie, a następnie optymalne leczenie takich złamań.

Inne złamania

Dodatkowe informacje

Leczenie złamań, możliwe powikłania
Złamania kości
Złamanie kości śródstopia — informacje dla lekarzy
Złamanie stopy — informacje dla lekarzy
Złamanie kości piętowej — informacje dla lekarzy
Złamanie kości łódkowatej — informacje dla lekarzy

Autorzy

Anna Zwierzchowska, lekarz, Kraków (recenzent)
Susanne Meinrenken, dr n. med., Brema

Złamanie kości śródstopia